انواع کیست تخمدان

تخمدان ها دو غدهٔ تخم‌ مرغی شکل هستند که در دو طرف رحم قرار گرفته‌ و از طریق لوله فالوپ به رحم متصل شده اند. یکی از بیماری های شایعی که تخمدان بانوان را درگیر خود میکند کیست تخمدان است. علل متفاوتی می‌تواند باعث بروز کیست‌ تخمدان شود که اکثراً علت آن عدم تخمک گذاری است. معمولاً در روز چهاردهم بعد از شروع عادت ماهیانه، فولیکولی که قرار است «تخمک» را ایجاد کند، پارگی طبیعی پیدا کرده و تخمک را آزاد می‌کند، اما در حالت ایجاد کیست تخمدان، این اتفاق در فرد رخ نمی‌دهد و با تجمع آب در داخل فولیکول، تبدیل به کیست تخمدان می‌شود. گاهی چند تخمک ، چند کیست تولید می‌کنند و تکرار این اتفاق باعث ایجاد تعداد زیادی کیست کوچک در تخمدان‌ها میشود که این تخمدان ها را به نام تخمدان‌های پلی کیستیک (PCO) می‌شناسیم. در مواردی این کیست‌ ها می‌تواند بدخیم و خطرناک باشد که برای تشریح آنها به بحث‌های پیچیده پزشکی نیاز است. گاهی هم از محل فولیکول تخمدانی (در مرحله دوم سیکل ماهانه که دوره لوتیئنی نامیده می‌شود)، کیست‌های لوتیئنی ساخته می‌شود که آنها نیز به نام کیست فونکسیونل شناخته شده و خطرناک نیستند.این کیست‌ها یا خود به خود و یا به‌وسیله درمان‌های ساده رفع می‌شوند. چاقی و ایجاد اختلالات هورمونی یکی از دلایل مهم کیست تخمدان و همچنین عامل مهمی در نازایی است. با درمان چاقی انتظار میرود کیست تخمدان برطرف شده و قدرت باروری افزایش یابد.

علائم کیست تخمدان

یشتر کیست‌ ها هرگز مشخص نمی‌شوند و بدون اینکه زنان بدانند که به این کیست‌ ها مبتلا هستند برطرف می‌شوند. هنگامی‌ که یک کیست علائم ایجاد می‌کند، درد در شکم یا لگن شایع‌ ترین علامت است. درد می‌تواند در اثر پارگی کیست، رشد سریع و اتساع آن، خون‌ریزی به درون کیست یا پیچ خوردن کیست در اطراف منبع خونی آن ایجاد شود. کیست تخمدان در شرایط حاد میتواند با احساس درد ناگهانی شکم، تهوع و استفراغ، تغییرات نبض، احساس ضعف که ممکن است به علت خون‌ریزی داخلی باشد همراه شود. بعضی وقت‌ها با خونریزی مختصر پریتون علائم شدت پیدا نمی‌کند و با استراحت در بیمارستان علائم بهبود پیدا کرده و احتیاج به عمل ندارد. بیشتر کیست‌های تخمدان در زنان در سنین باروری کیست‌های فولیکولار هستند که به طور طبیعی در عرض ۱ تا ۳ ماه از بین می‌روند. اگرچه ممکن است این کیست‌ ها پاره شوند، به ندرت علائم ایجاد می‌کنند. این کیست‌ها خوش خیم هستند و مشکلاتی ایجاد نمی‌کنند. در زنانی که هیچ علائمی ندارند این کیست‌ ها را می‌توان هم‌زمان در طی آزمایش لگن تشخیص داد. تمام زنان در مقاطعی از زندگی به کیست‌های فولیکولار مبتلا می‌شوند. در زنان در سنین باروری، معاینه کیست فولیکولار معمولاً در چند چرخه قاعدگی انجام می‌شود زیرا در این گروه سنی این کیست‌ها شایع و سرطان تخمدان نادر است. گاهی اوقات کیست‌های تخمدانی در زنان غیر یائسه حاوی مقداری خون است که کیست‌های هموراژیک نامیده می‌شوند.

