زوال عقلی چیست؟

زوال عقل که به انگلیسی dementia نام دارد و در فارسی به آن دمانس هم گفته می شود، به معنی از دست رفتن و زوال توانمندی های مغزی شخص و اختلال مزمن و گاهی حاد فرایندهای روانی است که مسبب ایجاد اشکال در روند نرمال و صحیح زندگی شخصی که دچار زوال عقل شده است می شود و شایع‌ ترین نوع زوال عقلی را شاید بتوان زوال عقل سالخوردگی یا بیماری آلزایمر دانست. زوال عقلی معمولا به صورت مجموعه‌ ای از عملکردهای بد بالینی مانند اختلالاتی در حافظه، زبان‌ پریشی، تغییرات روان‌ شناختی و روان‌ پزشکی و مختل شدن فعالیت‌ های روزمره بروز پیدا می کند. امروزه حدود ۱۲ میلیون نفر در جهان دچار زوال عقلی هیستند و دانشمندان بر این باورند که تعداد بیماران دچار زوال عقلی در سال ۲۰۴۰ به ۲۵ میلیون نفر در جهان برسد و همچنین محققان سازمان جهانی آلزایمر (ADI) در گزارش سال ۲۰۱۵ خود در لندن پیش‌ بینی کرده اند که شمار بیماران مبتلا به زوال عقلی در جهان تا سال ۲۰۵۰ سه برابر شده و به ۱۳۱٫۵ میلیون نفر خواهد رسید. از سایر انواع زوال عقلی می‌توان به “زوال عقلی عروقی”، “زوال عقلی ناشی از ضربه سر”، “زوال عقلی وابسته به الکل”، “زوال عقلی وابسته به انواع اختلالات حرکتی نظیر بیماری هانتینگتون” و “بیماری پارکینسون” و “زوال عقلی ناشی از ایدز” اشاره کرد.در حالت کلی تشخیص زوال عقلی بر اساس معاینه بالینی بیمار، از جمله معاینه وضعیت روانی و اطلاعات به دست آمده از خانواده، دوستان و غیره صورت می‌گیرد. از جمله برخی خصوصیات مشترک بین انواع بیماری های زوال عقلی عبارتند از:

شخصیت : تغییرات در شخصیت افراد مبتلا به زوال عقلی به خصوص برای خانواده فرد ناراحت‌ کننده‌ است. خصوصیات شخصیتی فرد ممکن است در اثر زوال عقلی تشدید شود. در ضمن فرد مبتلا به زوال عقلی ممکن است درون‌ گرا شده و اهمیتی به تأثیر رفتار خود بر دیگران ندهد.
توهمات و هذیان‌ ها : حدود ۲۰ تا ۳۰٪ بیماران مبتلا به زوال عقلی (در درجه اول بیماران مبتلا به آلزایمر) دچار توهم می‌شوند و ۳۰ تا ۴۰٪ آن‌ها هذیان دارند که عمدتاً از نوع پارانویا یا گزند است که عمدتاً ماهیت نامنظم دارد.
خلق : افسردگی و اضطراب تقریباً در ۴۰ تا ۵۰ ٪ بیماران مبتلا به زوال عقلی نشانه عمده‌ ای به حساب می‌آید. بیماران مبتلا به روان‌ پریشی همچنین ممکن است بدون عامل برانگیزنده آشکار خنده یا گریه بیمارگون از خود نشان بدهند.
تغییرات شناختی : در بیماران مبتلا به زوال عقلی علاوه بر زبان پریشی، کردار پریشی و ادراک‌ پریشی نیز شایع است. همچنین حملات تشنجی، تظاهرات عصبی غیر معمول، رفلکس‌های ابتدایی مانند چنگ زدن و مکیدن نیز در این گونه افراد مشاهده می‌شود.
واکنش بحرانی : توانایی بیماران مبتلا به زوال عقلی در نگرش انتزاعی کاهش می‌ یابد.

عوامل اصلی ایجاد زوال عقلی چیست؟

سکته مغزی
روان‌ آشفتگی (دلیریوم) : ناشی از سمی شدن بدن در اثر مواد مخدر و روان‌گردان
بیماری‌ های ناشایع ولی معروف مانند : جنون گاوی

انواع زوال عقلی چیست؟

آلزایمر

در تشخیص زوال عقل نوع آلزایمر علاوه بر وجود اختلال حافظه، وجود یکی دیگر از اختلالات شناختی که در قبل ذکر شد الزامی است. همچنین این بیماری باید در عملکرد اجتماعی و شغلی فرد اختلال ایجاد کند.

زوال عقلی عروقی

علایم عمومی آن مشابه دمانس نوع آلزایمر است با این تفاوت که شواهد بالینی و آزمایشگاهی مبنی بر دلایل عروقی در مورد آن موجود است. در ضمن معمولاً سیر نزولی و پله پله در دمانس عروقی شایعتر از نوع آلزایمر است.

زوال عقلی ناشی از سایر اختلالات طبی عمومی

زوال عقلی ناشی از سایر اختلالات طبی عمومی که شش علت اصلی که DSM از آنها نام برده شده‌ است شامل موارد زیر است :

بیماری ایدز
ضربه مغزی
بیماری پارکینسون
بیماری هانتینگتون
بیماری نیمن پیک
بیماری کروتزفلد جاکوب

در ضمن ردیف هفتمی نیز به درمان‌ گر اجازه می‌دهد سایر اختلالات غیر روانی منجر به زوال عقل را در آن جای دهد.

