هیدرونفروز کلیه چیست؟ + علت و درمان هیدرونفروز کلیه

هیدرونفروز کلیه چیست؟
هیدرونفروز واژه ای انگلیسی (Hydronephrosis) است که به معنی ورم کلیه است.هیدرونفروز کلیه یا ورم کلیه زمانی اتفاق می افتد که سیستم جمع‌ کننده ادرار که شامل لگنچه و کالیس ها است،بیشتر از حد نرمال گشاد شده باشد. در اغلب موارد علت گشادی بیش از حد ناشی از انسداد مسیر ادراری به دلیل عواملی مانند سنگ حالب است.اگر بیماری هیدرونفروز کلیه به موقع درمان نشود و پیشرفت کند به “بیماری آتروفی بافت کلیوی” می‌انجامد و در صورت گشادتر شدن همزمان حالب، به بیماری هیدرواروترونفروز تبدیل خواهد شد. هیدرونفروز کلیه دارای حالت های مختلفی است که دسته بندی آن به صورت “هیدرونفروز حاد یا هیدرونفروز مزمن“، “هیدرونفروز یک‌ طرفه یا هیدرونفروز دوطرفه” و “هیدرونفروز کامل یا هیدرونفروز ناقص” می باشد. هیدرونفروز یک طرفه یعنی یکی از کلیه ها دچار ورم شده باشد که اغلب بدون علامت است و گاه بعد از تخریب کامل یک کلیه . به صورت تصادفی (مثلاً در سونوگرافی) مشخص می‌شود.

علت هیدرونفروز کلیه براساس محل تورم و مسبب تورم که علتی ذاتی و درونی (در سیستم جمع آوری ادرار) و یا علتی بیرونی (خارج از سیستم جمع آوری) است می تواند شامل موارد متفاوتی باشد. از شایع ترین دلایل بروز هیدرونفروز کلیه به خصوص در هیدرونفروز یک طرفه،سنگ کلیه است.سنگ کلیه به تدریج که از کلیه به مثانه حرکت می کند، باعث انسداد حالب شده و در صورتیکه در مسیر حالب به مثانه گیر کند، سبب جمع شدن ادرار در پشت خود شده و نتیجه آن تورم کلیه یا هیدرونفروز کلیه خواهد بود.

ساختار کلیه چیست؟
کلیه در آناتومی بدن انسان، در دو طرف ستون مهره ها و در قسمت زیرین قفسه سینه و به سمت پشت قرار دارند و کلیه راست اندکی پایین‌ تر از کلیه چپ است.اندازه ای کلیه‌ ها برابر با مشت فرد بزرگسال بوده و عضو لوبیایی شکل و قهوه‌ ای رنگ هستند و از کپسولی پوشیده شده‌ اند که محافظت از کلیه ها را انجام می دهد. وظیفه اصلی کلیه ها تصفیه خون از مواد زائد و دفع متابولیت‌ های بدن (اجزای شرکت‌ کننده در سوخت و ساز سلولی) می‌ باشد و در میانه کلیه فرورفتگی به نام ناف وجود دارد که شریان و ورید کلیوی، اعصاب، عروق لنفاتیک و حالب از آن عبور میکنند. حالب ادرار نهایی را به مثانه می‌ برد تا در مثانه ذخیره شده و در به موقع دفع گردد.

فعالیت کلیه ها به صورت انجام می شود؟
ابتدا خون از طریق سرخرگ از قلب به کلیه وارد می‌شود و سپس خون با گذشتن از میلیون‌ ها صافی کوچک به نام گلومرول‌ ها، تمیز می‌شود. مواد دفعی از طریق میزنای که نام دیگرش حالب است عبور کرده و به عنوان ادرار در مثانه جمع می‌گردند و خون تصفیه شده از طریق سیاهرگ‌ ها به جریان خون باز می‌گردد. هنگامی که مثانه پر از ادرار می‌شود از طریق پیشابراه (میزراه) ادرار از بدن خارج می‌شود.
کلیه‌ ها هر ۲۴ ساعت جمعاً حدود ۲۰۰ لیتر از مایعات بدن را تصفیه کرده و به جریان خون بازمی‌گردانند. حدود ۲ لیتر مایع به صورت ادرار از بدن دفع می‌شود در حالی که باقی‌ مانده یعنی حدود ۹۸ لیتر به بدن باز می‌گردد. ادرار دفع شده تقریباً ظرف مدت ۱ تا ۸ ساعت در مثانه ذخیره شده‌ است.

