آیا موجودات فضایی واقعا وجود دارند؟
موجودات فضایی که در انگلیسی “Alien” نام دارند و به صورت عامیانه “آدم فضایی” خوانده می شوند، همانطور که از اسم عامیانه شان پیداست به هر موجود زنده ای که در خارج از کره زمین زندگی کند گفته می شود. هر چه علم پیشرفت می کند و شناخت دانشمندان از ستاره ها، سیاره ها و … بیشتر می شود، می توان پاسخ های روشن تری برای سوالاتی که قرن هاست مطرح شده اند پیدا کرد اما آنچه بدیهی ست این است که انسان زمینی هنوز هم در پاسخگویی به بسیاری از موارد ناتوان است. با یک تحقیق بسیار ساده و دریافتن این موضوع که تعداد تخمینی سیارات محاسبه شده توسط دانشمندان در عالم چه مقدار است،در می یابیم احتمال اینکه ما انسان ها و موجودات زنده روی کره زمین ما، تنها موجودات زنده عالم باشند و به جز زمین در سراسر کائنات نشانی از حیات نباشد یک در ۱۰۰ میلیون است.
در هر کهکشانی مانند راه شیری ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد ستاره وجود دارد و کیهان شناسان تخمین میزنند ۴۰۰ میلیارد کهکشان در عالم موجود است بنابراین پذیرفتنی نیست اگر بگوییم سیاره کوچک ما (زمین) در کنار ستاره عادی مان (خورشید) تنها مکان پذیرای حیات در عالم است اما آنچه فعلا برای ما به قطعیت مشخص شده است این است که تنها زیستگاهی که تاکنون در عالم میشناسیم زمین خودمان است.
احتمال وجود موجودات فضایی در کهکشان ما در کجاها بیشتر است؟
در منظومه خورشیدی غیر از زمین تنها سه گزینه وجود دارد که احتمال پیدایش حیات بر روی آنها بررسی میشود. میتوانیم با اطمینان بگوییم زیست در بهرام (مریخ)، یکی از ماههای مشتری به نام اروپا و یکی از ماه های کیوان به نام تیتان میتواند پدید بیاید. کمربند زیست خورشید شامل سه سیاره ناهید (زهره)، زمین و بهرام است.
کمربند زیستی در سامانه خورشیدی یعنی جایی که سیارهای با جو مناسب دارای آب به صورت مایع است و احتمال شکلگیری حیات تنها در این کمربند وجود دارد.
سیاره زهره از لحاظ ظاهری شباهت زیادی به زمین دارد. جرم آنها با هم برابر است و ضمناً ترکیبات اتمسفری اولیه دو سیاره شباهت زیادی با هم داشته اند اما سیاره زهره کمی نزدیک تر از زمین به خورشید است و این باعث عدم پایداری آب مایع در آن سیاره میشود. همچنین گاز کربنیکی که در جو آن قرار دارد باعث ایجاد خاصیت گلخانهای شدید شده و دمای آن را تا ۵۰۰ سانتی گراد میرساند؛ بنابراین میبینید که از شرایط ابتدایی حیات یعنی آب مایع و جو مناسب برخوردار نیست.
۱- مریخ (بهرام)
سیاره دیگر کمربند حیات مریخ است که تاکنون بیش از دو گزینه دیگر کاوش شدهاست. در چند صد میلیون سال اول منظومه خورشیدی، مریخ نسبت به زمین شرایط بهتری برای پیدایش حیات داشته که به دلیل سریعتر سرد شدن مریخ بودهاست. همین زمینه شرایط پیدایش باکتریها را زیر پوسته مریخ ایجاد کرد. یعنی شرایط سطحی مریخ بسیار زودتر از زمین برای پیدایش زیست آماده شده است. یافتههای اخیر مریخنوردهای ناسا وجود آب در گذشته مریخ- احتمالاً حدود یک میلیارد سال قبل- را نیز تأیید کردهاند. هرچند میزان آن و مدت زمان بقای آن همچنان مبهم است. علاوه بر این شواهدی دال بر وجود جوی ضخیم از CO۲ در سالهای آغازین این سیاره وجود دارد. شاید در همین دوره زیست در زیر سطح مریخ یا حتی بر سطح آن فرصت رشد یافته باشد اما به دلیل میدان مغناطیسی و گرانش ضعیف مریخ (حدود ۳۸ درصد جو زمین) باد خورشیدی جو آن را بیش از پیش پراکندهساخت و سبب بخار شدن یا فرورفتن آبهای سطحی به زیر سطح مریخ و یخ زدن آنها شدهاست. اخیراً نیز مدار گردهای مریخ نشانههای امیدوارکنندهای را از وجود منابع یخ- آب زیر سطح مریخ یافته اند.
