داعش مخفف چیست؟ (معنی کلمه داعش چیست؟)
داعش نام جکومتی است که خود را حکومت اسلامی نامیده و با شعارهای مذهبی و اسلامی دست به کارهایی خشن زده و در واقع گروه ستیزه جوی جهادگرای سَلَفی است. سَلَفی به گروهی از مسلمانان اهل سنت گفته میشود که به دین اسلام تمسک جسته و خود را پیرو سلف صالح میدانند و در عمل و اعتقادات خود از پیامبر اسلام، صحابه وتابعین تبعیت میکنند. داعش مخفف “دولت اسلامی عراق و شام” است که به اختصار داعش نامیده میشود. (به عربی: الدوله الإسلامیه فی العراق والشام)
سلفی ها تنها قرآن و سنت را منابع احکام و تصمیمات خود میدانند. سلفی گری دو رکن اساسی دارد: یکی بازگشت به شیوهٔ زندگی و مرام سلف صالح و در نهایت سنت حجاز و به خصوص سنت اهل مدینه در ۱۴۰۰ سال پیش، و دوم مبارزه با بدعت، یعنی هر چیزی که سلفی ها جدید و خلاف سنت میدانند. سلفی های معاصر بر معنی خاصی از توحید تأکید زیادی دارند که باعث میشود افراد بسیاری «نامعتقد» به آن تلقی گردند. سلفی گری دارای ابعاد مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، و سیاسی است و تأثیری بنیادین بر متفکران مسلمان در گوشه و کنار جهان اسلام گذاشته است.
جهادگرایی سلفی (به عربی: السلفیه الجهادیه) به جریانی در درون سلفی گری گفته میشود که دیدگاههای سلفی گریِ علمی را رد کرده و جهاد و خشونت را راهی مناسب و ضروری برای مقابله با حملات غرب و حاکمان کشورهای اسلامی علیه اسلام میدانند. ایدئولوژی سلفی جهادی الهام بخش بسیاری از گروههای مسلح مانند القاعده در آغاز قرن ۲۱ بوده است. هدف آنان پاک کردن جامعهٔ اسلامی از رفتارهای غیر اسلامی است. ریشههای این دیدگاه را ممکن است در حرکتهای رادیکال جهادی در دههٔ ۱۹۸۰ میلادی در مصر پیدا کرد. تخمین زده شده است که سلفی های جهادی کمتر از یک درصد کل جمعیت مسلمانان را تشکیل میدهند. این گروهها متون اسلامی و تاریخ را باز تفسیر نموده و بر آیات نظامی قرآن و تاریخ نظامی اسلام تاکید بسیار دارند.
گروه داعش از زمان تأسیس در سال ۱۹۹۹ توسط تندروی اردنی ابومصعب الزرقاوی به عنوان جماعت توحید و جهاد نامهای گوناگونی داشته است. وقتی الزرقاوی در سال ۲۰۰۴، با اسامه بن لادن بیعت کرد، نام گروه را بار دیگر به سازمان قاعده الجهاد فی بلاد الرافضین که بیشتر با نام القاعده در عراق شناخته میشد، عوض کرد. گرچه این گروه هرگز خود را القاعده در عراق نخواند، این نام سالها به عنوان نام غیررسمی آن بر جای ماند. در آوریل ۲۰۱۳، گروه داعش که به سوریه گسترش یافته بود، نام “دولت اسلامیه فی العراق و الشام” را اختیار کرد که در آن منظور از شام شام یا سوریه بزرگ است.
نام مخفف داعش به گستردگی از سوی مخالفین عرب زبان این گروه به کار میرود، با این حال تا حدی به این دلیل که شبیه واژه عربی دائس و داهش است که معانی منفی دارند، تحقیرآمیز است. بدین دلیل، حکومت اسلامی در نواحی تحت کنترل خود استفاده از مخفف داعش را مستوجب مجازات با شلاق یا بریدن زبان میداند.
ادعای خلافت داعش
این گروه که از جولای ۲۰۱۴ ادعای خلافت جهانی کرده و خود را حکومت اسلامی (به عربی: الدوله الاسلامیه) نامیده است. همچنین بخش های بزرگی از شمال عراق و شرق سوریه و بخشهای کوچکی را در لیبی، نیجریه و افغانستان به تصرف خود در آورده است.