عکس کیست تخمدان

انواع کیست تخمدان

کیست های فولیکولی (کیست‌های ساده)

انواع مختلفی از کیست های تخمدان وجود دارد که شایعترین آن کیست های فولیکولی است. کیست فولیکولی در یکی از فولیکولهای تولیدکننده تخمک ایجاد میشود. کیست‌های ساده (فولیکولی) با رشد قسمتی از تخمدان و تجمع مایع داخل آن مشخص می‌شوند، اندازه آنها معمولاً بالای ۳ سانتی‌متر است و نباید با فولیکول تخمک که در زمان تخمک‌گذاری گاهی حتی به اندازه ۲۵ میلی‌متر می‌رسد، اشتباه شوند. بیشتر این کیست‌ها خودبه خود یا با مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری در خلال ۶ تا ۸ هفته از بین می‌روند و اغلب موجب بروز مشکلی نمی‌شوند. البته گاه ممکن است موجب درد شکمی شوند.

کیست های مرکب

کیست های مرکب با حضور تیغه یا سپتوم در داخل کیست در سونوگرافی مشخص می‌شوند که آن‌ها را به حفره‌های متعدد تقسیم می‌کند؛ به طوری که کیست چند حفره‌ای ایجاد می‌شود.

کیست جسم زرد

جسم زرد غده‌ای کوچک و موقتی است که پس از رها‌شدن تخمک از تخمدان، در تخمک تشکیل می‌شود. وظیفه‌ی جسم زرد تولید هورمون پروژسترون است که در آماده‌کردن پوشش درونی رحم یا همان آندومتر برای لانه‌گزینی تخمک بارور‌شده نقش بسزایی دارد. اگر مایع بیش از اندازه تولید شود، منجر به انباشته‌شدن فضای داخلی فولیکول و بزرگ‌شدن غیر عادی آن می‌شود. کیست جسم زرد با سونوگرافی قابل تشخیص است و در بیشتر مواقع خود‌به‌خود پس از مدتی کوچک شده و از بین می‌رود.

کیست شکلاتی

بافت‌های طبیعی لایه داخلی رحم یا آندومتر در این نوع از کیست در سایر قسمت‌های بدن رشد می‌کنند. این اختلال به‌طور شایع تخمدان‌ها ، روده‌ی بزرگ و لگن را درگیر می‌کند. انتشار بافت آندومتر به خارج از ناحیه‌ی لگن و چسبندگی احشا و ارگان‌ها از نتایج این کیست است. محتویات کیسه‌های کیستی در این نوع، به رنگ قهوه‌ای و قرمز است و به همین خاطر به آن کیست شکلاتی می‌گویند.

سندروم تخمدان پلی کیستیک

PCOS یا سندروم تخمدان کیست‌ ساز، نتیجه‌ی اختلالات هورمونی و علت اصلی ناباروری در زنان است. در واقع وجود چند کیست کوچک در تخمدان‌ها موجب ایجاد این سندروم می‌شود.

کیست درموئید (کیست مویی)

کیست درموئید یا کیست مویی در حقیقت یک تومور خوش‌خیم است که حاوی مو، خون، چربی، ناخن، استخوان، غضروف یا بافت‌های تیروئیدی است. نوع کیست مویی تخمدان در سن تولید مثل در زن‌ها ایجاد می‌شود. این کیست‌ها روی یک یا هر دو تخمدان‌ ایجاد می‌شوند و معمولا علامتی ندارند. اگر این کیست‌ها بزرگ شوند، باعث چرخش تخمدان و اختلال در جریان خون می‌شوند.

