داستان حماسه هرمز

داستان حماسه هرمز از داستان های نگارش شده در کتاب فارسی کلاس ششم است که در راستای تقویت میهن پرستی و تلاش برای حفظ آیین میهن و کمک به هم وطنان است. فارغ از صحت این داستان باید این را در نظر داشت که عشق به میهن و پاس داشتن فرهنگ و آیین و پیشینه های تاریخی برای بیشتر انسان ها معنا و مفهومی عمیق دارد. شاید گاهی انسان از وطن خود دلگیر باشد یا خواسته هایی برآورده نشده داشته باشد اما اکثریت ما در شرایط ای که حس خطر و نابودی میهن خویش را داشته باشیم به ناگاه برای حفظ آن خواهیم کوشید. در این مطلب از موج باز با آوردن متن کامل داستان حماسه هرمز سعی داشتیم نگاه مهربان هرمز برای کمک به هم وطنان خود و حمیت او برای نمایش ای شجاعانه از مردان ایران زمین را به تصویر بکشیم. مغولان ۳ بار در طول تاریخ به ایران لشکرکشی کردند که بار سوم به طور کامل بر منطقه چیره شدند.

دفاع مردم در حملهٔ نخست مغولان در شهرهای اترار و خجند و هرات همچنین مقاومت اهالی خوارزم، نیشابور، هرات، طالقانِ خراسان و سمنان نشان از آن دارد که در حملهٔ نخست شهرهای مختلف در مقابل حملهٔ مغول به شدت مقاومت کردند، اما نفاق سران کشوری و لشکری با یکدیگر و نداشتن یک فرماندهٔ مدبر و فرار خوارزمشاه و بی‌انضباطی کار نگذاشت، که این همه مدافعات به نتیجه‌ای قطعی منتج شود. حمله مغول بیش از خسارت‌های اقتصادی، صدمات فرهنگی و روحی برجای گذاشت. در این حمله مراکز علمی و فرهنگی مانند کتابخانه‌های بسیاری سوزانده و ویران شد. شهرهای بزرگ بسیاری از بین رفت و به دنبال آن مراکز رشد و پرورش فکری به حداقل رسید. کاهش جمعیت و به اسارت گرفتن و فرستادن صنعتگران ایرانی به مغولستان باعث رکود اقتصادی در ایران گردید و تخریب قنات‌ها و آبراهه‌هایی که در طول قرن‌ها ساخته‌شده‌ بودند، سبب رکود کشاورزی شد. پس از حملهٔ مغول شماری از دانشمندان که در این حمله جان سالم بدر برده بودند، به مناطق امن مانده از این حمله مانند آسیای صغیر و هند مهاجرت کردند. همچنین از اثرات دیگر آن، رونق تجارت در مسیر راه ابریشم بین ایران، چین و کشورهای غرب ایران بر اثر ایجاد دولت واحد مغول و امنیت راه‌ها بود. در ادامه این مطلب از موج باز پس از آوردن متن کامل داستان حماسه هرمز، خلاصه ای از سه لشکرکشی مغولان به ایران آورده شده است که در صورت نمایل میتوانید مطالعه کنید.

سرزمین ایران در زمان خوارزمشاهیان

داستان حماسه هرمز چیست؟

داستان حماسه هرمز

با شنیدن خبر حمله ی لشکر مغول، دهقانان و کشاورزان، خانه و زندگی خود را رها می کردند و به داخل شهر می رفتند تا شاید بتوانند خانواده ی خود را از چنگال مغولان خون خوار نجات دهند. در میان کشاورزان، فقط اعضای یک خانواده بودند که کُلبه ی خود را رها نکردند و تصمیم داشتند تا آخرین لحظات از خانه ی خود دفاع کنند. لشکر مغول تا خانه ی آن ها فاصله ی زیادی نداشت. اینجا خانه ی هُرمُز، دهقان شجاعی بود که اعتقاد داشت یک مسلمان هرگز در برابر دشمن، تسلیم نمی شود. در این هنگام او به پسرانش گفت هنوز هم دیر نشده، آیا مایلید تسلیم مغول ها شویم. سه پسر جوانش یک باره فریاد کشیدند: هرگز!