شکل گیری داعش
این گروه به رهبری ابوبکر البغدادی از مجاهدین سلفی جدا شده از شبکهٔ القاعده تأسیس شده و با دولتهای عراق ، سوریه و دیگر گروههای شورشی مخالف دولت سوریه وارد جنگ شده است. داعش یکی از رادیکالترین گروههای اسلامگرا در خاورمیانه است. آنها علاوه بر عراق و سوریه بخشهایی از لیبی و نیجریه را نیز در کنترل خود دارند و گروههای همپیمان آن در نقاط دیگر دنیا مثل افغانستان و آسیای جنوب شرقی نیز فعال هستند. ریشهٔ داعش به جماعت توحید و جهاد میرسد که در سال ۱۹۹۹ به رهبری ابومصعب الزرقاوی تأسیس شد و در سال ۲۰۰۴ به شبکهٔ القاعده پیوست و پس از آن به القاعده عراق معروف شد. این گروه که وارد جنگ با دولت عراق و نیروهای آمریکایی مستقر در عراق شده بود در سال ۲۰۰۶ با چندین گروه اسلامگرای دیگر ائتلاف کرد و «مجلس شورای مجاهدین» را تشکیل داد که یک قدرت مهم در استان انبار وسیعترین استان عراق محسوب میشد. در ۱۳ اکتبر همین سال مجلس شورا به همراه چند گروه شورشیِ دیگر «حکومت اسلامی عراق» را تشکیل داد. ابوایوب المصری و ابوعمر بغدادی دو رهبر اصلی حکومت اسلامی عراق بودند که در ۱۸ آوریل ۲۰۱۰ در عملیات ارتش آمریکا کشته شدند و ابوبکر بغدادی جایگزین آنها شد.
با آغاز جنگ داخلی سوریه نیروهای حکومت اسلامی وارد سوریه نیز شدند و در ۸ آوریل ۲۰۱۳ نام «حکومت اسلامی عراق و شام» را بر خود نهادند و از آن پس با نام مخفف داعش معروف شدند. آنها به سرعت بخشهایی از شمال شرقی سوریه را تصرف کرده و شهر رقه را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند. سپس همزمان با اقدام نظامی در سوریه به عراق حمله کرده و موفق شدند رمادی و فلوجه مهمترین شهرهای استان انبار در عراق را به قلمرو خود اضافه کند. در ژوئن ۲۰۱۴ مهمترین موفقیت داعش با تصرف موصل ـ دومین شهر بزرگ عراق ـ به دست آمد. آنها در ماههای بعد نیز پیشرویهای زیادی داشته و تا خرداد ۱۳۹۴ حدود نیمی از خاک سوریه و بخشهای شمال غربی عراق را در تصرف خود دارند. داعش در این دوره بخشهایی از متصرفات خود را نیز از دست داده و از جمله شهر مهم تکریت را در فروردین ۱۳۹۴ به ارتش عراق و نیروی شبهنظامی حشد شعبی که برای جنگ با این گروه تشکیل شده، واگذار کرد داعش در اواسط نوامبر ۲۰۱۵ سنجار را هم از دست داد هم چنین در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۵ رمادی را از دست داد گفته میشود این دومین بار است که این گروه این شهر را از دست داده همچنین دولت عراق اعلام کرد که عملیات بعدی آنها تصرف موصل دومین شهر بزرگ عراق است و افزود که بعد از یک یا دو سال داعش را از عراق بیرون خواهند راند.