آبسه‌ی لوله تخمدان

آبسه‌ی لوله تخمدان یعنی آبسه‌ای که لوله‌ی رحمی و تخمدان را درگیر می‌کند. در موارد حاد، کیست‌ها داخل یا روی لوله‌های تخمدان را پر می‌کنند و حتما باید پیگیری و درمان شوند.

ایجاد درد در کیست تخمدان حاد

درمان کیست تخمدان

کیست تخمدان می‌تواند موجب دردهای شدید شکمی، اختلالات قاعدگی وموهای زاید ، ناباروری و …شود. کیست تخمدان ممکن است حین معاینه لگنی یافت شود. اگر پزشک به وجود کیست مشکوک باشد، اغلب تست‌هایی را برای تعیین دقیق وجود و نوع آن ، نظیر سونوگرافی درخواست می‌کند. عموماً پزشک به سایز کیست و محتوای داخلی آن ( جامد یا مایع یا مخلوط ) به منظور درمان کیست توجه می‌کند. کیست‌های پر از مایع معمولاً سرطانی نیستند. ولی کیست‌های پر شده از مواد جامد و یا مخلوط جامد و مایع احتیاج به آزمایش‌های بعدی برای تعیین وجود سرطانی بودن کیست دارند. بیشتر کیست‌ها به‌وسیله‌ی اولتراسوند (سونوگرافی)تشخیص داده می‌شوند که بهترین تکنیک تصویربرداری برای شناسایی کیست‌های تخمدانی است. اولتراسوند یک روش تصویربرداری است که از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از ساختمان‌های درون بدن استفاده می‌کند. تصویربرداری اولتراسوند بدون درد است و ضرری ندارد. هم‌چنین می‌توان کیست‌ها را با روش‌های دیگر تصویربرداری مانند اسکن CAT یا اسکن MRI شناسایی کرد. البته معمولاً کیست با سونوگرافی قابل تشخیص است و بجز در موارد حاد که نیاز به جراحی می‌یابد با اقدامات تسکینی و دارو مشکل قابل حل است. معمولاً قبل از دوران یائسگی به دلیل وجود قائدگی کیست ها نیازی به عمل جراحی ندارند و تحت نظر پزشک از بین می روند. اما در دوران یائسگی بعضی اوقات پزشک با معاینات خود متوجه بزرگ شدن کیست می شود و پیشنهاد عمل جراحی برای برداشتن کیست را می دهد.معمولاً خانم های ۵۰ تا ۷۰ ساله بیشتر در خطر کیست های بد خیم و سرطانی هستند.

کیست هایی که جدار نازک و صاف دارند، ساده هستند و در داخل آنها مایع صاف بدون هیچ گونه نسج اضافی ملاحظه می شود اینها کیست های «فونکسیونل» هستند و اکثراً خود به خود رفع می شوند،پس به درمان خاصی نیاز ندارد. ولی گاهی همین کیست ها،کمی بزرگتر شده و می توانند علایمی مثل درد در زیردل و اختلال در دوره ماهانه بیمار تولید کنند. گاهی هم لکه بینی در این بیماران دیده می شود که با استفاده از قرص های ضدبارداری به راحتی درمان می شوند و با یک سونوگرافی ساده هم تشخیص داده می شوند. در ضمن تخمدانهای با کیست های متعدد (پلی کیستیک) نسبتاً خوش خیم هستند ولی درمان آنها در بیماران مختلف بر حسب شرایط بیمار نظیر وزن و اینکه ازدواج کرده یا نه و یا بچه می خواهد یا نمی خواهد کاملاً متفاوت است و به بررسی ها و آزمایشهای دقیق تر و مراجعه های متعدد به پزشک نیاز دارد.