هرمز انگشتانش را میان ریش های سفیدش فرو برد و با خوشحالی گفت «: آفرین فرزندانم! مسلمان هرگز تسلیم نمی شود! ما باید بجنگیم و از خانه و میهن خود دفاع کنیم. احمد پسر بزرگ هرمز گفت «: پدر، من هرگز حاضر به تسلیم نیستم امّا علّت این پایداری را نمی فهمم. ما حتماً از مغولان شکست خواهیم خورد. آیا بهتر نبود که ما هم به داخل شهر می رفتیم و همراه هم کیشان خود تا آخرین نفس، می جنگیدیم؟» هرمز گفت «: فرزندم، هرکس وظیفه ای دارد. مردم شهر هنوز برای دفاع آماده نیستند. درحقیقت، مغولان، ما را غافلگیر کرده اند. ما باید سعی کنیم که از حرکت لشکریان مغول، جلوگیری کنیم تا مردم شهر، آماده ی دفاع شوند. به نظر من این بزرگ ترین کمک به آن هاست. باید بدانید که در این نبرد هیچ کدام از ما زنده نمی ماند. ما خود را فدای آیین و شرف و میهن خود می کنیم. فکر نکنید که اگر کشته شویم، شکست خورده ایم؛ برعکس، ما پیروز شده ایم .» هرمز، کمی درنگ کرد و ناگهان گفت :«صدای پای اسبی را نمی شنوید؟ مثل اینکه اسب سواری به سمت کلبه ی ما نزدیک می شود!». احمد فوراً درِ کلبه را باز کرد. سواری به کلبه نزدیک شد و دهانه ی اسب خود را کشید. اسب ایستاد. ازچهره ی او معلوم بود که از مغولان نیست. او نگاهی به هرمز و پسرانش افکند و گفت :« مگر نمی دانید، مغول ها خیلی نزدیک شده اند! مغولان به زودی به اینجا می رسند. چرا به شهر نمی آیید؟ احمد جواب داد ما همین جا از خود دفاع می کنیم. سوار با تعجّب گفت « چهار نفر چگونه می توانید در مقابل سیل لشکریان مغول مقاومت کنید؟

هرمز، قدم به جلو گذاشت و گفت «: شهر هنوز آماده ی دفاع نیست. ما تا مدّتی لشکریان مغول را معطّل می کنیم تا هموطنان ما برای مبارزه با دشمن آماده شوند. سوار که تازه به مقصود آن ها پی برده بود، نگاهی از روی تحسین به ایشان افکند و گفت «: شما خیلی فداکارید؛ افسوس که من از دیدبانان شهر هستم و باید رسیدن مغول ها را خبر دهم، وگرنه همین جا، با شما می ماندم. سوار در حالی که از آن ها دور می شد فریاد زد (( درود بر شما مردان فدا کار)). هنگام غروب گرد و غباری از دور نمایان شد . آن ها لشکریان مغول بودند. لشکریان مغول ، چون سیلی خروشان به طرف شهر در حرکت بودند، ناگهان یکی از یاران قاجان )یکی از فرماندهان سپاه مغول( که همراه او در خطّ اوّل لشکر حرکت می کرد، از اسب بر زمین افتاد. قاجان فوراً فرمان داد که همه بایستند. تیری بلند در سینه ی مرد، فرو رفته بود. قاجان، حیرت زده به اطراف نگاه کرد و پس از لحظه ای فریاد زد (( چه کسی او را کشت؟ )) ناگهان، پیرمرد از کلبه خارج شد و با صدایی که به غرّش شیر شباهت داشت، فریاد زد ای مغولان ناپاک دور شوید. ای دشمنان گستاخ! دور شوید. ای مغولان متجاوز! چگونه انتظار دارید پیروان قرآن، پستی را بپذیرند و تسلیم شوند؟ من و فرزندانم مرگ را به شکست و خواری، ترجیح می دهیم. قاجان از سخنان پیرمرد چیزی نمی فهمید؛ زیرا او به پارسی سخن می گفت ولی حس کرد که مرد پیر، خیال مقاومت دارد و متوجّه شد که آن تیر از سوی پیرمرد، رها شده است. سردار مغول، قَهقَهه ای زد و نیزه ای را دردست گرفت و آن را به طرف هرمز پرتاب کرد. پیرمرد با سرعتی که از سنّ او بعید بود، به داخل کلبه رفت و در را بست. نیزه به در کلبه خورد و در آن فرو رفت. قاجان می خواست فرمانی صادر کند تا افرادش کلبه ی کوچک را نابود سازند امّا باران تیر از سوی کلبه به طرف آنان باریدن گرفت. قاجان گفت فکر می کنم جنگجویان زیادی داخل کلبه پنهان شدند. با آن ها چه باید کرد؟ یکی از مغولان گفت قربان بهتر است کلبه را آتش بزنیم. قاجان گفت: آتش !بله آتش زدن کلبه فکر خوبی است پس مشعل ها را روشن کنید. در همان حال، چهار تیر از پنجره ی کوچک کلبه، بیرون جهید و چهار مغول از اسب به زمین افتادند.گویا می خواهند کلبه ی ما را آتش بزنند و با این وسیله، ما را از کلبه بیرون بکشند. در این هنگام، هرمز به پسرانش گفت ما تا به حال در رسیدن به هدف خود که معطّل نگه داشتن قُوای آن هاست پیروز شده ایم؛ حالا بهتر است که از کلبه خارج شویم و با این ناپاکان بجنگیم.

