حجامت چیست؟
حجامت از روش های قدیمی در درمان بیماری ها است که در برخی از فرهنگ ها رد پا و قدمت بسیاری دارد. بر اساس برخی منابع ریشه های حجامت به کشور مصر و چین بر می گردد. حجامت یا کوزه اندازی تر به یک روش درمانی سنتی عربی و موجود در طب اسلامی گفته میشود که برگرفته از روش قدیمی تر کوزه اندازی تر در طب سنتی چین است. در طب سنتی کاپینگ یا کوزه انداختن به معنی ایجاد خلا بر روی نقاط خاصی از پوست بدن با وسیله ای همچون بادکش است که برای رسیدن به اثرات درمانی خاصی انجام میشود. به طور کلی حجامت قبل از اسلام در کشور چین هم وجود داشته است و در اسلام هم در زمان پیامبر اکرم (ص) انجام عمل حجامت توصیه فراوانی شده است به طوری که ملائک به پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «ای پیامبر حجامت کن و امتت را هم به حجامت سفارش کن.» در واقع بر اثر عمل حجامت یک قسمت از خون که دارای مواد زائد بیشتری است و محل جمع شدن آن بین دو کتف و روی مهره تقریباً پنجم ستون فقرات از سمت راست گردن است دفع می شود و به تصفیه و تمیز شدن خون و سبک شدن بدن کمک می کند. در حجامت یا کاپینگ خیس قبل از ایجاد خلا خراش هایی روی سطح پوست ایجاد میشود تا ایجاد خلا منجر به خروج خون از بدن شود. کاپینگ از روشهای باستانی درمان است که علاوه بر چین در یونان نیز توسط بقراط به عنوان یک روش درمانی ذکر شده است. کاپینگ تر علاوه بر جهان اسلام، در اروپا نیز تا قرن ۱۸ مورد استفاده بوده ولی با فراگیر شدن دانش پزشکی، این روش نیز به تدریج مهجور شده است. امروزه، حجامت در کشورهای عربی و مسلمان مقبولیت بیشتری دارد. مقبولیت حجامت در میان مسلمانان ناشی از حدیثهایی است که از پیامبر اسلام در توصیه به حجامت نقل شده است. استفاده از حیوانات برای ایجاد اثر مَکِش ای روی پوست جزو اولین روش های ابداعی بشر در امر درمان است. سادهترین کاربرد آن مکش چرک یا سم و نیش حیوانات بوده است. شواهد این نوع کاپینگ در تمامی نقاط جهان یافت شده است. اما قدیمی ترین شواهد مستند مبتنی بر استفاده از کاپینگ در پزشکی به مصر باستان (۱۵۰۰ قبل میلاد) بازمیگردد. پس از آن شواهد این روش درمانی در نوشته های چینی در هزار سال قبل از میلاد یافت شده است. کاپینگ به عنوان بخشی از طب سنتی چین و در قلمرو طب سوزنی امروزه نیز کاربرد دارد. در قرن هفتم قبل از میلاد در لوحههای خط میخی یافت شده از امپراتوری آشور نیز از کاپینگ یاد شده است و پس از آن بقراط در قرن پنجم قبل از میلاد از این روش درمانی نام برده است.
بهترین زمان حجامت
در فصل بهار غلیان و جوشش خون و جمع شدن مواد سمی در خون شدت پیدا می کند به طوری که در این فصل بسیاری از بیماری ها به دلیل آن جوششی که در بهار دارد شدت پیدا می کند و مواد زائد خون که باید دفع گردند نیز افزایش می یابند.
حجامت و علم پزشکی
گسترش انجام حجامت و خونگیری در طب اسلامی و غربی بر پایه طب اخلاطی که بیماریها را ناشی از اختلال در اخلاط چهارگانه بدن یعنی خون، بلغم، صفرا و سودا میدانست است. بر این اساس بیماریهای ناشی از ازدیاد خون با حجامت درمان میشدند. استفاده از اخلاط چهارگانه برای توضیح و درمان بیماریها که به عنوان یکی از حیاتیترین پایههای طب فرض میشد در قرن نوزدهم با انجام آزمایشهای علمی و راهیابی روش علمی در طب کمکم به فراموشی سپرده شد. با این حال این نوع نگرش به بیماریها و درمان هنوز در قرن ۲۱ هم پیروانی دارد.