به منظور تعیین استراتژی درمانی برای کیست‌های تخمدان از اولتراسوند استفاده می‌شود زیرا این روش می‌تواند به تشخیص این که این کیست، کیست ساده یا ترکیبی است کمک کند. کیست ساده که در بیماری‌های خوش خیم دیده می‌شود فقط حاوی مایع بوده و بافت جامد ندارند اما کیست ترکیبی بافت جامدی دارد که به پایش و احتمالاً جراحی نیاز دارد. به طور خلاصه درمان ایده آل کیست‌های تخمدان به سن زن، اندازه کیست (و تغییر اندازه) و ظاهر کیست در اولتراسوند بستگی دارد.
درمان می‌تواند شامل معاینه ساده یا ارزیابی آزمون‌های خونی مانند CA-۱۲۵ باشد که به تشخیص پتانسیل ابتلا به سرطان کمک می‌کند. در صورت ایجاد درد شدید، از بین نرفتن خود به خود یا مشکوک بودن تومور، می‌توان آن را با لاپاراسکوپی خارج کرد. به مجرد خارج کردن کیست، تومور به یک پاتولوژیست ارجاع داده می‌شود تا به منظور تشخیص نهایی نوع کیست موجود، بافت را در زیر میکروسکوپ آزمایش کند. موثرترین درمان کیست تخمدان و نازایی در بیماران مبتلا به چاقی مرضی جراحی های دستگاه گوارش مانند اسلیو معده ,پلیسه معده ویا بایپس به روش یسته (لاپارووسکوپی)است. انتخاب نوع عمل براساس وضعیت بالینی بیمار وشرایط آزمایشگاهی توسط جراح چاقی متفاوت است.

پیشگیری از کیست تخمدان

اگرچه بیشتر کیست‌های تخمدان حتی پس از ۴۰ سالگی خوش‌خیم هستند اما کیست‌های تخمدانی که پس از ۴۰ سالگی ایجاد می‌شود نسبت به قبل از آن شانس بالاتر سرطانی بودن را دارند. تشخیص زودهنگام کیست‌های تخمدان اهمیت زیادی در درمان آنها دارد. به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند سه فاکتور:

چاقی
رشد موی اضافی غیرعادی در بدن (هیرسوتیسم)
اختلاف عادت ماهانه

جدی گرفته شوند. قاعدگی معمولا تا دو سال پس از بلوغ نامنظم است ولی پس از آن در صورت مشاهده نامنظمی باید به پزشک مراجعه شود. پیش‌گیری بدون استفاده از دارو برای کیست تخمدان وجود ندارد فقط تجربه نشان داده افرادی که از قرص‌های ضد بارداری استفاده می‌کنند، کمتر دچار کیست تخمدان می‌شوند و در حاملگی و شیردهی نیز به علت مهار فعالیت تخمدان، کیست‌های تخمدان کمتر مشاهده می‌شود و اگر هم وجود داشته باشد در دوره‌ی بارداری و شیردهی خود به خود پسرفت می‌کند.

معمولاً خانم‌هایی که دیر ازدواج می‌کنند و دیر حامله می‌شوند، بیشتر در معرض این کیست‌ها قرار می‌گیرند، ولی کاملاً نمی‌توانیم بگوییم که برای جلوگیری از کیست تخمدان قرص ضد بارداری بخورند چون همه خانم‌ها کیست تخمدان پیدا نمی‌کنند بنابراین توصیه می‌شود با مراجعه مرتب سالانه به پزشک متخصص مشاوره و معاینه شوند. به‌خصوص پس از سن ۵۰ سالگی که مشکلات خطرناک تخمدانی (سرطان‌ها) شایع‌تر است و از این سن باید هر شش ماه یک‌بار حتماً مورد معاینه دقیق قرار گیرند. کلاً برای رفع کیست‌ها ساده‌ترین و کم خرج‌ترین درمان همان قرص‌های ضد بارداری است ولی بیمار نباید خودسرانه عمل کند چون عوارض آن خصوصا در سنین بالاتر خطرناک است، بلکه باید تحت نظر متخصص زنان باشد و فرم‌های مقاوم به درمان را جدی بگیرد. هرگاه

دردهای مبهم لگنی
لکه بینی
بی‌نظمی در عادت ماهانه

پیدا کردند، باید با متخصص زنان مشورت کنند و به موقع سونوگرافی انجام دهند تا در صورت کیست، نوع آن مشخص شود و درمان به روش صحیح صورت گیرد. چون اکثر این کیست‌ها در صورت تشخیص به‌موقع با درمان دارویی رفع خواهند شد (استفاده از هورمون‌ها) و به‌ندرت کار به جراحی لاپاروسکوپی می‌کشد.