سخن هرمز تمام نشده بود که ناگهان سقف کلبه، آتش گرفت و شعله ی آتش، کم کم به جاهای دیگر سرایت کرد. هرمز فرمان بیرون رفتن از کلبه را صادر کرد. چهار قهرمان با شجاعت و شُکوِه خاص از کلبه خارج شدند. قاجان با دیدن آن ها به تَمَسخُر گفت این چهار نفر می خواهند با ما بجنگند؟! آن ها را تیر باران کنید. باران تیر بر سر هرمز شجاع و پسران قهرمان او باریدن گرفت و آن ها نیز با تیرهای خود به دشمنان پاسخ دادند. پس از مدّتی کوتاه، یک تیر بلند در سینه ی پیرمرد قهرمان فرو رفت. هرمز فریادی کشید و گفت پیروز باد ایران و لحظاتی بعد، سه فرزند شجاعش چون برگ درخت بر روی زمین افتادند، درحالی که تا آخرین لحظات، قلبشان از عشق به وطن، لبریز بود.

چو ایران نباشد تن من مباد … بدین بوم و بر زنده یک تن مباد

خلاصه ای از حملات مغولان به ایران

مُغول قومی از نژاد زرد است که سرزمین مادری آنان مغولستان می‌باشد. جمعیت کنونی مغول‌ها حدود ۱۰ میلیون تن است که بیشتر در مغولستان (۲/۷ میلیون)، چین (۵/۸ میلیون) و روسیه (۱ میلیون) زندگی می‌کنند. البته به دلیل جنگاوری و مهاجرت‌های آنان در سده‌های پیش، ردپای آنان به نقاط مختلف آسیا و حتی شرق اروپا (به‌ویژه قفقاز شمالی) هم کشیده شده‌است. بیشتر مغولان پیرو آیین‌های بودایی تبتی و شمنیسم هستند و عدهٔ کمی از آنها مسیحی و مسلمان هستند و به زبان مغولی تکلم می‌کنند. سرزمین مغولستان آب و هوای سرد و خشک دارد و با بادهای سرد و شدید همراه است. این منطقه یکی از سهمگین‌ترین و سخت‌ترین آب و هواهای جهان را دارد. این اوضاع سخت و نبود آذوقه، انسان‌هایی پرخاشگر، قوی، و جنگجو را در خود می‌پروراند.

*خوارزمشاهیان نام خاندان شاهنشاهی ایرانی و ترک تبار است که از ترکان قپچاق بودند. (قبچاق‌ ها، قبیله ای از ترک‌ زبانان افغانستان هستند که به شکل پراگنده در شمال و غرب افغانستان زندگی می‌نمایند.)

