اورشلیم کجاست؟
اورشلیم یکی از چهار شهر مقدس یهودیان محسوب میشود و در کنار شهرهای صفاد، حبرون و طبریه، محل سکونت بسیاری از دانشمندان مذهبی یهودی بوده است. شهر اورشلیم مقدس ترین شهر در مسیحیت محسوب میشود و نیز پس از مکه و مدینه سومین شهر مقدس برای مسلمانان است.در بسیاری از متون کهن نظم و نثر فارسی از این شهر با نام بیت المقدس یاد شدهاست و بنا به گفتهٔ فردوسی نام این شهر در زبان پهلوی، کَنگْ دِزْ هوخْت (نام قدیم بیت المقدس) بوده است :
به خشکی رسیدند سر کینه جوی … به بیت المقدس نِهادند روی
که بر پهلَوانی زبان راندند … همی «کَنگْ دِزْ هوخْتَ» ش خواندند
بهتازی کنون «خانهٔ پاک» خوان … برآورده ایوان ضحّاک دان
معنی اورشلیم چیست؟
اورشلیم برخلاف آنچه ممکن است بدواً به نظر آید توسط عبرانیان بر شهر نهاده نشده است بلکه اصلی اوگاریتی (شهر گمشدهٔ اوگاریت در سوریه است) دارد. البته زبان اوگاریتی چون زبان عبری از زبانهای سامی است. نام اصلی شهر قبل از ورود عبرانیان اوراشالیموم یا اوراشالیمو به معنای بنیاد شالم بود. شالم نام خدایی از خدایان اوگاریتی بود. بعدها عبرانیان این نام را تغییر ندادند چرا که در عبری به معنای باران صلح میشد. از نگاه دستور زبان عبری، این کلمه از دو بخش “اور” به معنی باران و “شلیم” به معنی صلح و سلام است.
سیاست رسمی دولت اسرائیل، الزام میدارد که اورشلیم ، که هم ریشه نامهای عبری و انگلیسی ست، در کنار القُدس به صورت اورشلیم -القدس به کار برود. در سال ۵۳۹ پیش از میلاد کوروش بزرگ به یهودیان آواره اجازه داد تا به اورشلیم بازگردند و در آنجا آزادانه برای خود کنیسه بسازند. تا پیش از جنگ شش روزه ۱۹۶۷ میلادی بخش غربی شهر در اختیار اسرائیل و بخش شرقی در اختیار اردن بود. پس از آن بیت المقدس شرقی به اشغال اسرائیل درآمد. در ۱۹۸۰ بعد اسرائیل رسماً بیت المقدس شرقی را که عمدتاً فلسطینینشین است ضمیمه خاک خود کرد، لیک جامعهٔ بینالملل این الحاق را به رسمیت نشناخته است.
بسیاری از خانواده های یهودی سکولار ساکن اورشلیم، به دلیل فشارهای مذهبی یهودیان ارتدوکس، دیگر شهرهای اسرائیل را برای زندگی انتخاب کرده و اکثراً به تلآویو نقل مکان میکنند و در عوض مذهبیان اصولگرا به اورشلیم مهاجرت میکنند. جمعیت اورشلیم حدود هشتصد هزار نفر (شامل بخش قدیمی و جدید) میباشد که از این تعداد حدود پانصد هزار نفر یهودی و حدود دویست و هشتاد و هشت هزار نفر مسلمان و حدود پانزده هزار نفر مسیحی (شامل ارامنه و سایر مسیحیان) و تعداد کمی دروزی و پیروان سایر ادیان میباشد.
در این شهر ۵۰۲۰۰۰ یهودی، ۲۸۸۰۰۰ مسلمان، ۱۴۸۰۰ مسیحی، ۹۰ دروز و ۹۴۰۰ نفر با ادیان و مذاهب دیگر زندگی میکنند. شهر قدیمی اورشلیم قلب اورشلیم یا همان بیتالمقدس است. این شهر شکلی تقریباً به صورت مربع با طول ۱ کیلومتر و کوچههای باریک و تودرتو، با معماری تاریخی دارد که مشخصه هر چهار محله اش است – محله مسیحیها، محله مسلمانان، محله یهودیها و محله ارمنیها. دورادور این شهر قدیمی را دیواری سنگی مثل دیوار قلعههای قدیمی فرا گرفته است.
وضعیت اورشلیم چگونه است؟
وضعیت اورشلیم یکی از مهمترین موضوعات در مناقشه اسرائیل و فلسطین بودهاست، در سال ۱۹۴۷ قطعنامه ۱۸۱ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد حکومت آینده فلسطین مقرر کرد تا شهر اورشلیم برای یک دوره ده ساله تحت کنترل هیچ کدام از دو کشور فلسطین و اسرائیل قرار نگیرد و با یک رژیم ویژه بینالمللی با نظارت سازمان ملل متحد اداره شود. اما این طرح هیچگاه اجرایی نشد. با پایان جنگ ۱۹۴۸ بخش غربی شهر به تصرف اسرائیل و بخش شرقی به تصرف اردن درآمد و اسرائیل در جنگ شش روزه بخش شرقی را نیز تصرف کرد.