رژیم غذایی کیست تخمدان

افراد مبتلا به کیست‌های تخمدانی بایستی در برنامه غذایی خود مصرف میوه و سبزیجات تازه و رژیم غذایی حاوی غلات و دانه‌های کامل سبوس‌دار را از یاد نبرند و تا حد امکان مصرف محصولات فرآوری شده و پخته مثل انواع شیرینی، کیک و کلوچه، آبمیوه‌های مصنوعی مثل انواع ساندیس، نوشیدنی‌هایی نظیر نوشابه و نان‌های سفید را محدود کنند.

جراحی کیست تخمدان

در بیماری که کیست تخمدان دارد، اگر علایم غیر عادی رخ دهد، ممکن است کار به جراحی بکشد – کیست پاره شود و یا دردهای شکمی و لگنی حاد و علایم خونریزی داخل شکمی پیدا شود – اکثراً کار به جراحی می‌کشد. در بعضی موارد هم ممکن است کیست دچار پیچ خوردگی شود و این پیچ خوردگی ادامه یافته و منجر به تحریک پریتون و کیست دچار کم‌خونی شود. در این صورت نیز اگر علایم با جابجایی و استراحت تغییر نکند و درد و استفراغ ادامه پیدا کند، باید جراحی شود. در حالتی‌که کیست خیلی بزرگ شود و یا آن‌که پس از چند دوره درمان طبی به درمان جواب ندهد (باید جراحی شود) معمولاً تخمدان‌های با کیست‌های متعدد به جراحی نیاز ندارند ولی بیمار باید با دقت تحت نظر باشد و ممکن است سال‌ها به درمان طبی نیاز داشته باشد که بر حسب شرایط سنی، وضعیت کیست‌ها و شرایط زناشویی و وزن بیمار، درمان‌ها متفاوت خواهد بود. لاپاروسکوپی (جراحی بسته) روش ارجح در درمان جراحی کیست تخمدان است. با این روش می‌توان در مواردی‌که تشخیص‌های دیگری هم مطرح است به نتیجه رسید و درمان هم‌زمان برای سایر مشکلات مثلا رفع چسبندگی یا درآوردن آپاندیس انجام داد.

توصیه آخر به کسانی که کیست تخمدان دارند

تمام خانمها باید سالی یکبار به متخصص زنان مراجعه کنند و تحت معاینه قرار گیرند. بخصوص پس از سن ۵۰ سالگی که مشکلات خطرناک تخمدانی (سرطانها) شایعتر است و از این سن باید هر شش ماه یکبار حتماً مورد معاینه دقیق قرار گیرند. برای رفع کیست ها ساده ترین و کم خرج ترین درمان همان قرص های ضد بارداری است ولی بیمار نباید خودسرانه عمل کند،بلکه باید تحت نظر متخصص زنان باشد و فرمهای مقاوم بدرمان را جدی بگیرد. ساده اندیشی هرگز در هیچ مسأله پزشکی مجاز نیست، بخصوص در مورد مسأله تخمدان که عضوی کلیدی است و سلامتی و شادابی و زایندگی زن مستقیماً با آن در ارتباط است. خانمها باید حساس باشند و مثل یک نگین الماس آن را گرانقیمت بدانند. مشکلات تخمدانی از جنین داخل شکم مادر تا صد سالگی می تواند ظهور کند پس در هر مرحله ای از زندگی حتی در کودکی باید مواظب این عضو حساس باشیم که جانشین ندارد.