بنابراین امکان زندگی بر روی مریخ کنونی بسیار کم است اما غیرممکن نیست. احتمالاً گرمای درونی آن به اندازهای هست که لایه زیرین یخ را گرم کند و محیطی نسبتاً مساعد را برای میکروبهای جانسخت مریخی ایجاد کنند. این باکتریها در صورت وجود در سوخت و سازشان تولیدکننده متان هستند. جالب این است که شواهد اخیر مدارگرد مریخ نشانههایی قطعی از وجود متان در جو مریخ دارد که یا بر اثر واپاشیهای حاصل از زندگی باکتریها به وجود میآیند یا بر اثر فعالیتهای پیوسته آتشفشانی در جو پخش میشوند. این که آیا در دوره ابتدایی مریخ حیات شکل گرفتهاست یا حتی هنوز هم باکتریهایی زیر لایههای سطحی آن- جایی که احتمالاً آب مایع وجود دارد- زنده ماندهاند هنوز بی پاسخ ماندهاست و جواب قطعی آن طی کاوشهای آینده حاصل میشود.
شهاب سنگ مریخی ALH۸۴۰۰۱ که ۱۳۰۰۰ سال پیش در قطب جنوب سقوط کرده است. در بزرگنمایی ۱۰۰ هزار برابر با میکروسکوپ الکترونی، ساختارهای کرم مانندی دیده میشود که دانشمندان آنها را مشابه سنگوارههای زیست ابتدایی میدانند. اما هیچ چیز هنوز قطعی نیست!
بنابراین هر دو سیاره موجود در کمربند حیات را بررسی کردیم. (البته غیر از زمین) اما ممکن است در هر منظومه کمربندهای حیات متعددی وجود داشته باشد یعنی قلمرو حیات ابتدایی محدود به کمربند حیات دور هر ستاره نیست. اگر سیارهای گازی اقماری بزرگ داشته باشد، نیروی جذر و مدی میان سیاره و اقمار درون این اقمار را گرم میکند. یعنی حتی اگر سیاره و قمرش نزدیک ستارهای هم نباشند، انرژی مورد نیاز حیات ابتدایی تأمین خواهد شد.
۲-اروپا : یکی از قمرهای مشتری / کشف شده توسط گالیله و زیمون ماریوس
سطح این قمر مشتری را اقیانوسی نیمه عمیق از آب فراگرفته و روی آن را لایهای یخ ضخیم که شاید ضخامت آن ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر باشد، پوشانیدهاست و این لایه یخ به دلایل مجاورت با خلأ همواره در حال شکست و ترمیم است. این قمر هم اندازه ماه زمین است و منبع گرمایی درونی آن در اثر مکش گرانشی مشتری و دیگر قمرها بر اروپا به وجود آمده است. این گرما یخ های زیرین را ذوب میکند، در عین حال فشار یخها باعث میشود آب بخار نشود، در نتیجه ممکن است نوعی از حیات در آب زیرین شکل گرفته باشد. شکلی از حیات که متفاوت از حیات شناخته شده زمین خواهد بود. چون ژرفای یخ به حدی است که نور خورشیدی از آن نمیگذرد بر همین اساس حیات وابسته به نور خورشید نمیتواند در آنجا شکل بگیرد.
اینکه آیا حیاتی در آنجا آغاز شده و تا کجا متحول شدهاست را نمیدانیم. با شروع مأموریت مدارگرد جیمو (JIMO) و مطالعه قمرهای یخی مشتری، اطلاعات نسبتاً کامل تری را دربارهٔ احتمال حیات در اروپا به دست خواهیم آورد. تنها زمانی میتوانیم با قطعیت از حیات در اروپا صحبت کنیم که ناسا موفق شود کاوشگری را به اروپا بفرستد و با سوراخ کردن یخها، حیات دریایی را آزمایش کند که این امر با توجه به شرایط و ضخامت یخ به زودی امکان پذیر نیست.
سطح یخی اروپا، شیارهای موجود یخهای ترک خورده سطح اروپا را از دید فضاپیمای گالیله در سال ۱۹۹۸ نشان میدهد.
۳- تیتان : یکی از ماههای کیوان
این قمر با قطری معادل ۵۱۵۰ کیلومتر دومین قمر بزرگ منظومه شمسی و حتی از سیارهٔ عطارد و همچنین پلوتون (که در گذشته به عنوان آخرین سیاره منظومه شمسی در نظر گرفته میشد) نیز بزرگتر است. اما مهمترین ویژگی آن وجود جو قابل توجه آن است که از نظر ترکیبات و فشار سطحی به زمین بسیار شبیهاست. جو هر دو از نیتروژن (۷۸ درصد برای زمین و ۹۰ تا ۹۷ درصد برای تیتان) تشکیل شده و فشار جو در تیتان ۵/۱ برابر فشار جو در زمین است. البته دومین گاز فراوان در زمین اکسیژن و در تیتان متان است.