جامعه جهانی حضور اسرائیل در بیت المقدس شرقی و بخش های دیگر کرانه باختری رود اردن را «اشغال نظامی» میداند و به همین دلیل هم با ساخت شهرک های یهودی نشین در این مناطق مخالف است. در ۳۱ ژوئیه ۱۹۸۰ با تأیید کنست پایتختی اورشلیم طبق مرزهای تعیین شده توسط دولت اسراییل در سال ۱۹۶۷، به یک اصل قانونی در حقوق اسراییل تبدیل شد.
در پاسخ شورای امنیت سازمان ملل متحد طی قطعنامهٔ ۴۷۸ در همان سال اسراییل را برای اتخاذ این قانون سرزنش کرد، و تأکید کرد که این مخالف قانونهای بینالمللی است، و از اطلاق پذیری کنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو بر بخش غربی اورشلیم جلوگیری نخواهد کرد، زیرا این شهر جزء فرمانداری اورشلیم تحت قدرت ملی فلسطین پنداشته میشود.
سازمان آزادی بخش فلسطین مرکزی را در بخش شرقی اورشلیم اداره میکرد که به دستور وزارت کشور اسراییل بسته شد. دونالد ترامپ ریاست جمهوری آمریکا در تاریخ ۶ دسامبر ۲۰۱۷ میلادی با توجه به مصوبهٔ سال ۱۹۹۵ کنگره ایالات متحده دربارهٔ انتقال سفارت این کشور به اورشلیم، دستور اجرایی شدن این مصوبه را صادر کرد و این شهر را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت.
- محله ارمنیها در اورشلیم
هر محله به نام دینی است که پیروانش بیشتر در آن زندگی میکنند. البته مسیحیها در حقیقت دو محله دارند، چون ارمنیها هم مسیحی اند. محله ارمنیها از سه محله دیگر کوچکتر است و یکی از قدیمیترین مناطق ارمنینشین دنیاست. محله ارمنیها از این جهت که فرهنگ و تمدن خاص خودش را در قالب کلیسای جامع یعقوب مقدس (سنت جیمز) و صومعه آن حفظ کرده منحصربه فرد است.
- محله مسیحی ها در اورشلیم
محله مسیحیها خانه کلیسای مقبره مقدس است. بنایی که برای همه مسیحیهای جهان مهم است چون به باور مسیحیان داستان زندگی عیسی از مصلوب شدن تا مرگ و رستاخیز همینجا رخ دادهاست. آنطور که در اکثر روایتهای مسیحی آمده، عیسی را در جلجتا یا تپه کالوری، به صلیب کشیدند. قبر او داخل آرامگاه است و رستاخیزش هم همانجا بوده. کلیسا را گروهی متشکل از نمایندگان شاخههای مختلف مسیحیت اداره میکنند. گردانندگان اصلی کلیسای ارتدکس یونانی انطاکیه، راهبان فرقه فرانسیسکن کلیسای کاتولیک و کلیسای ارامنه هستند. اما اتیوپیها، قبطیها و کلیسای ارتودکس سریانی هم مشارکت دارند.
- محله مسلمان ها در اورشلیم
محله مسلمان ها از سه محله دیگر بزرگتر است. مهمترین جای محله فضایی است که مسلمانها به آن حرم شریف میگویند. هم مسجد الاقصی و هم قبه الصخره در همین فضا واقع شدهاند. مسجد الاقصی پس از مسجد الحرام در مکه و مسجد النبی در مدینه مقدسترین مکان در دین اسلام است و اداره آن به عهده بنیاد وقف –و در رأس آن مفتی اعظیم بیتالمقدس– است. مسلمانان معتقدند پیامبر اسلام از مکه به اینجا سفر کرده و با روح همه پیامبران پیش از خود عیادت کرده بوده است. کمی دورتر، بنای قبه الصخره قرار گرفته. صخره در واقع سنگی است که مسلمانان معتقدند پیامبر اسلام از روی آن به معراج رفته است. مسلمانها در تمام طول سال به این مکان مقدس میآیند. اما معمولاً شلوغ ترین زمان ماه رمضان است که در هر جمعه آن صدها هزار نفر برای نماز به مسجد میآیند.
- محله یهودیها در اورشلیم
محله یهودیها خانه دیوار ندبه یا دیوار غربی یا دیوار براق است – که در زبان عبری به آن کتل میگویند. یهودیان معتقدند پرستشگاه اورشلیم (یا هیکل سلیمان) اینجا قرار داشته است. حرم درونی آن یا همان قدس الاقداس (کدش هاکدوشیم در زبان عبری) مقدس ترین مکان یهودیان بوده و هست. یهودیان معتقدند سنگی که جهان با آن بنا شده در اینجا بوده و همینجا بوده که ابراهیم میخواسته پسرش اسحاق را قربانی کند. یهودیهای بسیاری بر این باورند که قبه الصخره جایی است که قدس الاقداس قرار گرفته بوده است.
امروزه دیوار ندبه (یا دیوار غربی) نزدیک ترین جا به قدس الاقداس است که یهودی ها میتوانند در آن عبادت کنند. اداره دیوار بر عهده خاخامی است که به خاخام دیوار ندبه معروف است. هر سال میلیونها نفر از این دیوار بازدید میکنند. یهودی های بسیاری هم از سراسر دنیا برای عبادت و نزدیکی با میراث شان به اینجا میآیند به ویژه در ایام مقدس مانند “روش هشانا” یا “یوم کیپور”.
در موج باز بخوانیم: