اولین حکومت مذهبی در ایران کدام حکومت بود؟

اولین حکومت مذهبی در ایران

دولت ساسانی یا به عبارت بهتر “حکومت مقتدر و شکوهمند دولت ساسانی” ، یکی از دو دولت بزرگ جهان متمدن دوران خود در آسیای غربی بود. اردشیر یکم ساسانی که به اردشیر بابکان معروف است، بنیان‌ گذار سلسلهٔ ساسانی بود. اردشیر بابکان پس از شکست دادن آخرین شاهنشاه اشکانی یعنی اردوان پنجم در سال ۲۲۴ میلادی در دشت هرمزدگان، دودمان اشکانی را برانداخت و سلسلهٔ ساسانی را بنیان گذاشت. اردشیر از آن پس خود را «شاهنشاه» نامید و تسخیر سرزمینی که ایرانشهر یا «ایران» می‌خواند را آغاز کرد. یزدگرد سوم سی و چهارمین و آخرین پادشاه ساسانی، پسر شهریار و نوهٔ خسرو پرویز و همسر محبوبش شیرین بود. در سال ۶۳۲ میلادی چون کسی از خانوادهٔ سلطنتی باقی نمانده بود، او را پیدا کرده و بر تخت نشاندند. به قولی هنگام بر تخت نشستن ۲۱ سال داشت و به مدت بیست سال پادشاهی کرد. با به پادشاهی رسیدن یزدگرد، بعد از چندین سال‌ آشوب و تفرقه، سرانجام آرامش به ایران بازگشت و همه به اطاعت او درآمدند. اولین حکومت مذهبی در ایران هم بعد از نابودی ساسانیان و اتفاقات تاریخی آن زمان، در ایران به وجود آمد.

نقشه ایران در زمان ساسانیان

دولت ایران در زمان ساسانیان از نظر نظامی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی به جایگاهی رسید که در تاریخ این ملت، نظیر آن دیده نمی‌شود. وسعت متصرفات هخامنشیان بسیار بیشتر از ساسانیان بود ولی در برابر یونانیان (که ملتی کوچک و با سرزمینی نه چندان بزرگ بودند) نتوانست قدرت استواری نشان دهد و سرانجام مغلوب آنان شد. دولت اشکانی هم از لحاظ انسجام داخلی، آن قدرت لازم حکومتی را نداشت. ساسانیان در مدت چهارصد سال توانستند در غرب با دولتی که از لحاظ تشکیلات نظامی مقتدرترین کشورهای آن عصر بود بجنگند و بارها آن دولت را شکست دهند. این حکومت در مشرق و شمال در برابر اقوام بیابان‌ گرد، مقتدرانه و سخت مقاومت کرد و مملکت را از غارت‌ ها و تاخت و تازهای ایشان نجات داد. از لحاظ داخلی نیز، تشکیلاتی منسجم با پایه‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی نیرومند به وجود آورد. دانش پزشکی و ستاره‌ شناسی در زمان ایشان در ایران پیشرفت‌ های کلی کرد و موسیقی مقام والایی یافت. هنرهای دیگر نیز کم و بیش پیشرفت‌ هایی داشتند.

با اینکه دشمنان شناخته شده دولت ساسانی، دولت متمدن بیزانس و دولت‌های نیمه متمدن شمال و مشرق کشور بودند، سقوط این دولت نه از سوی این دشمنان بلکه از جانبی بود که هرگز انتظار آن نمی‌رفت و آن دولتی بود که جنبه نظامی آن از اقوام بیابان‌گرد بود. دولت اسلامی که در اوایل قرن هفتم میلادی در مدینه تشکیل شده بود، دولت قدرتمندی بود که تسلط آن بر ممالک مجاور، مانند تسلط اقوام بادیه‌نشین و صحرانورد دیگر موقتی نبود. حمله اعراب به ایران در زمان پادشاهی یزدگرد سوم رخ‌ داد که به تسخیر تیسفون و تقریباً سراسر قلمرو ساسانیان و شکست و آوارگی یزدگرد انجامید و یزدگرد در نتیجهٔ خیانت گروهی از زیردستانش در پیرامون مرو در آسیابی کشته‌ شد.

