حاکم کوفه در زمان امام حسین

حاکم کوفه در زمان امام حسین که بود؟

کوفه از شهرهای عراق و دومین شهر ساخته‌ شده توسط مسلمانان است. امام علی(ع) در سال ۳۶ق این شهر را مرکز خلافت خود قرار داد و در همین شهر به شهادت رسید. بیشتر شیعیان در قرن نخست اهل شهر کوفه بوده‌اند. مسجد کوفه و مسجد سهله در این شهر است. علومی همچون فقه، حدیث و نحو در کوفه رونق فراوان داشته است. کوفه در واقعه کربلا نقش داشت چرا که امام حسین (ع) با توجه به نامه‌ های کوفیان عازم این شهر شد و علاوه بر این بخش زیادی از سپاهی که در کربلا با امام حسین جنگید، اهل کوفه بودند. حاکم کوفه در زمان امام حسین ابتدا نعمان بن بشیر،پدر همسر دوم مختار ثقفی به نام “عمره” بود و پس از آمدن مسلم بن عقیل به کوفه، به دستور یزید بن معاویه، عبید الله بن زیاد حاکم کوفه شد. در واقع پس از مرگ معاویه حاکم مدینه تلاش کرد از امام حسین برای یزید بیعت بگیرد اما امام حسین (ع) از بیعت با یزید امتناع کرد و به همین دلیل برای گریز از بیعت، شبانه از مدینه به طرف مکه حرکت کرد. در این سفر، خانواده امام، شماری از بنی هاشم و برخی از شیعیان همراه امام حسین (ع) بودند. امام حسین (ع) حدود چهار ماه در مکه ماند و در این مدت دعوت‌ نامه‌ های اهالی کوفه به دست او می‌رسید. بزرگان و مردم کوفه به امام حسین (ع) نامه‌ هایی برای دعوت از امام حسین (ع) و بیعت با او نوشتند. در میان نویسندگان نامه‌ ها نام برخی سران و شخصیت‌ های شیعی مانند “سلیمان بن صرد خزاعی”، “حبیب بن مظاهر” و “رفاعه بن شداد” دیده می‌شود. نامه‌ های کوفیان باعث شد امام حسین (ع) به سوی کوفه حرکت کند، اما با انتصاب عبیدالله بن زیاد به عنوان حاکم کوفه و سرکوب مردم به دست او، کوفیان بر خلاف نامه‌هایی که نوشته بودند، از یاری امام حسین (ع) دست کشیدند و واقعه عاشورا رخ داد!… در اصل زمانیکه امام حسین (ع) در کربلا به شهادت رسید، عبید الله بن زیاد حاکم کوفه بود. عبیدالله ابن زیاد ابن ابیه مشهور به ابن زیاد فرمانده نظامی و از سرداران مشهور اموی بود که در سال ۵۴ هجری از طرف معاویه به حکومت خراسان گمارده شد و در سال ۵۶ از آنجا عزل و به حکمرانی بصره منصوب گردید و یزید او را در سال ۶۰ قمری و در پی آشفتگی اوضاع کوفه، با حفظ سمت حاکم کوفه هم گماشت و سرکوب قیام امام حسین (ع) را به او سپرد. عبیدالله ابن زیاد در سال ۶۵ ق نیز قیام توابین را سرکوب کرد. عبیدالله به سبب نقشی که در واقعه کربلا داشت، از شخصیت‌های منفور نزد شیعیان است. حاکمان کوفه از زمانیکه نامه های مردم کوفه به دست امام حسین (ع) رسید، تا زمانیکه مصعب بن زبیر قیام مختار را خاتمه داد به صورت زیر بود :

نعمان بن بشیر : وی آخرین کسی به شمار می‌رود که از سوی معاویه بن ابی سفیان، عهده‌ دار زمامداری کوفه شد. نعمان بن بشیر در سال ۶۵ قمری به قتل رسید.
عبید الله بن زیاد : یزید بن معاویه زمانی او را به حکومت کوفه منصوب کرد، که در سال ۶۰ قمری مسلم بن عقیل به منظور دعوت مردم برای یاری رساندن امام حسین (ع) به کوفه آمد.
عمرو بن حریث : وی از سوی زیاد بن ابیه، عهده‌دار حکومت کوفه شد و هر گاه زیاد از کوفه بیرون می‌رفت، او را جانشین خود قرار می‌داد، وی جانشین عبیدالله بن زیاد نیز بود.
عامر بن مسعود : او پس از مرگ یزید به انتخاب مردم کوفه، زمامداری کوفه را به دست گرفت، تا اینکه عبدالله بن زبیر به عنوان خلیفه تعیین شد. و وی از طرف عبدالله بن زبیر به حکومت کوفه منصوب شد.
عبد الله بن یزید : وی از سوی عبدالله بن زبیر به حکومت مکه رسید، سپس زمامداری کوفه را به وی واگذار کرد.
عبدالله بن مطیع : عبدالله بن زبیر او را به حکومت کوفه منصوب کرد، و مختار او را از کوفه بیرون کرد وی به مکه بازگشت.
مختار بن ابوعبید ثقفی : با شکست عبدالله بن مطیع حاکم کوفه شد و هر گاه مختار به مداین می‌رفت سائب بن مالک اشعری را به حکومت کوفه می‌گمارد.
مصعب بن زبیر : در ۶۷ ه‍.ق عبدالله بن زبیر او را به حکمرانی بصره گمارد، سپس با شکست دادن مختار حکمرانی کوفه را نیز به او واگذار کرد.