این گروه پس از گسترش متصرفات خود در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۴ اعلام کرد که از این پس نام آن «دولت اسلامی» است و یک خلافت جهانی را تشکیل داده و ابوبکر بغدادی رهبر گروه را نیز به عنوان خلیفه معرفی کرد و فعالیتهای حکومتی خود را گسترش داد (از جملهٔ این اقدامها چاپ اسکناس با واحد دینار داعش و گذرنامه، درست کردن پلیس، صدور نفت، راهاندازی شبکهٔ تلویزیون، برگزاری گشتهای گردشگری است).[۱۹] هرچند ریشه داعش به گروههای مرتبط با شبکه القاعده میرسد اما با جبههٔ نصرت شاخه رسمی القاعده در سوریه وارد جنگ شدهاست و القاعده بارها نسبت داعش به خود را رد کرده است. شکاف بین القاعده و داعش به سال ۲۰۱۳ میلادی برمیگردد. الظواهری در این سال بعد از اینکه گروه داعش به بدرفتاری با شهروندان سوری و شورشیان رقیب متهم شد از این گروه خواست، فعالیتهای خود را روشن سازد. ایمن الظواهری در گفتگویی اتهامها در مورد این که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه ممکن است برای ایجاد آشوب به داخل گروههای جهادی نفوذ کرده باشد را رد کرد و گفت: «اگر من دستور بدهم با برادران مجاهدت بجنگ، از من اطاعت نکن. اگر من دستور بدهم که خود را میان برادران مجاهدت منفجر کن از من پیروی نکن.»
ایدئولوژی داعش چیست؟
داعش در واقع ادامه تشکیلاتی یک گروه از سلفیهای جهادی در عراق به رهبری ابومصعب زرقاوی میباشد. گروه زرقاوی جزو القاعده بود و سال ۲۰۰۶ در عراق کشته شد. او در اعلامیههای خود همواره به فتواهای ابن تیمیه استناد میکرد. بغدادی نیز خود را پیرو ابن تیمیه میداند. ابن تیمیه پدر معنوی همه گروهای جهادی است. افکار او روشن و صریح است. او با مرجعیت عقل بکلی مخالف است مگر اینکه در راستای تأیید نقل و احادیث باشد. او هرگونه تعامل با کفار و مشرکین را حرام میداند. او از جمله تفکرات اسلامی شیعیان را نیز مردود و آنها را کافر میداند. گروههای جهادی برپایی حکومت دینی و اجرای شریعت اسلامی را وظیفه شرعی خود میدانند. داعش بخاطر تفسیر و قرائت خشن وهابیت از اسلام و خشونت وحشیانهاش برضد شیعه و مسیحیان معروف است و بهقدری تندرو و سختگیر است که با دیگر گروههای اسلامگرای سلفی ازجمله جبهه النصره شاخه رسمی القاعده در سوریه نیز درگیر جنگ شده. اولین بار در فوریه ۲۰۱۴ بود که ایمن الظواهری، رهبر القاعده بهطور رسمی هر گونه انتساب این گروه به القاعده را رد کرد.
داعش در شهرهای تحت سلطه خود از جمله رقه سوریه قوانین سفت و سخت مبتنی بر شریعت را اجرا میکند. دستان دزدها در ملاء عام قطع میشود، هر روز اعدامهای گروهی در خیابان رخ میدهد و زنها حتی اجازهٔ مراجعه به پزشک هم ندارند. داعش در سوریه بلافاصله دفاتری با عنوان «حسبه» راهاندازی کرد تا بر اجرای شریعت اسلام نظارت کند. دفاتر دیگری هم با نام «دعوا» راهاندازی شد تا ایدئولوژی داعش را تبیین و تبلیغ کند. نیروهای این گروه اسلامگرای تندرو عکسی را در شبکههای اجتماعی منتشر کردند که نشان میداد داعش افرادی را که در مناطق تحت کنترل آنها در سوریه روزهخواری کردند، در ملاء عام شلاق زدند. نیروهای این گروه اسلامگرای تندرو هرگونه تجارت ساکنان شهرهای تحت کنترل خود به دور از اجازه و کنترل داعش را ممنوع اعلام کردند. در راستای مقرراتی که این گروه برای نحوهٔ حجاب اسلامی و لباس زنان وضع کردهاست، زنان موصل را تهدید کرد در صورت عدم رعایت حجاب کامل و نپوشاندن تمام صورت خود، به شدت مجازات خواهند شد. داعش در بیانیهای اعلام کرده است، شروطی که برای لباس و زینت زنان وضع کرده، تنها برای جلوگیری از فساد و خودنمائی آنان است، و این محدودیت برای آزادی آنها محسوب نمیشود، بلکه از ابتذال ممانعت میکند. در این بیانیه همچنین آمده است هر کس این مقررات را رعایت نکند و باعث فتنه و فساد شود، بازخواست و به شدت مجازات میشود تا جامعه مسلمانان و دین حفظ شود.