زوال عقلی پایدار ناشی از مصرف مواد

مواد متداولی که می‌تواند منجر به دمانس شود در DSM از آن نام برده شده شامل موارد زیرمی شود :

نوشیدنی‌های الکلی
- در دمانس ناشی از الکل تشخیص افتراقی با نشانگان ورنیکه–کورساکوف و سنجش میزان ویتامین ب۱ ضروری است.
مواد استنشاقی
داروهای رخوت‌زا ، خواب‌آور، ضد اضطراب

درمان زوال عقل چیست؟

درمان‌ های روانی – اجتماعی

درمان رفتاری – شناختی در بیماران دچار دمانس خفیف تا متوسط برای غلبه بر «تفکر فاجعه‌نگر» (که در آن به تمام سختی‌ها به‌عنوان یک فاجعه نگاه می‌شود) مفید به نظر می‌رسد. «قالب‌بندی مجدد شناختی» می‌تواند در ایجاد راهبردهای کنار آمدن با مشکل در مراقبین بیماران نقش داشته باشند و ممکن است از رویکردهای حل مشکل یا مداخلات گروه‌های حمایتی برای آن‌ها مؤثرتر باشند. مطالعات موردی روی درمان رفتاری – شناختی در بیماران دچار دمانس نشان داده‌اند که چگونه یک رویکرد مبتنی بر فرد می‌تواند به تخفیف ترس از این که دیگران تشخیص را بفهمند، به کاهش افت سریع توانایی‌ها، پرهیز از رفتار خجالت‌آور در جامعه، و جلوگیری از حذف نقش بیمار در برنامه‌ریزی مراقبت‌ها کمک‌کننده باشد. تکنیک‌های مورد استفاده شامل ترکیبی از واقعیت‌گرایی، راهبردهای حافظه، و بازسازی مجدد هستند. یکی از مشکلات اساسی در مورد افراد مبتلا به دمانس احساس از خود گذشتگی مراقب نسبت به بیمار است که منجر به احساس تنفر نسبت به خود و بیمار می‌شود. امروزه با کتاب‌هایی که مخصوص این گروه از پرستاران و افراد خانواده نوشته شده و همچنین روان دروانی‌های حمایتی و مشاوره‌های مستمر سعی در کاهش این گونه موارد است.

درمان دارویی

درمان دارویی زوال عقل نیازمند تشخصی پزشک متخصص و تجویز داروی مناسب است.

راه‌ های پیش‌ گیری از زوال عقل چیست؟

فعالیت‌های فکری و بکاربردن قوهٔ حافظه از بیماری الزایمر پیشگیری می‌کند

براساس یافته‌های دانشمندان دانشگاه ایالتی کلیولند در اوهایو افرادی که از نظر جسمی و فکری فعال هستند به مراتب کمتر از دیگران در معرض بیماری خطرناک الزایمر قرار می‌گیرند. در یک مطالعه بر روی ۱۹۲ نفر بیمار و ۳۵۸ نفر از افراد سالم این نتیجه بدست آمده که زندگی ساکت و بدون فعالیت جسمی و فکری باعث کم‌کاری و ناسالم ماندن مغز شده و در افرادی که آمادگی ابتلا به بیماری آلزایمر را دارند بروز بیماری را سرعت می‌بخشد. این محققین عقیده دارند که مغز هم مانند اعضای دیگر بدن به ورزش و فعالیت نیاز دارد و بکار نگرفتن آن باعث از بین رفتن قدرت تفکر می‌شود. تقویت حافظه فقط با خواندن کتاب و فکر کردن امکان‌ پذیر نیست. بلکه معاشرت با دیگران، مسافرت، آموختن زبانی جدید، حفظ کردن شعر، آموختن موسیقی و غیره می‌تواند در این مورد مؤثر باشد و مصرف گوشت ماهی‌ هایی چون قزل آلا و ماهی ساردین، با داشتن اسید چرب امگا ۳ خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش می‌دهند.

رژیم غذایی مدیترانه‌ ای از ابتلا به آلزایمر پیشگیری می‌کند. یک مطالعه نشان می‌دهد که مصرف رژیم غذایی مدیترانه‌ای خطر ابتلا به آلزایمر را بطور چشمگیری کاهش می‌دهد. در این تحقیق محققان رژیم غذایی و وضعیت سلامتی ۲۲۰۰ نفر را در مدت بیش از چهار سال بررسی کردند. طبق این مطالعه هر چه افراد بیشتر این نوع تغذیه را رعایت کنند کمتر احتمال دارد به آلزایمر مبتلا شوند. به گفته متخصصان آلزایمر، این تحقیق شواهد دیگری در فواید تغذیه سالم در پیشگیری از ابتلا به این بیماری ارائه می‌کند. عموماً از رژیم غذایی مدیترانه‌ای به عنوان تغذیه‌ای سالم یاد می‌شود. این رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات و غلات، مقداری ماهی و مقدار بسیار کمی لبنیات و گوشت است. علاوه بر این مصرف سیب و زردچوبه در درمان و پیشگیری از بیماری آلزایمر مؤثر است.

دوری از استرس مزمن و اضطراب

نتایج مطالعات متعدد از ارتباط میان استرس مزمن و اضطراب با افزایش خطر ابتلا به افسردگی و زوال عقل حکایت می‌کنند.

ورزش‌ های هوازی

ورزش هوازی مانند دویدن یا کشیدن بدن، مستقیماً شکل‌پذیری سیناپس‌ها را با افزایش مصرف اکسیژن و تغییر ساختار و قابلیت سیناپس افزایش می‌دهد. در نتیجه با پشتیبانی از فرایند عصب‌زایی از زوال عقل در جمعیت میانسالان جلوگیری کند.