اعسار چیست؟
اعسار واژه ای عربی به معنی افلاس، نیازمندی، ورشکستگی است و به همین دلیل برای تنگدست شدن، نیازمند شدن، به سختی افتادن به کار برده می شود و اعسار در اصطلاح فقهی نیز به عاجز بودن از ادائ دین به واسطه فقر و تهیدستی گفته می شود. در اصل اعسار در حقوق فقهی ایران به وضعیت شخص “غیر تاجری” گفته میشود که به دلیل عدم دسترسی به مال خود یا کافی نبودن میزان دارایی اش، قدرت پرداخت بدهی ها یا هزینه دادرسی خود را ندارد و با ورشکستگی تجاری متفاوت است و به همین دلیل در متن از واژه ی شخص “غیر تاجر” استفاده شده است. اثبات اعسار بدهکار معمولاً با اعتراف تمامی یا برخی طلب کاران به اعسار وی و نیز شهادت دو مرد عادل ثابت میشود. طبق ماده یک قانون اعسار «معسر کسی است که به واسطه نداشتن دارایی یا دسترسی نداشتن به مالش توانایی پرداخت هزینه محاکمه (هزینه دادرسی) یا دیون خود را ندارد» و با توجه به این قانون ممکن است این فرد برای احقاق حق خود حتی قادر به پرداخت هزینه دادرسی هم نباشد و در نتیجه امکان گرفتن وکیل برای انجام کارهای خود نداشته باشد. در اینگونه موارد شخص می تواند با مراجعه به مراجع قضایی، تقاضای وکیل معاضدتی کند. برای اثبات ادعای اعسار، مدعی باید حداقل چهار شاهد به دادگاه معرفی کند و شهود می بایست از وضع معیشتی و زندگی او مطلع باشند. شرایط و موارد مرتبط با اعسار به شرح ذیل می باشد :
- نخستین قانون مربوط به اعسار در ایران در سال ۱۳۱۳ تصویب شد
- ماده ۶۵۲ قانون مدنی : “در زمان مطالبه (طلب) حاکم مطابق اوضاع و احوال شخص بدهکار مهلت یا اقساطی قرار می دهد”
- ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۷۷ : “هر کس محکوم به پرداخت مالی به دیگری شود چه به صورت استرداد عین یا قیمت یا مثل آن یا ضرر و زیان ناشی از جرم و یا دیه و آن را پرداخت نکند، دادگاه او را الزام به پرداخت می کند و …”
- ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۷۷ : “هر گاه محکوم علیه، مدعی اعسار ضمن اجرای محکومیت حبس شود به ادعای وی خارج از نوبت رسیدگی و در صورت اثبات اعسار از حبس آزاد خواهد شد و چنان چه قادر به پرداخت آن به طور اقساط هم شود، دادگاه متناسب با وضعیت مالی او حکم به تقسیط محکوم به، را صادر می کند”
- در حال حاضر براساس سیاست های قضایی، افراد می توانند قبل از اجرای محکومیت حبس، تقاضای اعسار را مطرح کنند که آن هم مورد پذیرش و رسیدگی قرار می گیرد.
- مطابق قانون، مرجع اجرا کننده ی رأی باید به تقاضای محکوم له قرار ممنوع الخروج بودن محکوم علیه را صادر می کند اما چنانچه حکم اعسار و ناتوانی محکوم علیه از دادگاه صادر شده باشد، این قید ممنوع الخروج بودن برداشته میشود.
شخصی می تواند به دادگاه دادخواست اعسار دهد که :
- بدهکار باشد
- اقامه دعوی از طرف مدعی و طلبکار علیه او شود
- ادعای (اعسار) وی ثابت و حکم به نفع طلبکار صادر شود
- رأی قطعی بر محکومیت بدهکار و اجرائیه از طرف دادگاه صادر شود.
- بعد از تحقیق شرایط یاد شده، مدعی اعسار می تواند با ارائه دادخواست در پی اثبات آن باشد.
- اگر شخص بتواند اعسار خود را در دادگاه ثابت کند ، می تواند از مزایای معافیت از تمامیت یا قسمتی از هزینه دادرسی و استفاده از وکیل مجانی استفاده کند.
- در صورتیکه خلاف این موضوع ثابت شود، یعنی در صورتیکه معسر در دعوی مطروحه خود “محکوم له” واقع شود ، مکلف به پرداخت هزینه دادرسی می شود.
- چنانچه مدعی اعسار حین دعوی فوت کند، ورثه وی نمی توانند از حکم اعسار مورث خود استفاده نمایند
- زیرا وضعیت اعسار قائم به شخصی است و چه بسا ورثه، خود توانایی پرداخت هزینه دادرسی را داشته باشند
- ورثه مکلف هستند در صورت داشتن تمکن مالی، هزینه دادرسی را در مرحله ای از رسیدگی بپردازند.
- ورثه زمانی می توانند هزینه را نپردازند که خودشان نیز معسر باشند و بتوانند این مساله را در دادگاه ثابت کنند که در این صورت، از معافیت پرداخت هزینه دادرسی استفاده خواهند کرد.
انواع اعسار چیست؟
اعسار از منظر قانون به دو نوع تقسیم شده است :
- اعسار پرداخت هزینه دادرسی : مربوط به مواردی است که کسی به دلیل تنگدستی از استفاده ار عدالت در جامعه محروم نشود. چرا که تمام انجام مراحل قانونی مشمول هزینه است.
- اعسار در پرداخت دیون (محکوم به) : اعسار در پرداخت دیون یعنی شخصی به موجب “حکم دادگاه حقوقی” یا “حکم دادگاه کیفری” در امر جزایی، به پرداخت وجه، مال یا جزای نقدی در حق دیگری محکوم شود اما توانایی و تمکن پرداخت آن را نداشته باشد.
- به این نوع اعسار خارج از نوبت رسیدگی می شود.
- مرجع رسیدگی به اعسار در پرداخت دیون، دادگاهی است که به دعوی اصلی رسیدگی می کند.
- در مورد محکومیت اوراق اجرایی،دادگاه محل اقامت مدعی اعسار، صلاحیت رسیدگی دارد.
معنی اعسار مطلق و نسبی چیست؟
- اعسار مطلق
شخص به طور کامل از پرداخت دین خود (بدهی) یا هزینه دادرسی عاجز و ناتوان است
- اعسار نسبی
شخص در حال حاضر هیچگونه دسترسی به اموال و دارایی خود ندارد. (خواه یک جا باشد و خواه به صورت اقساط). در واقع در صورتیکه شخص به طور یکجا و یک باره تمکن پرداخت محکوم به و یا هزینه دادرسی را نداشته باشد ولی قادر به پرداخت قسطی آن باشد گفته می شود که معسر نسبی است.
اعسار مهریه یعنی چه؟
مطابق قانون حمایت از خانواده، ثبت طلاق موکول به پرداخت کلیه ی حقوق مالی زوجه (زن) است. اما در شرایطی که حکم قطعی مبتنی بر اعسار زوج (شوهر) یا “تقسیط محکوم به” که می تواند هر یک از موارد : مهریه، جهیزیه، نفقه و سایر حقوق مالی زن باشد، صادر شده باشد :
- طلاق بدون پرداخت کلیهی حقوق مالی ثبت میشود.
- زوج مکلف می شود مطابق حکم دادگاه، بدهی های خود را بر اساس زمان پیش بینی شده در حکم، بپردازد.