کوفه پس از تأسیس به‌ علّت‌ آب و هوای خوش و نزدیکی به فرات و وضعیت اقتصادی مناسبی که از راه غنایم‌ و خراج‌ سرزمین‌های فتح شده کسب نموده بود، پذیرای مهاجرت اقوام و گروه‌های مختلف از قلمرو اسلامی آن روز شد.‌ این‌ مهاجرت‌ها به‌ خصوص در سال ۳۶ قمری که‌ حضرت‌ علی‌ (ع) کوفه را پایتخت خلافت اسلامی قرار داد شدّت بیشتری گرفت و تنها تعداد‌ سپاهیان‌ کوفی در‌ جنگ صفین، بالغ بر ۶۵ هزار نفر‌ ذکر شده است، که برخی محققان با احتساب خانواده آنان و نیز افرادی که در جنگ شرکت‌ نکرده‌اند، ‌ شمار اینان را ۱۵۰ هزار نفر دانسته‌اند. با این حال برخی گزارش‌های تاریخی، شمار لشکریان امام علی در جنگ صفین را ۹۰ هزار نفر گزارش کرده‌اند. پس از حرکت اصحاب جمل به سوی بصره، امام علی (ع) در سال ۳۶ق با هزار مرد جنگی اهل مدینه، به سوی عراق حرکت کرد. ده یا دوازده هزار نفر از اهالی کوفه نیز برای مقابله با پیمان‌ شکنان، به سپاه امام علی (ع) پیوستند. امام علی (ع) پس از پیروزی در برابر اصحاب جمل، به کوفه رفت و آنجا را مرکز خلافت اسلامی قرار داد. برخی محققان، دلایل انتخاب کوفه به عنوان مرکز خلافت اسلامی از سوی امام علی (ع) را توانایی کوفه در مقابله با تجاوزها، برتری‌های اقتصادی نسبت به مدینه و حجاز، و همچنین اطاعت بیشتر مردم کوفه از امام علی (ع) دانسته‌ اند. روحیه رفاه‌ طلبی مردم مدینه و دور شدن از روحیات معنوی، و همچنین سکونت یاران پیامبر در کوه، و نیز اشراف کوفه به حجاز، ‌شام و مصر، ‌ برخی دیگر از این دلایل دانسته شده است.

امام صادق (ع) در آغاز حکومت عباسیان چند بار به شهر کوفه سفر کرد و در مدت اقامت خود به بیان معارف اسلامی پرداخت. در روایات شیعه، کوفه جایگاه والایی دارد و مرکز حکومت حضرت مهدی (عج) پس از ظهور دانسته شده است. اهمیت شهر کوفه بیشتر به دو قرن نخست هجری برمی‌گردد. پس از آشکار شدن مرقد امیرمومنان (ع) و گسترش شهر نجف، به تدریج از اهمیت و جایگاه کوفه کاسته و به اهمیت و جایگاه نجف افزوده شد. کوفه، مثل مکه، مدینه و حتی دمشق، شهری با قبایل و مردم عرب نبود، بلکه مردمی از مناطق مختلف در آن ساکن بودند و ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر از کسانی که در ابتدای تاسیس کوفه در آن ساکن شدند، از نواحی دوردست بودند. به دستور عمر بن خطاب جمعیت کوفه به هفت گروه تقسیم شد. بیشتر قبیله‌های عرب که در زمان گسترش قلمرو اسلام در کوفه ساکن شدند، اهل یمن بودند و بیشتر قبیله‌های یمنی به ویژه قبیله هَمدان، شیعه بوده‌اند. همچنین بر اساس منابع اسلامی، قبیله طی یکی از قوی‌ترین قبایل حامی حضرت علی (ع) در جنگ‌های جمل و صفین در ابتدای شکل‌گیری کوفه بوده است. خاندان اشعری از شیعیان حضرت علی (ع) که اصالت یمنی داشتند، از جمله قبایلی بودند که به کوفه مهاجرت کردند و به دلیل سختگیری‌های حجاج بن یوسف به شیعیان، از کوفه به قم مهاجرت کردند و با حضور آنان، قم به مرکزی برای سکونت و ترویج تشیع در ایران تبدیل شد.هنگامی که کوفه به فرمان سعد بن ابی وقاص ساخته می‌شد، قصری در جنوب شرقی مسجد کوفه بنا نهاده شد که قصر طمار (جای بلند) خوانده شد و ابتدا اقامتگاه سعد و پس از آن محل زندگی خلفا و حاکمان کوفه بود. این قصر که دار الاماره هم خوانده می‌شود، محور رخدادهای مهمی بوده است؛ از جمله اینکه مسلم بن عقیل را به فرمان عبیدالله بن زیاد از بالای همین قصر به زیر انداختند، کاروان اسرای کربلا و سر امام حسین (ع) را در این قصر نزد عبیدالله بن زیاد بردند و حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) در این مکان با عبیدالله بن زیاد گفتگو کردند. این مکان همچنین محل اقامت مختار ثقفی بود و در همین قصر، ‌ سرِ قاتلان واقعه عاشورا به نزد مختار آورده شد.دارالاماره در سال ۷۱ق به فرمان عبدالملک بن مروان‌ تخریب شد.

امروزه کوفه از نظر اداری در کشور عراق و استان نجف قرار گرفته و از بخش‌های تابع شهر نجف (در شمال شرق این شهر) به شمار می‌آید. جمعیت این شهر بیش از ۳۰۰ هزار نفر است.