وظیفه های اصلی کلیه ها چیست؟
از جمله وظایف کلیه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

دفع مواد زاید و مایعات اضافی کمک می کنند.
خون را تصفیه، برخی از مواد را حفظ و برخی را دفع می کنند.
تولید گلبولهای قرمز را تحت نظارت قرار می دهند.
ویتامین های موثر در رشد را می سازند.
هورمون های موثر در تنظیم فشار خون را تولید می کنند.

علت هیدرونفروز کلیه چیست؟

علت هیدرونفروز کلیه مرتبط با حالب (از علل درونی هیدرونفروز)
- سنگ کلیه
- لخته خون
- تنگی یا زخم
علت هیدرونفروز کلیه مرتبط با مثانه (از علل درونی هیدرونفروز)
- سرطان مثانه
- سنگ مثانه
- سیستوسل
- انقباض گردن مثانه
- مجرای ادرار
- ناتوانی در تخلیه مثانه
- تنگی مجرای ادرار
- مسدود شدن مجرای ادرار
- سرطان مجرای ادرار
حالب (از علل بیرونی هیدرونفروز)
- تومورها و سرطان حالب : تومورها حالب را تحت فشار قرار داده و از جریان ادرار جلوگیری می کنند. به عنوان مثال لنفوم و سارکوم، به خصوص اگر در پشت صفاق به وجود آیند می توانند موجب ایجاد تورم در کلیه شوند.
فیبروز خلف صفاق
سندرم ورید تخمدان
سرطان دهانه رحم
سرطان پروستات
بارداری
پرولاپس رحم
ایجاد زخم به علت پرتو درمانی
مجرای ادرار
هیپرتروفی پروستات : یا تورم یک علت شایع احتباس ادرار و هیدرونفروز پس از آن در مردان است.
سرطان پروستات

روش های تشخیص هیدرونفروز کلیه چیست؟

معاینه فیزیکی توسط پزشک متخصص
- در معاینه فیزیکی ممکن است حساسیت به لمس در سمت کلیه مبتلا وجود داشته باشد. زمانی که شکم در طی بررسی معاینه می شود اتساع مثانه مشهود است. در مردان، معمولا معاینه رکتوم برای ارزیابی اندازه پروستات انجام می شود. در زنان معاینه لگنی ممکن است برای ارزیابی رحم و تخمدان ها انجام شود.
تست های آزمایشگاهی برای تشخیص هیدرونفروز کلیه
- آزمایش ادرار : برای بررسی خون، عفونت و یا سلول های غیر طبیعی در ادرار
- شمارش کامل خون (CBC) : برای بررسی کم خونی و یا عفونت بالقوه
- تجزیه و تحلیل الکترولیت در هیدرونفروز مزمن : برای بررسی عملکرد کلیه ها که مسئول حفظ و تعادل غلظت الکترولیت ها در جریان خون هستند.
- آزمایش خون BUN (نیتروژن اوره خون)، کراتینین و میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) : برای ارزیابی عملکرد کلیه
تست های تصویربرداری برای تشخیص هیدرونفروز کلیه
- CT اسکن شکم : CT اسکن شکم می تواند برای ارزیابی آناتومی کلیه و تشخیص هیدرونفروز کلیه انجام شود. همچنین به پزشک کمک می کند که سنگ کلیه و یا هر عامل دیگری که موجب فشار روی کلیه ها می شوند را شناسایی کند.
- سونوگرافی : از روش های موثر برای تشخیص هیدرونفروز کلیه است.
- pyelography داخل وریدی (IVP)
- KUB اشعه X : اشعه X کلیه ها، حالب و مثانه را نشان می دهد

درمان هیدرونفروز کلیه
درمان هیدرونفروز کلیه به میزان حاد یا مزمن بودن و شرایط جسمی و … بیمار و بیماری او بستگی دارد و باید میزان درد،عفونت های دستگاه ادراری و … توسط پزشک متخصص بررسی شود.