کنیه یعنی چه؟
کنیه واژه ای عربی است که مفهوم آن نامی است که به شخصی اختصاص داده می شود که به نوعی توضیحی در مورد آن فرد است. مترادف واژه هایی مانند “تخلص” و “لقب” است اما روش ساختن کنیه در عربی قانون مشخصی دارد و فقط به کلماتی کنیه گفته می شود که پیشوند آن برای مردان با “اب” یا “ابن” و برای زنان با “امّ” شروع شده باشد. یکی از رایج ترین کنیه ها در عربی نام گذاری پسر بزرگتر با پیشوند “اب” یا “ام” است که به معنای پدر فلان شخص یا مادر فلان شخص است. البته لازم به ذکر است که گاهی کلماتی که با پیشوند “بنت، أخ، أخت، عم، عمه، خال، خاله” آغاز میشوند نیز کنیه نامیده میشود.
معمولا در عربی به استفاده از کنیه یک شخص، به جای نام اصلی او، بیشتر با هدف احترام و بزرگداشت اشخاص بوده ولی گاهی دلایل دیگری هم داشته است. در روایات نیز استفاده از کنیه امری پسندیده شمرده شده است اما به شرطی که از کنیه های نهی شده نباشد. در حالت کلی می توان گفت که در فرهنگ عربی، کنیه اسمی است غیر از اسم اصلی شخص که در اول آن پیشوند “اب” ، “ابن” یا “ام” آمده باشد و کابرد اصلی آن به هدف تعظیم و تکریم است و حتی در مواردی کنیه بر اسم اصلی شخص غلبه پیدا میکند.
علت متفاوت بودن تلفظ کنیه چیست؟
حرکت آخر “أب” در کنیه، طبق جایگاهش در جمله، تغییر میکند. بنابر قواعد عربی اگر اِعراب آن نصب باشد، “ابا” میشود، و اگر رَفع باشد، “ابو” و اگر جر باشد “ابی” نوشته میشود. مانند: ابا الحسن، ابوالحسن و ابی الحسن.البته برخی کارشناسان عربی نیز معتقدند کنیه به شرطی که از دو کلمه (اب + اسم) تشکیل شده باشد و اسم معروفی غیر از این کنیه نداشته باشد، یک اسم محسوب میشود و اِعرابش در مواضع مختلف یکسان و ثابت است مانند “أبو أمیه” در روایتی که وائل بن حُجْر از پیامبر(ص) نقل کرده است: «من محمد رسولالله إلی المهاجر بن أبوأمیه» . بنابر این نظر، مثلاً واژه «أبوالفضل» در سه حالت نَصب و جَر و رَفْع، به یک صورت نوشته میشود. علامه مجلسی نیز بر آن است که گاهی دو کلمه در کنیه به منزله واحد، اعرابش تغییر نمیکند.
در موج باز بخوانیم :