منابع مالی داعش
بر اساس تحقیق سال ۲۰۱۵ سازمان Financial Action Task Force پنج منبع مالی عمده حکومت اسلامی عراق و شام به ترتیب به شرح زیر است:
- منابع مالی که با اشغال سرزمینها به دست میآید مثل کنترل بانکها، ذخایر نفت و گاز، مالیات، اخاذی، و سرقت از منابع سرمایهای
- گروگانگیری برای دریافت پول
- اعانههایی که از طریق سازمانهای غیرانتفاعی دریافت میشود
- حمایتهای مالی و تجهیزاتی که جنگجویان خارجی فراهم میکنند
- دریافت سرمایه از طریق شبکههای ارتباطی مدرن
وزارت خزانهداری آمریکا برآورده کرده که در سال ۲۰۱۴ داعش حدود ۱۰۰ میلیون دلار نفت خام و محصولات پتروشیمی به واسطهها فروخته که آنها هم آن را به ایران و ترکیه قاچاق کردهاند یا به دولت سوریه فروختهاند. درآمد این سازمان از باجگیری برای آزادی گروگانها هم در این سال دستکم ۲۰ میلیون دلار برآورد شدهاست. همچنین مالیاتها و عوارضی که از مردم ساکن در مناطق تحت کنترل حکومت اسلامی گرفته میشود منبع درآمد دیگری این گروه است. آنها از حمله به بانکها، غارت و فروش عتیقه، و فروش یا نظارت بر فروش دام و غله هم پول درمیآورند. دریافت جزیه از مسیحیانی که در این مناطق زندگی میکنند و ربودن و فروختن دختران و زنان بهعنوان برده جنسی هم پول درمیآوردند. هزاران زن و دختر عضو اقلیت مذهبی یزیدی بعد از تصرف سنجار در شمال عراق برده شدند و در بازار به فروش رسیدند.
جغرافیای حضور داعش
داعش در ابتدا منطقه وسیعی از سوریه و عراق را در اختیار داشت و هدف آن در قدم اول تصرف تمام عراق و منطقه شامات بود. اما شبهجزیره عربستان و شمال آفریقا و اندلس تا خراسان بزرگ نیز در نقشه ترسیمی آنها وجود داشت.اما امروزه بسیاری از متصرفات خود را از دست داده است. داعش نخست بار در خلال جنگ داخلی سوریه اعلام موجودیت کرد. آنان با دیگر معارضان مسلح و حتی گروههای جهادی مثل النصره درگیر شدند. سپس به عراق نیز وارد شد و فعالیت خود را به آنجا نیز گسترش داد. داعش در سوریه در اویل سال ۲۰۱۴ متحمل شکستهایی در مقابل جبهه النصره شد اما در ژوئن ۲۰۱۴ موصل، دومین شهر بزرگ عراق را به تصرف خود درآوردهاست. نیروهای داعش اکنون بر قسمتهایی شمال غربی سوریه را در تصرف خود دارند. آنها در فروردین ۱۳۹۴ تکریت مرکز استان صلاحالدین را از دست دادند اما در اواخر اردیبهشت شهر رمادی مرکز استان انبار و پالمیرا در مرکز سوریه را اشغال کردند.
سوریه
تا خرداد سال ۱۳۹۴ بیش از نیمی از مساحت سوریه در تصرف حکومت اسلامی است. متصرفات داعش عمدتاً در قسمتهای بیابانی غرب کشور است. رقه بزرگترین شهر سوریه است که در کنترل داعش قرار دارد و پایتخت خلافت اسلامی داعش نامیده شده است.
لیبی (حکومت اسلامی عراق و شام در لیبی)
بزرگترین موفقیت حکومت اسلامی در خارج از عراق و سوریه، در لیبی به دست آمده است. شاخه داعش در لیبی در اکتبر ۲۰۱۴ با تصرف شهر درنه در شرق لیبی اعلام وجود کرد. آنها از فوریه ۲۰۱۵ شهر سرت را نیز در کنترل خود دارند.