حمله اعراب به ایران

حملهٔ اعراب به ایران یا فتح ایران به دست مسلمانان به مجموعه حملاتی به امپراتوری ساسانی در قرن هفتم میلادی اشاره دارد که از سال ۶۳۳ میلادی در زمان خلافت ابوبکر شروع شد، در زمان عمر به اوج خود رسید و در زمان عثمان منتهی به سقوط کامل دولت ساسانی در سال ۶۵۱ میلادی (مطابق با سال ۳۰ هجری قمری) و کشته شدن یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانیان، گردید. این حملات همچنین باعث افزودن ایران به قلمرو خلافت اسلامی شد. فتح ایران سرآغاز فرایند تدریجی گرویدن ایرانیان به اسلام بود که چندین قرن طول کشید. از میان حمله‌هایی که اقوام دور و نزدیک در طول تاریخ به خاک ایران کرده‌اند، حملهٔ اعراب بیشترین تأثیر را بر ایران گذاشت.

اندکی پس از وفات حضرت محمد، ابوبکر لشکری را به سرزمین‌های جنوب رود فرات و شهر حیره در غرب قلمرو ساسانیان (عراق کنونی) فرستاد و آنجا را فتح کرد. پس از بازپس گیری و جابجا شدن این شهر میان مسلمانان و ساسانیان در زمان عمر، سرانجام لشکر سلطنتی ایران تحت فرماندهی رستم فرخ‌زاد در نبرد قادسیه با اعراب درگیر شد که نتیجه آن پیروزی اعراب بود. سپس تیسفون، پایتخت ساسانیان، پس از یک محاصره کوتاه تسخیر و غارت شد و سپس در نبرد جلولا فتح عراق تکمیل شد. التون دنیل معتقد است که پس از تصرف عراق عمر علاقه‌ای به گسترش جنگ تا فلات ایران نداشت اما به دلایل مختلف از جمله علاقه لشکریان عمر به کسب غنائم بیشتر و ترس عمر از حمله یزدگرد یا یکی از مدعیان سلطنت، نهایتاً تصمیم به حمله گرفت. در سال ۶۴۲ آخرین مقاومت منسجمِ ایرانِ ساسانی در نبرد نهاوند رخ داد (نبرد نهاوند) که پس از نبردی خونین اعراب پیروز شدند. لازم به ذکر است که با کشته‌ شدن عمر به دست یکی از اسیران به بردگی گرفته‌ شدهٔ ایرانی به نام پیروز، وقفه‌ای چند ساله در فتوحات اعراب در ایران پدید آمد.

انگیزه اعراب از حملات اعراب به ایران چه بود؟

مورخان دلایل متعددی را در مورد انگیزه و علت شروع حملات اعراب به ایران ذکر کرده‌اند از جمله:

• دورنمای کسب ثروت و زمین
• گرسنگی و فقر
• تلاش برای گسترش اسلام
• تلاش برای رها کردن اعراب بین‌ النهرین از سلطه ساسانیان
• عرب گرایی
• تغییرات آب و هوایی
• گسترش شبکه تجاری

و غیره. همچنین، مورخان دلایل مختلفی را برای سقوط ساسانیان بیان کرده‌اند که از آن جمله میتوان موارد زیر را نام برد:

• نزاع مذهبی و طبقاتی
• فقدان حمایت مردمی
• نزاع میان اشراف
• بی‌ ثباتی سیاسی
• هزینه جنگ‌ های طولانی و ناموفق اخیر با امپراتوری روم شرقی
• اپیدمی طاعون
• آشفتگی مربوط به جانشینی تخت پادشاهی
• دین اسلام
• اختلافات میان طبقات جامعه و عدم هماهنگی میان آنها
• باور ایرانیان به سرنوشت و پذیرش شکست
• وجود پیروان فرقه‌های غیر آیین مزدیسنا (زرتشتی)
• مسیحیان که در دفاع از معابد آتش و خانواده ساسانی اخلال ایجاد می‌کردند و عوامل دیگر.