دورتا دور جو تیتان تا ارتفاع ۷۰۰ کیلومتری سطح غباری از ذرات متان وجود دارد. در عکسهایی که کاسینی اخیراً از این قمر بااهمیت گرفته نواحی تیره و روشن بسیاری دیده میشد. نواحی تیره احتمالاً دریاهای اتان و متان هستند که در دمای ۱۷۹- درجه سطح تیتان به وجود آمدهاند و نواحی روشن باید قارههایی بر سطح آن باشند. به دلیل دمای بسیار کم تیتان، احتمال وجود حیات در آن وجود ندارد اما این قمر ترکیبات آلی یعنی بلوکهای سازنده حیات را در خود جای دادهاست؛ بنابراین نمونهای عالی برای بررسی شرایط آغازین حیات است، یعنی چیزی شبیه زمین در ۵/۴ میلیارد سال پیش که اکنون میتوان سیر تکوین حیات را بر روی نمونهای آزمایشگاهی مطالعه کرد.
حال چگونه بر روی چنین قمری با اوضاع محیطی نه چندان مساعد حیات شکل میگیرد؟ تیتان یکی از مهمترین عاملها را دارا است و آن جوی پایدار است که مانند یک حفاظ محیط درون قمر را از فضای بیرون آن جدا میکند. مورد بعدی مانند پیدایش حیات ابتدایی بر روی زمین است. پرتوهای فرابنفش در برخورد با تیتان باعث شکسته شدن مولکولهای نیتروژن، متان و سایر مولکولها میشود و در نتیجه ترکیبات آلی بعدی شکل میگیرد. در نهایت چگالی ابرها به حدی میشود که امکان ریزش بارانهای هیدروکربنی را روی قمر بالا میبرد که در صورت روی دادن این پدیده مهم، دریاچهها و رودهایی از ترکیبات آلی سطح این قمر را میپوشاند؛ بنابراین شرایط حیات ابتدایی در مجاورت مولکولهای آلی مساعد تر میشود و در آن صورت ما شاهد آن چیزی خواهیم بود که در حدود ۵/۴ میلیارد سال پیش در زمین آغاز شدهاست، تاکنون به چنین موجودات هوشمندی ختم شود. بسیاری از این حدسیات بعد از فرود هویگنس و تجزیه و تحلیل کامل دادههای ارسالی آن قطعی خواهد شد.
با توجه به آنچه در بالا ذکر شد میبینیم احتمال این که در جای دیگری از منظومه شمسی هم بتواند شکل بگیرد صفر نیست. چنانچه شواهد حاکی از آن است که در زمانی دوردست در مریخ حیاتی ابتدایی وجود داشته و اکنون ممکن است در قمر اروپا ایجاد شده باشد و در آیندهای دور هم احتمال ایجاد آن بر تیتان وجود دارد، پس باید امیدوار باشیم که ما در این کیهان تنها نخواهیم بود.
۴- کوتولههای سرخ
اجرام زیست پذیر اطراف ستارههای کوتوله های قرمز بهترین نامزد برای میزبانی موجودات فضایی هستند. کوتولههای قرمز فراوان ترین نوع ستاره در جهان هستند و هر یک از آنها احتمالاً دارای سیارهای هستند که در ناحیه زیست پذیرشان قرار گرفته است. این ناحیه بهترین شانس برای وجود حیات بیگانه را داراست. کوتولههای قرمز که ستارههای کوتوله M نیز خوانده میشوند، بیش از ۵۰ برابر تاریک تر از خورشید بوده و فقط ۱۰ تا ۲۰ درصد آن جرم دارند. این اجرام کیهانی ۷۰ درصد ستارگان جهان را تشکیل می دهند.
فراوانی کوتولههای قرمز دانشمندان را به این فکر واداشت که شاید آنها بهترین مکان برای کشف حیات بیگانه احتمالی باشند. منجمان بهطور فزایندهای در حال کشف سیارات مدارگرد در اطراف این ستارهها هستند و پژوهش های جدید فضاپیمای کپلر نیز نشان داده دست کم نیمی از این ستارگان، سیارات صخرهای دارند که اندازهشان نصف تا چهار برابر زمین است. دانشمندان دانشگاه کالیفرنیا در لسآنجلس با استفاده از مدل های رایانه ای شکل گیری سیارهای دریافتند کوتوله های قرمز احتمالاً جهانهای زمینمانندی را توسعه دهند و این که سیارات موجود در ناحیه زیستپذیر آنها به اندازه کافی برای داشتن آب مایع، گرم هستند. پژوهشگران دریافتند سیاراتی که در نواحی زیستپذیر ستارگان کوتوله قرمز قرار دارند، میتوانند مقادیر قابل توجهی از آب را انباشت کنند و در واقع هر یک از آنها احتمالاً دارای ۲۵ برابر آب بیشتری نسبت به زمین باشد.
در موج باز بخوانیم: