جت لگ چیست؟
امروزه هواپیما یکی از پرکاربردترین وسایل حمل و نقل در تمام دنیاست. از آنجاییکه افراد بسیاری برای امور بازرگانی، تجارت، دانشجویی و … از هواپیما برای رفت و آمد استفاده می کنند، اصطلاح جت لگ شدن نیز زیاد شنیده میشود. جت لگ از ترکیب دو واژه ی جت که مخفف هواپیمای جت (Jet) به معنی هواپیمایی است که دارای موتور جت است و لگ (Lag) به معنی تاخیر تشکیل شده است. مفهوم جت لگ بیشتر زمانی به وجود می آید که شخصی مسافت طولانی را با هواپیما طی کرده باشد. همانطور که طبیعت رفتارهای دوره ای خاص و چرخه های مشخصی دارد، بدن انسان نیز دارای چرخه ای طبیعی است که از نظر فیزیولوژیکی چرخه ۲۴ ساعته بدن انسان نام دارد. به نوعی این چرخه ۲۴ ساعته بدن انسان ساعت بیولوژیکی بدن انسان است که ریتم درونی بدن را که شامل بسیاری از فرایندهای مهم و از جمله درجه حرارت بدن، تولید هورمون و سایر مواد زیست شیمیایی و عملکرد نظام عصبی مانند گرسنگی، خوابیدن، بیدار شدن، دفع کردن را مشخص میسازد و از جمله ضرب آهنگ های زیست شناختی ماهانه و فصلی (ریتم های طبیعی بدن انسان) عادات ماهیانه زنان و عادات بیوریتم مردان است. با توجه به توضیحاتی که تا کنون ارائه شده است میتوان جت لگ را اینگونه توضیح داد که وقتی بدن یک فرد عادت دارد در ساعت ۱۰ شب بخوابد، ۸ صبح بیدار شده و صبحانه بخورد و … حال تصور کنید این فرد مجبور است ۱۲ ساعت با هواپیما پرواز نماید. طبیعتا با توجه به سرعت هواپیما و شرایط کره زمین، این شخص اگر روز از یک نقطه از زمین حرکت کند، مجددا روز در نقطه ی دیگری از زمین به مقصد می رسد. حالا این شخص با توجه به اینکه به ساعت خواب خود رسیده است اما منطقه ای که وارد شده است تازه صبح شده و فعالیت آغاز شده است. پس از نظر ریتم بدنی این شخص دچار اختلال خواهد شد و مدتی را که لازم است تا با ساعت و شرایط جدید هماهنگ شود جت لگ نامیده میشود. از جت لگ در فارسی پرواز زدگی نیز نامیده میشود و به عبارت ساده تر حالتی است که در آن تنظیم خواب فرد پس از پروازی طولانی و به علت اختلاف ساعت مبدأ با مقصد پرواز به هم میریزد.
علت جت لگ چیست؟
علت اصلی جت لگ (Jet Lag) کاهش یافتن سطح هورمون ملاتونین بر اثر ترشح کمتر آن در طی مسافرت در هواپیما است. هورمون ملاتونین مسئول ساعت بیولوژیک و زیستی در بدن انسان است و به هم خوردن تنظیم آن موجب اختلال ساعت خواب و بیداری فرد میشود که در مسافرت های طولانی علت پایین آمدن آن عواملی مانند موارد زیر است :
- فشار هوای داخل هواپیما
- نوع تغذیه
- استرس پیش از سفر
- نداشتن تحرک و جابهجایی
عوارض جت لگ چیست؟
از عوارض جت لگ یا پرواز زدگی که بر اثر “بر هم خوردن ساعت بیولوژیک بدن” است، میتوان موارد زیر را نام برد :
- مشکل عدم تمرکز کافی
- مشکلات عصبی
- مشکلاتی در معده فرد
راه های مقابله با جت لگ چیست؟
امروزه با پیشرفت تکنولوژی در خصوص مقابله با جت لگ نیز راهکارهایی ایجاد شده است. شما میتوانید با وارد کردن اطلاعات پروازتان را در نرم افزارهایی مثل “Jet Lag Rooster” یا “Entrain” و یا نرم افزارهای مشابه که مختص تلفن های هوشمند است ثبت کنید تا به شما پیشنهاداتی را برای برنامهی خواب، غذا خوردن یا حتی مصرف ملاتونین در جهت مبارزه با جت لگ ارائه کند.
توصیه هایی برای جلوگیری یا بهبود جت لگ
- برای شستن صورت، مسواک زدن یا حتی فقط چند دقیقه ایستادن از جای خود برخیزید.
- لباسهای گشاد و راحت بپوشید که تهویهی مناسبی داشته باشند.
- با خود بالشت گردنی، چشمبند، گوشبند یا هدفن کاهندهی صدا ببرید. این وسایل در طول پروازهای شبانه بسیار مفید و با ارزش هستند.
- از پوشیدن کفش پاشنه دار یا کفش چرمی رسمی خودداری کنید چرا که به احتمال زیاد در طول پرواز پاهایتان کمی ورم میکند و این موضوع باعث کابوس وار شدن مسیر پیاده روی پس از پرواز و تحویل بار میشود.
- با نوشیدن میزان مناسبی از آب و نوشیدنی های غیرالکلی و غیر کافئینی، سطح مایعات بدنتان را حفظ کنید و به هیچ عنوان از درخواست برای آب اضافه از میهمانداران خجالت نکشید.
- با برنامهی منظم از صندلی خود بلند شده و کمی در راهروی هواپیما قدم زده و نرمش کنید. همچنین میتوانید بر روی صندلی تمریناتی مثل کشش انگشتان پا، تمرینات ایزومتریک، کرانچ شکم و کشش و تمرین شانه را انجام دهید. این کار باعث گردش بهتر خون در بدن و جلوگیری از جمع شدن آن در نقاط خاص میشود. مشکلی که در هوای فشردهی هواپیما شایع است.