شاه نعمت الله ولی کیست؟

شاه نعمت‌ الله ولی با نام کامل “سید نور الدین نعمت‌ الله بن محمد بن کمال‌ الدین یحیی کوه بنانی کرمانی“، معروف به سید نور الدین شاه نعمت‌ الله ولی ماهانی کرمانی، متولد ۷۳۱ هجری قمری، شاعر و عارف ایرانی سدهٔ هشتم و نهم هجری است.پدر شاه نعمت‌ الله ولی به نام “میر عبدالله ولی” از بزرگان عرب بوده‌ و محل تولد شاه نعمت‌ الله ولی نیز در برخی کتاب های تاریخی شهر حلب (بزرگترین شهر و پایتخت تجاری سوریه) آورده شده است و در برخی روایات دیگر کوهبنان کرمان (در شمالی‌ ترین نقطه استان کرمان) محل تولد شاه نعمت‌ الله ولی دانسته شده است و در برخی موارد مادر او را ایرانی و پدرش را سوری ذکر کرده اند. بعد از حمله اعراب به ایران و به کنیزی بردن اسرای ایرانی و پیش تر از آن متدوال بودن مهاجرت اعراب به ایران، باعث شده است که در میان چهره ها و افراد معروف که نامشان ایرانی ثبت شده است، افرادی دو رگه از نژاد عرب و نژاد ایرانی وجود داشته باشند و از آنجا که شاه نعمت‌ الله ولی نیز بر اساس اسناد تاریخی با نوزده نسل از طریق جعفر صادق، به حضرت محمد (ص) می رسد در نتیجه از مهاجران عربی بوده است که اگر ایرانی بودن مادر او درست باشد، احتمالا به دیار مادری اش بازگشته است. تصوف که همان درویش بودن یا عرفان است، نوعی طریقت و روش زاهدانه در میان طرفداران این آیین است که شاه نعمت‌ الله ولی با ایجاد روش جدیدی در آن پیروانی برای خود به دست آورد که به نام درویش های نعمت‌ اللهی (دراویش نعمت‌ اللهی) شناخته می شوند و در واقع شاه نعمت‌ الله ولی مؤسس سلسلهٔ نعمت‌ اللهی است.

شاه نعمت‌ الله ولی زمانیکه ۵ سال سن داشت، از طریق پدرش میر عبدالله که او را با خود به مجالس صوفیه می برد، یا تصوف و عرفان (درویش گونه زیستن) آشنا شد چرا که آن زمان هنوز در حلب سوریه زندگی می کرد و شهر حلب مرکز مکتب وحدت وجودی (یکتایی هستی) ابن عربی بود. ابن عربی نام مختصر “محی‌ الدین محمّد بن علی بن محمّد بن عربی طائی حاتمی” پژوهشگر، فیلسوف، عارف و شاعر مسلمان سنی عرب (اهل اندلس : در جنوب اسپانیا) بود که به نام های دیگری مانند “محیی‌ الدین ابن عربی”، “شیخ اکبر”، “سلطان‌ العارفین” و “کبریت احمر” نیز معروف بود.

شاه نعمت‌ الله ولی با فراگرفتن آموزه های “محیی‌ الدین ابن عربی” و آشنا شدن با مکتب و عرفان او، برای پیشرفت در علوم و فراگیری بیشتر علوم دینی به شیراز، که در آن زمان از مراکز اصلی دروس فقه و مذاهب سنّی بود، سفر کرد. جالب آنکه براساس اشعار باقی مانده از شاه نعمت‌ الله ولی، مذهب او شیعه بوده است.شاه نعمت‌ الله ولی برای فراگیری علوم به نزد افراد زیر رفته و به تحصیل پرداخت :

علوم مقدماتی : نزد “شیخ رکن‌ الدین شیرازی”
علم بلاغت : نزد “شیخ شمس‌ الدین مکی”
حکمت : نزد “سید جلال‌ الدین خوارزمی”
اصول و فقه : “نزد قاضی عضدالدین ایجی”

