مفهوم خزان یاخته ای چیست؟
مرگ یاخته (Cell death) رویدادی است که در آن، یک یاخته (سلول) از کارکرد خود بازمی‌ایستد. این پدیده می‌تواند بر اثر فرایند طبیعی مرگ یاخته برای جایگزینی یاخته های نو و یا به دلیل بیماری، زخم یا مرگ جاندار باشد. خزان یاخته ای یا آپوپتوز (Apoptosis) گونه ای از مرگ سلولی طی فرایند مرگ برنامه ریزی شده ی سلول است که در جانداران پرسلولی به وقوع می‌پیوندد.
سازوکار مرگ برنامه ریزی شده ی سلول های دوهسته ای که در پی ساز و کارهای درون سلولی و به ویژه قطعه قطعه شدن ژنگان رخ میدهد را آپوپتوز یا مرگ برنامه ریزی شدهٔ سلول (programmed cell death) می‌گویند.
آپوپتوز روندی فیزیولوژیک و زیستی برای نمو فعّال و طبیعی و همچنین حفظ هموستازی می‌باشد. در مواردی که زنده ماندن یک سلول، موجودیّت موجود زنده را به خطر بیندازد، سلول با مرگ برنامه ریزی شده، خودکشی می‌کند. زمانی که سلول تحت تأثیر عوامل مختلف محیطی یا حتی درونی همانند پرتوهای یونیزه کننده، داروهای سیتوتوکسیک (در درمان سرطان ها) هایپرترمیا،هورمون‌های گلوکو کوررتیکوئیدی و .. قرار می‌گیرد درونمایهٔ آن از جمله “دی ان ای”، دستخوش تغییراتی می‌شوند که در صورت ادامهٔ حیات آن منجر به ناهنجاری‌هایی شدیدی از جمله سرطانی شدن سلول می‌شوند.
عوامل دیگری نظیر برخی باکتری های بیماری زای داخل سلولی مانند : سالمونلا، شیگلا، لیستریا، لژیونلا و … نیز در هنگام عفونت زایی خود، با تغییر در برخی مسیرهای متابولیکی و زیست شیمیایی داخل سلولی می‌توانند در هدایت سلول به سمت این نوع خاص از مرگ سلولی مؤثر باشند.
مرگ برنامه ریزی شده ی سلولی، از طریق مسیرهای مختلفی، برانگیخته می‌شود، برخی از این مسیرها در اثر اتصال لیگاندهایی به گیرنده‌های سطح سلول، و برخی دیگر از این مسیرها در اثر فقدان برخی فاکتورهای رشد، راه اندازی می‌شوند. آسیب های شدید به مادّهٔ ژنتیکی سلول نیز، می‌تواند مسیرهای مختلفی، که منجر به اپوپتوز می‌شوند، را راه اندازی کند. اپوپتوز یک روند فیزیولوژیک مرگ سلول است که در اثر فعال شدن آنزیم های گروه کاسپاز رخ میدهد .نسبت درون سلولی پروتئین های مشوق اپوپتوز مانند (BAX یا Bak) به پروتئین‌های ضد اپوپتوز مانند( BCL_2) تعیین کننده حساسیت سلول نسبت به آپوپتوز می‌باشد.
دگرگونی های سلولی در هنگام آپوپتوز
در هنگام آپوپتوز حجم سلول کاهش یافته و در سلول وزیکول‌های متعددی ایجاد می‌شوند. سپس کروماتینمتراکم شده و قطعه قطعه، می‌شوند. در مراحل بعد، غشاء هسته از بین می رود و در آخر، سلول بصورت وزیکول‌های کوچکی، به چندین قسمت تقسیم می‌شود. در طول اپوپتوز، اندامک‌های داخلی سلول، مانند، میتوکندری ها ولیزوزوم ها سالم می‌مانند. وزیکول هایی که از قطعه قطعه شدن سلول پدید می‌آیند، به وسیلهٔ فاگوسیت‌ها، بلعیده می‌شوند و هضم می‌شوند.
در موج باز بخوانیم:
- بیماری آلوپسی چیست؟
- بیماری سلولیت چیست؟
- بیماری سی اف چیست؟
- بیماری نادر پمفیگوس چیست؟
- بیماری فیبروز سیستیک چیست؟
- علائم بیماری ام اس در مراحل اولیه