صحرای سینا
در نوامبر ۲۰۱۴ بسیاری از جنگجویان عضو گروه انصار بیتالمقدس با ابوبکر البغدادی بیعت کردند. این گروه در صحرای سینای مصر فعال است و در نوار غزه هم عملیاتهایی را انجام میدهد و پس از الحاق به حکومت اسلامی خود را «ولایت سینای حکومت اسلامی» مینامد همچنین آنها تیموسلاو سالوبیک گروگان کرواسی را در مرداد ۱۳۹۴ وقتی که داعش خواستار آزادی زنان مسلمان از زندان مصر بود اما به نتیجهای نرسید سربرید.
غرب آفریقا
گروه بوکو حرام که در کشورهای غرب آفریقا به ویژه نیجریه فعال است در مارس ۲۰۱۵ با ابوبکر البغدادی بیعت کرد و از آن پس با نام «ولایت غرب آفریقای حکومت اسلامی» شناخته میشود.
اردن
گروه حکومت اسلامی عراق و شام شاخه دیگری را برای به کار گرفتن اعضای جدید در اردن تأسیس کرد که به گفته مسئولان این گروه هدف این شاخه جدید اعزام نیرو و همچنین ارسال سلاح به کشورهای همجوار است.
افغانستان
فردی به نام ملا عبدالرئوف خادم رهبر شورشیان داعش در افغانستان لقب گرفت که پس از مدتی فعالیت نیمهآشکار در مناطق جنوبی افغانستان کشته شد، البته برخی ادعا کردند وی به دست نیروهای نظامی آمریکایی کشته شده است. اولین سرکرده داعش در افغانستان، حافظ سعید اورکزی بود که در ماه اسد سال ۱۳۹۵ در ولایت ننگرهار بر اثر حمله هواپیماهای بدون سرنشین خارجی کشته شد.پس از آن عبدالحسیب لوگری دومین رهبر داعش در افغانستان انتخاب شد که در ولسوالی اچین ننگرهار بر اثر حملات هوایی کشته شد که دولت افغانستان و وزارت دفاع آمریکا در تاریخ هفتم ثور کشته شدن وی را تائید کردند. در جدیدترین اقدام، فردی که گفته می شود برادر حافظ سعید رهبر پیشین داعش در افغانستان می باشد، بعنوان رهبر جدید این گروه در افغانستان تعیین شد.
نیروی نظامی
برآوردهای متفاوتی از تعداد جنگجویان حکومت اسلامی شدهاست. سازمان سیا در سپتامبر ۲۰۱۴ تعداد مبارزان این گروه در عراق و سوریه را بین ۲۰ تا ۳۱٫۵ هزار نفر برآورد کرد. دیدهبان حقوق بشر سوریه در اوت ۲۰۱۴ تعداد جنگجویان آن را ۸۰ هزار نفر (۵۰ هزار در سوریه و ۳۰ هزار در عراق) برآورد کرد. فرمانده ارتش روسیه نیز در دسامبر ۲۰۱۴ اعلام کرد که مطابق برآوردهای ما تعداد نیروهای داعش به ۷۰ هزار نفر میرسد. بیشتر سلاحهایی که حکومت اسلامی عراق در دوران مبارزه با نیروهای آمریکایی و سایر کشورهای ائتلاف به کار میگرفت از زرادخانههای حکومت صدام حسین در نقاط مختلف کشور به دست آمده و شامل تفنگهای کلاشنیکف، مسلسل پیکا و راکتاندازهای آرپیجی-۷ میشد. آنها در دوران جنگ داخلی سوریه و پس از خروج نیروهای آمریکایی از عراق نیروی نظامی خود را با به غنیمت گرفتن حجم عظیمی از سلاحهای متنوع تقویت کردند. جنگجویان حکومت اسلامی از عملیاتهای انتحاری به عنوان یک تاکتیک جنگی مؤثر استفاده میکنند و بمبهای کنار جادهای را در مسیر حرکت کاروانهای نظامی دشمن تعبیه میکنند. خودرو نقلیه اصلی آنها تویوتا لندکروزهایی است که به صورت وانت مسلح درآمدهاند. این وانتها هم برای جابجایی جنگجویان و هم برای حمل سلاحهای نیمه سنگین استفاده میشوند و سرعت بالای آنها باعث میشود تا در مقابل حملات هوایی مصونیت داشته باشند.