اولین حکومت ایرانی بعد از اعراب

پس از استقرار دین اسلام در سرزمین ایران که در نتیجه پیروزی اعراب مسلمان بر ساسانیان و فتح ایران توسط آنها روی داد، تحولات بسیاری در عرصه‌های اجتماعی، مذهبی و سیاسی ایران به وجود آمد. طاهریان اولین حکومت مستقل ایران بعد از حملهٔ اعراب بودند. طاهریان از تبار دهقانان خراسان بودند. در اوایل قرن سوم، طاهر بن حسین، یکی از سرداران مأمون عباسی از طرف او امیر خراسان شد و به دلیل آن که عدم اطاعت خود را از مأمون اعلام کرد، اولین حکومت مستقل ایرانی بعد از اسلام در ایران تشکیل شد و حکومت او به طاهریان معروف شد. در زمان طاهریان بلخ به پایتختی برگزیده شد.

طاهریان در جنگ با خوارج در شرق ایران به پیروزی دست یافتند و سرزمین‌های دیگری مانند سیستان و قسمتی از ماوراءالنهر را به تصرف درآوردند و نظم و امنیت را در مرزها بر قرار کردند. گفته می‌شود که در زمان حکومت طاهریان، به جهت اهمیت دادن آنان به کشاورزی و عمران و آبادی، کشاورزان به آسودگی زندگی می‌کردند. در زمان طاهریان قیام‌های بابک و مازیار که به ترتیب در آذربایجان و طبرستان (مازندران) رخ داد، باعث شد که آن‌ها را از توجه به شرق ایران بازدارد. به همین دلیل خوارج دست به شورش زدند. آخرین امیر طاهری، محمد بن طاهر نیز فردی مقتدر نبود. در نتیجه حکومت طاهریان رو به ضعف نهاد و سرانجام در میانه‌های سده سوم هجری به دست یعقوب لیث سرنگون شد.

اولین حکومت مذهبی ایران چه نام داشت؟

دوره صفوی (۱۷۳۲–۱۵۰۱ م) مذهب تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران معرفی گردید. دوره صفویه از مهم‌ترین دوران تاریخی ایران به‌ شمار می‌آید، چرا که با گذشت نهصد سال پس از نابودی شاهنشاهی ساسانیان، یک فرمانروایی پادشاهی متمرکز ایرانی توانست بر سراسر ایران آن روزگار فرمانروایی نماید. بعد از اسلام، چندین پادشاهی ایرانی مانند صفاریان، سامانیان، طاهریان، زیاریان، آل بویه و سربداران روی کار آمدند، ولی هیچ‌ کدام نتوانستند تمام ایران را زیر پوشش خود قرار دهند و میان مردم ایران یکپارچگی پدیدآورند. این دوره یکی از سه مرحله دوران طلایی اسلام است.