بر اساس آنچه از اسناد تاریخی بر آمده است، فراگیری علوم ظاهری طبع شاه نعمت‌ الله ولی را قانع نکرد و به همین دلیل وی سالها به ریاضت و تصفیه و تزکیه باطن مشغول شد. در این مسیر شاه نعمت‌ الله ولی به سیر و سفر در ممالک مصر و حجاز و ترکستان و ایران پرداخت و به نشر عرفان و تصوف همت گمارد. او بیست و چهار ساله بود که به مکه مشرف شد و در مکه با شیخ عفیف‌ الدین یافعی دیدار کرد. شیخ یافعی از عرفای بزرگ و با عظمت آن دوران به‌ شمار می‌ آمد و به سلسله‌ های طریقت شاذلیه و قادریه متصل میشد. شاه نعمت‌ الله ولی از دست “شیخ عبدالله یافعی” یکی از عرفای عصر خویش “خرقه” پوشید و به مراد خویش نایل آمد و دست ارادت به او داد، چنانکه در اشعار خود که از او اینگونه یاد کرده‌ است :

شیخ ما در حرم مرح قطب وقت و یگانه عالم

ز دمش مرده می‌شدی زنده نفسش همچو عیسی مریم

نعمت‌ الله مرید حضرت اوست شیخ عبدالله‌ است او فافهم

شاه نعمت‌ الله ولی هفت سال را با شیخ عارف سپری کرد و از او علوم و دانش‌ های معنوی زیادی آموخت. شاه نعمت‌ الله ولی بعد از آن به مصر رفت و در آنجا به سوی جهان فرهنگ ایرانی روی آورد. وی در بازگشت به ایران پس از ازدواج با “نوهٔ دختری میر حسینی هروی”، به‌ سوی کوهبنان کرمان عزیمت کرد و در آنجا به ریاضت طویل‌ المدتی پرداخت که مکان مورد نظر بنام “تخت امیر” معروف است. هنوز هم در دامنه کوه خانقاه تخت صافی از سنگ و ساروج وجود دارد که به آن تخت امیر میگویند و بنا به شواهد و قرائن این بنا در زمان شاه نعمت الله ولی ساخته شده است. در بالای تخت امیر، اطاقک کوچکی وجود داشته که اطاق مخصوص و خلوت امیر (شاه نعمت‌ الله ولی) بوده و این تخت محلی بوده برای برگزاری جلسه شبانه عرفا در کوهبنان. در واقع پس از اینکه همه عرفا جمع میشدند شاه نعمت‌ الله ولی جهت حضور در جلسه از آن اطاقک بیرون می آمده و در جلسه شرکت می نموده است. در طول مدت حضور شاه نعمت‌ الله ولی در آنجا ، افراد بسیاری در نزد او به تحصیل علوم و معارف صوفیه پرداختند.

عکس آرامگاه شاه نعمت‌ الله‌ ولی

مرگ شاه نعمت‌ الله ولی

شاه نعمت‌ الله ولی در سال ۸۳۲ (به روایتی ۸۳۴) در ماهان کرمان در گذشت و شمس الدین ابراهیم بمی، پدر سیدطاهرالدین بمی، عارف نامیِ هم‌ عصر شاه نعمت‌ الله ولی، از بم آمد و بر پیکر شاه ولی نماز خواند. مدت زندگانی شاه نعمت‌ الله ولی ۱۰۴ سال ذکر شده‌ است و خود او تا ۹۷ سالگی خود را در اشعارش بیان داشته‌ است:

نود و هفت سال عمر خوشی بنده را داد حیّ پاینده

پیکر شاه نعمت‌ الله ولی در آرامگاه شاه نعمت‌ الله‌ ولی در شهر ماهان به خاک سپرده شده‌ است. ماهان شهری خوش آب و هوا در جنوب شرقی ایران در استان کرمان است. آرامگاه یا آستانهٔ شاه نعمت‌ الله ولی بنایی مربوط به دوره صفوی است که شهر ماهان در استان کرمان جای گرفته‌ است. آرامگاه شاه نعمت‌ الله‌ ولی در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۲ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.