آنها تعداد زیادی خودرو زرهپوش هاموی را هم از ارتش عراق به غنیمت گرفتهاند. به گفته نخستوزیر عراق حیدر العبادی داعش پس از فتح موصل حدود ۲۳۰۰ دستگاه هاموی را به غنیمت گرفت. اما هاموی در مقایسه با تویوتا لندکروز به تعمیرات و مراقبت بیشتری نیاز داشته، برخی قطعات یدکی آن تنها از طریق آمریکا قابل تأمین است و مصرف سوخت بالاتری دارد. به همین جهت تئوریسینهای جنگی داعش شیوه نوینی را برای استفاده از هاموی ابداع کردهاند. آنها از هاموی به عنوان یک بمب متحرک برای عملیات انتحاری استفاده میکنند. این خودرو به چند دلیل در این نقش بسیار مؤثر واقع شدهاست. نخست اینکه زره هاموی به راحتی در مقابل آتش سبک و متوسط مقاومت میکند و به آن اجازه میدهد به نیروهای امنیتی عراقی نزدیک شود. دوم اینکه فضای کافی برای قرار دادن حجم زیادی مواد منفجره در آن وجود دارد و سوم اینکه این خودرو به طور گسترده توسط نیروهای عراقی استفاده میشود در نتیجه به راحتی با خودروهای خودی اشتباه گرفته میشود. نیروهای داعش در جریان تصرف شهر رمادی به طرز مؤثری از این شیوه استفاده کردند و موفقیت آن موجب شده تا پس از آن استفاده بیشتری از آن بکنند. به گفته هشام الهشام تحلیلگر نظامی متخصص در امور عراق این تاکتیک میتواند تغییر قواعد بازی را موجب شود. نیروهای عراقی باید از این پس به شکل تهاجمیتری به خودروهایی که به آنها نزدیک میشوند حمله کنند اما این کار بسیار مشکلیست چون نیاز به قابلیتهای شناسایی و تجسسی بالایی دارد. بزرگترین مشکل ارتش عراق اینست که متوقف کردن یک خودرو انتحاری تقریباً غیرممکن است. اگر کسی اراده منفجر کردن خودش را داشته باشد بالاخره این کار را خواهد کرد. حملات هوایی هم بیتاثیر است چون بدون وجود نیروی اطلاعاتی مستقر بر روی زمین آنها نمیدانند چه چیزی را باید هدف قرار دهند.
معمای صدها خودروی تویوتای داعش
دولت عراق میگوید شدیداً به دنبال این پاسخ است که صدها خودروی شرکت تویوتا را چه کسانی در اختیار گروه داعش قرار دادهاند. ادوارد لوئیس، یکی از مقامات شرکت تویوتا مستقر در واشینگتن به ایبیسی نیوز گفته است که برای تویوتا ردیابی خودروهای مسروقه این شرکت یا خودروهایی که توسط گروههای واسطه خریداری و مجدداً فروخته شدهاند، امکانپذیر نیست. سفیر عراق در آمریکا میگوید دولت کشور وی معتقد است که اعضای گروه داعش، علاوه بر تغییر کاربری برخی از وانتهای قدیمی، صدها تویوتای مدل جدید هم خریداری کرده یا به طریق دیگر بهدست آورده است. وانتهای تویوتا هیلوکس و لند کروزهای این شرکت را تقریباً در تمامی ویدئوهای تبلیغاتی گروه داعش در عراق و سوریه میتوان دید. یک روزنامه استرالیایی در گزارشی اعلام کرد بیش از ۸۰۰ دستگاه تویوتا در سیدنی، بین سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ مفقودشده است. تلاشهای دولت عراق برای ردیابی مسیر دستیابی داعش به این خودروها تاکنون ثمری در برنداشته است. به گفته روزنامه پر تیراژ سوئیسی «بلیک»، بین سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ فروش این مدل ویژه تویوتا یعنی تویوتا هیلوکس در عراق از ۶۰۰۰ دستگاه به ۱۸۰۰۰ دستگاه رسید و در سال ۲۰۱۳ رقم فروش روی ۱۳۰۰۰ خودرو متوقف شد. در عراق و سوریه بازرگانهایی اهل عربستان سعودی نماینده تویوتا بودند و پس از این فروش کلان کار تجاری خود را رها کردند.