شب یلدا در شعر فارسی
شب یلدا از سنت های بسیار دیرینه ی ایرانی است که رد پای آن در شعر شاعران پارسی زبان به وضوح مشخص است، تا آنجا که شب یلدا نمادی برای دوری از یار و یا شب های فراق از عزیزان و … شده و در کلام شاعران ایران زمین طنین انداز می شود. به همین دلیل اشعار زیادی را می توان به عنوان شعر شب یلدا یا شعری مرتبط با شب یلدا که از توصیف شب یلدا برای بیان نمودن موضوعی خاص استفاده شده است دانست. در این مطلب از موج باز به چند شعر فارسی و ترکی در خصوص شب یلدا اشاره شده است.
زهی رفیق که با چون تو سروبالاییست … که از خدای بر او نعمتی و آلاییست
هر آنکه با تو دمی یافته ست در همه عمر … نیافته ست اگرش بعد از آن تمناییست
هر آنکه رای تو معلوم کرد و دیگر بار … برای خود نفسی می زند نه بس راییست
نه عاشقست که هر ساعتش نظر به کسی … نه عارفست که هر روز خاطرش جاییست
مرا و یاد تو بگذار و کُنج تنهایی … که هر که با تو به خلوت بود نه تنهاییست
به اختیار شکیبایی از تو نتوان بود … به اضطرار توان بود اگر شکیباییست
نظر به روی تو هر بامداد نوروزیست … شب فراق تو هر شب که هست، یلداییست
خلاص بخش خدایا همه اسیران را … مگر کسی که اسیر کمند زیباییست
(سعدی شیرازی)
بر سر آنم که گر ز دست برآید … دست به کاری زنم که غصه سر آید
خلوت دل نیست جای صحبت اضداد … دیو چو بیرون رود فرشته درآید
صحبت حکام ظلمت شـب یلداست … نور ز خورشید جوی بو که برآید
بر در ارباب بیمروت دنیا … چند نشینی که خواجه کی به درآید
ترک گدایی مکن که گنج بیابی … از نظر ره روی که در گذر آید
صالح و طالح متاع خویش نمودند … تا که قبول افتد و که در نظر آید
بلبل عاشق تو عمر خواه که آخر … باغ شود سبز و شاخ گل به بر آید
غفلت حافظ در این سراچه عجب نیست … هر که به میخانه رفت بیخبر آید
(حافظ شیرازی)
ای لعل لبت به دلنوازی مشهور … وی روی خوشت به ترکتازی مشهور
با زلف تو قصهای ست ما را مشکل … همچون شب یلدا به درازی مشهور
رباعی عبید زاکانی (وجه توصیفی درازی شب یلدا)
آبروی شمع را بیهوده نتوان ریختن … صد شب یلداست در هر گوشه ی زندان ما
نی ز عصمت پاک دامانیم کز ناموس و ننگ … می کند آلودگی پرهیز از دامان ما
معنی روشن برون می جوشدم عُرفی ز دل … در سیاهی می نگنجد چشمه ی حیوان ما
غزل عرفی شیرازی
بخش هایی از قصیده ای بلند از پروین اعتصامی در مورد شب یلدا
ای دل عبث مخور غم دنیا را … فکرت مکن نیامده فردا را
کُنج قفس چو نیک بیندیشی … چون گلشن است مرغ شکیبا را
بشکاف خاک را و ببین آنگه … بی مهری زمانه ی رسوا را
این دشت، خوابگاه شهیدانست … فرصت شمار وقت تماشا را
از عُمر رفته نیز شماری کن … مشمار جُدی و عقرب و جوزا را
دور است کاروان سحر زینجا … شمعی بباید این شب یلدا را
(پروین اعتصامی)
شعر ترکی برای شب یلدا (شاعر محمد حسین طهماسب پور شهرک (میرزا))
دسته دسته گلیب گدر … قوناخلار چیلله آخشامی قویماقلار
چیلله آخشامی
سحره دک قاش گؤز ائدر … چراغلار
چیلله آخشامی
قاری ننه ناغیل دئییر …. داغ، دره آغ دونون گئییر
یاناقلار گول دوداق غنچه …. گلین لره گلر خونچا ، تاباقلار
چیلله آخشامی
هورولوبدی پنجره لر … دوزولوبدی شبچره لر
گئجه کئچر هئچ آچیلماز … یاتاقلار
چیلله آخشامی
لبو حاضر پخله پیشیر … آش قئینه ییر قازان داشیر
کورسو ندن قورولماییر … اویناماقدان یورولماییر اوشاقلار
چیلله آخشامی
دینقیلداییر تار قاواللار … ایین لرده تیرمه شاللار
قیل و قالدی چال ها چالدی … هر ساعاتدا دول بوشالدی اطاقلار
چیلله آخشامی
دمله نیبدی یارپیز چایی
قیز اوغلانا قارپیز پایی … کیمسه یئمیشی خوشلاییر
قارپیزی کسیب قاشلاییر … پیچاقلار
چیلله آخشامی
ساللانیبدی آسما اوزوم … ایرفلردن دوزوم دوزوم
سایاچی نی خوشلاندیریر … سینه لری آشلاندیریر
ایده کشمش نار دنه سی … گردکان فندوقون سسی
سفره لره گلمکده دی … آچیلماقدا گولمکده دی … دوداقلار
چیلله آخشامی
شعر ترکی برای شب یلدا (شاعر : سعید سلیمان پور)
چیلله گئجه سی یئتیشدی یولدان … فامیل توکولوبدی ســـــاغ و سولدان
مش قوربانعلی دوشوبدی قولـدان … دؤرد اللی یئییر جویــــز میلاخ دان!
خاتین گـــــوز آغـــــاردیـری قیـــراخ دان!! …. سئفرایه ائدیبدی حمله شئر تک
تئز تئز یئ ییری انار و پشمک … آجیللره هی ووروبدو پاتک
بئش قابی بوشالدیب اوسته اوسته … تکجه سئچیری باداملا پوسته !
چون سینی ایچینده گلدی قارپیز … قوربان دئدی : گل بو سمته آی قیز!
قَش قَش یئدی قارپیزی آمانسیــــز … هیچ کیمسه آلانمادی الین نن
قارپیز سویی آخدی سققلین نن! … مجلس صاحابی سوسوب، قالیب واه!
گاهدان گولوری: دئییر ماشاللاه! … قلبینده دئییر ولی : آی آللاه!
دورد اللی بوجور یئمه ک نه ایشدی؟ … واه واه بو کیشی نه گورمه میشدی!
بیر کیمسه یه وئرمیری ماجالی … تئز تئز سویور آلما پرتقالی
تا که گؤرور ائو صاحاب بو حالی … هی چئینیری هیسله دیل دوداقین:
آی قارنی شیشه بوجور قوناقین! … ازبس یئدی، دالبادال چای ایشدی
قارقیش اوخی مقصده یتیشدی … تیخماق اثرین ده قارنی شیشدی
بیردن بیره ناله سی اوجالــدی … مجلس صاحابی خطایه قالدی!
آرواد دئدی : ای وای اؤلدی قوربان! … دور ماشینی فوری یاندیر اوغلان!
تا کـــــــــــــه آپـــــاراق مطبّه الآن … یئردن اونو قووزادی قوناقلار
آلدی بئلینه اوغول به ناچار … ایستیردی چیخا اتاق دان اوغلان
ائتدی الینن اشاره قوربان … گوردو آتاسی دئییر یاواشدان:
اوچ -دؤرد تیکه حالوا اولسا خوشدی … معده م دیه سن بیر آزجا بوشدی!!