تحقیقات علمی در خصوص حجامت
در مارس ۲۰۱۱ سه بررسی در مورد اثرگذاری بادکش و حجامت انجام شد که در دو مورد از آنها شواهدی از اثربخشی این روش در تسکین درد زمانی که به عنوان مکمل داروهای متعارف استفاده شوند، دیده شد. مدافعان حجامت ادعا میکنند که حجامت درمان طیف گستردهای از بیماریهای مختلف است و حتی در پیشگیری از بیماریها اثر دارد. این بیماریها شامل چربی بالای خون،[۶] دردهای عضلانی، کمردرد، سردردهای عصبی و میگرنی، بیماریهای پوستی شامل آکنه، پسوریازیس، حساسیتهای دارویی، غذایی، فصلی، اعتیاد به مواد مخدر، عوارض بیماریهای انسدادی عروق کرونر، عوارض بعد از یائسگی (منوپوز)، دردهای قاعدگی در زنان (دیسمنوره) و برخی بیماریهای عفونی، هورمونی و غدد است. در مورد مفید بودن حجامت در بهبود این بیماریها هیچ تحقیق مستقلی تاکنون ارائه نشده است. یکی از مشکلاتی که نتایج مطالعات انجام شده در مورد حجامت را کم ارزش میسازد عدم استفاده از روش درمانی مشابه در گروه کنترل است تا اثر تلقین (پلاسبو) در مطالعات حذف شوند. لذا نتایج مثبت درمانی به دست آمده در مطالعات انجام شده را میتوان به اثر تلقین نسبت داد. به خصوص ایمان داشتن به روش درمانی در مؤثر بودن آن روش بسیار مهم است. در آزمایش علمی که بر روی ۷۰ بیمار مبتلا به سردردهای مزمن صورت گرفت نتایج نشان داد گروهی از بیماران که عمل حجامت را انجام داده بودند شدت سردرد در آنها حدود ۶۶ درصد در سه ماه بعد کاهش یافته بود. همچنین بیمارانی که حجامت کرده بودند روزهای کمتری را نسبت به سایر بیماران از مرض سردرد رنج میبردند. بررسیهایی در مورد اثربخشی حجامت بر کمرددرد و سردردهای عصبی و میگرنی وجود دارد که نشان میدهد این روش بر کاهش اینگونه دردها تأثیر داشته است.
عوارض جانبی حجامت
- انتقال بیماریهای عفونی مثل ایدز و هپاتیت
- خونریزی و عوارض ناشی از آن (بیماریهای قلبی عروقی در افراد مستعد و…)
- ایجاد یا تشدید کم خونی در صورت ایجاد خراشها پوستی بیش از حد مجاز
- اسکار یا اثر زخم در روی بدن در صورت ایجاد شکاف های خطی توسط تیغ (این در مقابل حجامت سوزنی (ایجاد زخم با نوک تیغ حجامت) است که جای زخم کوچک بوده و پس از مدتی اثر آن ناپدید میشود)
- افزایش ریسک بروز لختههای خونی مانند سکته مغزی در پی حجامت در گردن و به همین دلیل متخصصان حجامت توصیه میکنند بعد انجام حجامت شخص دراز نکشد و حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی همچون دویدن انجام دهد تا احتمال بروز لخته کاهش یابد. در منابع طب سنتی هم انجام حجامت در گودی پشت گردن به شدت منع شده و خطر دیوانگی برای آن ذکر شده است.
حجامت در ایران
با فراگیر شدن پزشکی در برخی جوامع اسلامی، حجامت در این کشورها نیز تقریباً مهجور گردید. در ایران به دلیل خطرات بالقوهٔ آن از قبیل انتقال عفونت، خطر خونریزی و… ، با مصوبهٔ معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورخ ۲۳ شهریور ۱۳۷۷، انجام حجامت بدست پزشکان در مطب ها ممنوع شد که این بخشنامه به دلیل مغایرت با شرع بر اساس نظر فقهی شورای نگهبان با حکم دیوان عدالت اداری در ۱۷ تیر ۱۳۸۰ لغو شد. با این حال بسیاری از پزشکان نسبت به استفاده از حجامت هشدار دادهاند. ایرج فاضل در این مورد در گفتگو با اطلاعات گفته است : امروز حجامت هیچ پایه و اساس علمی ندارد و کسانی که آن را ترویج میکنند، قصد سوء استفاده دارند و باید از فعالیتشان جلوگیری شود. مردم اگر اقدام به حجامت میکنند، باید عواقب احتمالی آن از جمله ابتلا به هپاتیت، ایدز و دیگر بیماریهای عفونی را نیز بپذیرند. سازمان انتقال خون ایران از دریافت خون افراد حجامت کننده تا یک سال پس از حجامت به علت احتمال انتقال بیماری های منتقله از خون، خودداری میکند. به گفته مدیر سازمان انتقال خون «طبق مقررات سازمان که مقررات جهانی است، ما نمیتوانیم از فرد حجامت کننده خون بگیریم، چون خون او برای مصرف سالم نیست و حداقل باید یک سال از انجام حجامت او گذشته باشد. سازمان انتقال خون ایران با توجه به این احتمال در صورت انجام حجامت تا یک سال فرد را معاف از اهدای خون مینماید. همچنین موسسه تحقیقات حجامت ایران برای پژوهش در این زمینه دایر گردیده است. نیز شروع به انجام طرحهای تحقیقاتی در این زمینه کرده است.