حملهٔ مغول به ایران

حملهٔ مغول به ایران به سه لشکرکشی مغول به ایران در فاصله سال‌های ۱۲۱۹ تا ۱۲۵۸ میلادی اشاره دارد، یعنی اولین حمله بیش از ۷۹۰ سال پیش بوده است. این لشکرکشی‌ها به خاتمه حکومت خوارزمشاهیان، خلافت عباسیان، اسماعیلیه الموت و حکومت‌های محلی اتابکان سلجوقی و ایجاد حکومت ایلخانان مغول به جای آنها در ایران منجر شد. چنگیز خان پس از چیره شدن بر چین و بخشی از آسیای میانه با خوارزمشاهیان همسایه شد. خواسته چنگیز خان بازکردن راه بازرگانی میان قلمرو خوارزمشاهیان و چین بود.چنگیز خان در ابتدا، نسبت به سلطان محمد خوارزمشاه ادب و احترام را رعایت نمود، ولی این پادشاه با تدابیر خصمانهٔ خود موجبات غضب چنگیز خان مغول را فراهم کرد و هجوم او را به ممالک اسلامی و به خصوص ایران باعث گردید و حملهٔ مغول در پی قتل ۴۵۰ بازرگان مسلمان مغولی در شهر اترار آغاز شد.

شروع نخستین لشکرکشی در سپتامبر سال ۱۲۱۹ میلادی (پائیز ۶۱۶ ه‍. ق) و به فرماندهی چنگیز خان بود. سلطان محمد خوارزمشاه در همان سال با سپاهی به مبارزه با مغول برآمد، ولی از “جوجی” پسر چنگیز شکست خورد و از آن پس تصمیم گرفت که از مواجهه با لشکر مغول خودداری کند. چنگیز برای دستگیری سلطان محمد دو نفر از بزرگان لشکر خود را به تعقیب او فرستاد. سال بعد سلطان محمد در بستر مرگ، جلال‌الدین خوارزمشاه را به جانشینی خویش برگزید و جلال‌الدین بیش از ۱۰ سال پس از مرگ پدر در برابر سپاهیان مغول ایستادگی کرد.

دومین لشکرکشی در سال ۶۲۶ ه‍.ق به امر اوگتای قاآن و به فرماندهی جرماغون نویان بود. این لشکرکشی به قصد پایان دادن به مقاومت جلال‌الدین خوارزمشاه و تسخیر مناطقی که تحت سلطه خوارزمشاهیان باقی‌مانده بود، انجام شد. در پایان این دو حمله مغولان به سلطنت خوارزمشاهیان بر ایران پایان دادند و بسیاری از شهرهای خوارزمشاهی مانند سمرقند، مرو، بامیان، هرات، توس، نیشابور و پایتخت این سلسله گرگانج بکلی ویران شد و مردم آن قتل‌عام شدند. خط سیر تخریب و ویرانی فقط منحصر به شمال و شمال شرقی ایران نبود، در مرکز و غرب ایران نیز شهرهای ری، قم، قزوین، همدان، مراغه و اردبیل نیز تحت هدف حمله قرار گرفتند.

سومین لشکرکشی در سال ۱۲۵۴ میلادی (۶۵۴ ه‍. ق) چهل سال پس از شکست و فرار سلطان محمد خوارزمشاه، با هجوم هولاکوخان به ایران آغاز شد. هلاکوخان در این لشکرکشی تسخیر قلعه‌های اسماعیلیه را اولین هدف خود قرار داد. رکن‌الدین خورشاه آخرین خداوند الموت در تسخیر این قلعه‌ها به هلاکو کمک‌هایی نیز کرد؛ اما، سرانجام به دنبال تسخیر این قلعه‌ها، خود او نیز کشته شد. بدین ترتیب دولت خداوندان الموت به پایان رسید. سپس، هلاکو در سال ۱۲۵۸میلادی (۶۵۶ ه‍. ق) به بغداد لشکر کشید و با سقوط بغداد، خلافت عباسیان پس از حدود ۵۱۸ سال به پایان رسید. پس از این پیروزی بود که حاکمان مغول کوشیدند تا به جای ویرانی و قتل‌عام مردم بر آنان حکومت کنند.