نگاهی کلی به پادشاهی های ایران بعد از حمله اعراب و تسلط و حکومت آنها در ایران

• طاهریان : برای اولین بار پس از ظهور اسلام نواحی شرقی ایران همچون خراسان امارت استخلاف تشکیل دادند.
• صفاریان : نیز برای نخستین بار از زبان فارسی به جای زبان عربی استفاده کردند.
• سامانیان (۹۹۹–۸۱۹ م) : از خط پهلوی ساسانی، خط فارسی نوین پدیدآورده شد و الفبای عربی با زبان فارسی رواج یافت.
• حکام آل بویه (۱۰۵۵–۹۴۵ م) : پس از فتح شیراز و تأسیس حکومت خویش راهی بغداد شده آن را تصرف نمودند و مقام خلافت را به آلت دست خویش تبدیل نمودند و قدرت واقعی را در دستان خویش گرفتند.
• غزنویان (۱۱۸۶–۹۷۷ م) : خود را به عنوان غازیان یا جنگجویان مسلمان مطرح ساختند و سرزمین‌هایی همچون هندوستان را مورد تهاجم خویش قرار دادند.
• سلجوقیان (۱۱۹۴–۱۰۳۸ م) : با پیروزی بر غزنویان حکومت خویش را تأسیس نمودند و سراسر ایران را تحت سیطره خویش درآوردند و به یاری وزرای بزرگ و دانشمند ایرانی قدرت خود را تثبیت نمودند ولی در نهایت توسط خوارزمشاهیان از میان رفتند.
• خوارزمشاهیان (۱۲۳۱–۱۰۷۷ م) : در دوره حکومت خوارزمشاهیان تهاجم مغول‌ ها به خاک ایران آغاز گردید. نتیجه این تهاجم انقراض حکومت خوارزمشاهیان و غارت شهرها و قتل‌ عام مردم ایران بود که با نابودی اقتصاد و کشاورزی ایران همراه گردید. مغول‌ها به سرعت خاک ایران را تصرف نمودند و ضمن لشکرکشی به بغداد و به قتل رساندن خلیفه عباسی خلافت اسلامی را از میان بردند (۱۲۲۸ م)
• پس از مغول‌ها، تیموریان (۱۵۰۶–۱۳۷۰ م) به خاک ایران هجوم آوردند و بار دیگر سرزمین ایران را عرصه تاخت و تاز و غارت قرار دادند.

میراث ساسانیان برای ایران چه بود؟

تورج دریایی، استاد رشته ایرانشناسی در دانشگاه کالیفرنیا در ارواین، و نویسنده کتاب «ایران ساسانی: ظهور و سقوط یک امپراتوری» به زبان انگلیسی، می‌گوید که میراث ساسانیان برای ایران بسیار بزرگتر از شکست در برابر اعراب است.میراث مهمی که ساسانیان برای ایران به جا گذاشتند، به گفته او، شکل‌گیری مفهوم ایران به عنوان یک فرهنگ و ملت است. یکی از عناصر مهم شکل‌گیری این مفهوم پیدایش خداینامه در زمان ساسانیان است. این همان کتابی است که شاهنامه از آن سرچشمه گرفته‌است. آقای دریایی می‌گوید: «اهمیت دیگر ساسانیان این است که در زمان خسرو انوشیروان در همان قرن سوم، تاریخ ملی ایران به نام خداینامه تدوین می‌شود؛ و آن تاریخ و یادی است از گذشته، آنچه که ایرانیان بودند، از کجا آمدند، چگونه جهان آغاز شد، تا زمان فروپاشی شاهنشاهی ساسانی.»

نام پادشاهان ساسانی (به ترتیب) تا زمان نابودی توسط اعراب

• پادشاهی‌ های کهن حدود ۲۷۰۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد
• هخامنشیان ۵۵۰ تا ۳۲۹ پیش از میلاد
• سلوک (از ۳۲۴تا ۲۴۹ پیش از میلاد)
• پارت‌ها
• ساسانیان
• خلفا
• خلفای اموی
• خلفای عباسی
• گاوباریان
• باوندیان
  • شاخه کیوسیه
  • شاخه اسپهبدیه
  • شاخه کینخواریه
• طاهریان
• صفاریان
• علویان تبرستان
• سامانیان
• زیاریان
• بوییان
• غزنویان
• سلجوقیان ۱۰۲۹–۱۱۹۴
• خوارزمشاهیان
• ایلخانان
• دودمان‌های محلی
  • سربداران
  • جلایریان
  • آل مظفر یا مظفریان
  • آل اینجو
  • کیاییان
  • تیموریان
  • قراقویونلو
  • آق قویونلو
• صفویان
• هوتکیان
• شاهان اسمی صفویه
• افشاریان
• زندیان
• قاجار
• پهلوی

در موج باز بخوانیم:

• ذوالقرنین کیست؟
• معنی کلمه دیوث
• ارتشا یعنی چه؟
• ازدواج ساندویچی چیست؟
• ابومسلم خراسانی کیست؟
• رابطه سام اصغری و بریتنی اسپیرز
• علت ۶ گوشه بودن ضریح امام حسین (ع)
• دلیل برجستگی بالای گنبد پیامبر چیست؟