حمامی که با یک شمع گرم می شد اختراع کیست؟

حمامی که بایک شمع گرم میشد اختراع کیست؟

مخترع حمامی با یک شمع شیخ بهائی است. در واقع حمام شیخ بهائی حمام افسانه ای و خاصی است که از دیرباز به حمامی که فقط با یک شمع گرم میشده و هرگز شمع خاموش نم یشده است معروف است. حمام شیخ بهائی مربوط به دوره صفوی بوده و در اصفهان، خیابان عبدالرازق، کوچه شیخ بهائی واقع شده و معروف‌ ترین حمام شهر اصفهان است. این حمام توسط شیخ بهائی در ۱۰۲۵ قمری در عهد شاه عباس، طراحی و ساخته شده است. حمام شیخ بهائی حمامی تاریخی است که میان مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه و نزدیک بُقعه معروف به “درب امام” واقع شده است. مردم اصفهان از دیرباز عقیده داشته‌ اند که آتشخانه (گرم کن) این گرمابه را شیخ بهائی به روشی طراحی کرده و ساخته است که با شمعی گرم میشود. عالمان آن زمان معتقد بودند شیخ بهایی در زیر پاتیل گُلْخَن، فضای خالی (تهی) تعبیه کرده و شمعی در آن برافروخته و دقیقا در وسط آن گذاشته است و از آنجا که فضا بسته بوده شمع تا مدّت های مدید همچنان می‌سوخته و آب حمام با همان یک شمع گرم میشده است. هرچند که در خصوص سوخت این گرمخانه نظریه های متفاوتی ارائه شده است اما با توجه به اینکه شمع گرمخانه موجود نیست امکان انجام تحقیقات جامع نبوده و این مبحث از نظریه فراتر نرفته و قابل اثبات نبوده است و هدف شیخ بهایی از حمامی که بایک شمع گرم میشد شاید در گذر تاریخ مدفون شده و به صورت دقیق مشخص نیست.

علت گرم شدن حمام شیخ بهایی با یک شمع (راز گرم شدن حمام)

جدیدترین نظریه در باب سوخت گرمخانه این حمام، سیستم سفالینه لوله کشی زیرزمینی هست که حد فاصل آبریزگاه مسجد جامع و این حمام وجود داشته که احتمالاً با روش مکش طبیعی گازهایی چون متان و اکسیدهای گوگردی به مشعل خزینه حمام هدایت می‌شده و به عنوان منبع گرما در مشعل می‌سوخته یا این که مستقیماً این گازها را از مواد زاید دفع شده در خود حمام جمع‌آوری می‌کردند و مورد استفاده قرار می‌دادند. همچنین بنا بر صحبت ساکنین قدیمی محله، در پشت گرمخانه مُردابی دست ساز موجود بوده که آب فاضلاب به آن جاری بوده و می‌توان این احتمال را داد که گاز مورد نیاز از این مُرداب دست ساز تأمین می‌شده است. در ارتباط با شمع ساخته شده به دست شیخ بهائی هیچگونه اطلاعاتی در دست نیست به جز اینکه از جنس طلا بوده که احتمالاً همین عامل باعث سرقت آن شده. به طور خاص در ۱۰۰ سال اخیر با بی‌توجهی و تغییر کاربری بخش‌هایی از فضای گرمخانه و الحاق شدن عناصر جدید، شناسایی و درک فضاها و سیستم سنتی گرمایش گرمخانه غیرممکن شده است. گرماخانه شیخ بهائی دارای دو سربینه (رخت کن حمام) که سربینه بزرگ متعلق به مردان و سربینه کوچک متعلق به زنان است تشکیل شده. دارای استخر و تعداد خزینه و آب‌انبار هست. بخش استخر آن اکنون در تصرف بخش خصوصی هست و به عنوان کارخانه ریسندگی استفاده می‌شود. تا ۲۰ سال پیش همچنان این بنا به عنوان حمام استفاده می‌شده تا سرانجام تعطیل شده و بعد از ۱۰ سال رها شدن در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت. گرم شدن مخزن حمام شیخ بهایی با یک شمع و روشن بودن دائمی آن مطلبی است که در آن شکی وجود ندارد اما هنوز نمی‌توان دربارهٔ چگونگی این موضع مطلبی قطعی بیان کرد و تمام موارد بیان شده از حدسیات با توجه به شواهد پیرامونی به دست آمده است.

وی افزود: این احتمال وجود دارد که یک سیستم سفالینه لوله کشی زیرزمینی در حد فاصل آبریزگاه مسجد جامع و این حمام وجود داشته که با روش مکش طبیعی، گازهایی مانند متان و اکسیدهای گوگردی را به خزینه حمام هدایت می‌کرده و طبق محاسبات دقیقی که شیخ بهایی انجام داده بود و با طراحی خاص خزینه، این فاضلاب تبدیل به گاز متان شده و به عنوان منبع گرما در مشعل خزینه می‌سوخته است. معاون میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان بیان داشت: با توجه به مجاورت عصارخانه جماله با این حمام که در آن از دانه‌های گیاهی، روغن تهیه می‌شده است ممکن است این سوخت منبع تهیه انرژی این شعله قرار گرفته باشد. وی ادامه داد: بسیاری از بناهای اصفهان دارای معماهایی بوده که پس از مدتی کشف شده است؛ به طور مثال راز حرکت مناره‌های منار جنبان از نظر سازه‌ای اکنون برای ما مکشوف است اما در ارتباط با حمام شیخ‌بهایی هنوز هیچ چیز به شکل قطعی مشخص نشده است.

راز گرم شدن مخزن حمام شیخ بهایی با یک شمع در تحقیقات جدید

در سال‌های اخیر یک مخترع مشهدی پس از بیش از ۳۰۰ سال با شبیه‌ سازی حمام شیخ بهایی احتمالی را مطرح کرده است. علی‌اصغر برهمند، رئیس انجمن مخترعان خراسان رضوی و همچنین طراح شبیه‌سازی حمام شیخ بهایی مدعی شد که منبع آب این گرمابه از طلا بوده و با توجه به این که طلا رساناترین فلز انتقال گرما است با حرارت کم انرژی زیادی تولید کرده و آب منبع، گرم شده و در نتیجه با یک شمع حمام گرم میشده است. در طرح شبیه‌سازی شده به علت دسترسی نداشتن به طلا از مس استفاده شده که در حمام منازل هم قابل استفاده است و موجب صرفه جویی ۳۰ درصدی در مصرف سوخت می‌شود. این اثر پژوهشی که به تأیید انجمن مخترعان خراسان رضوی رسیده موفق به کسب دو نشان طلای سوئیس در سال ۲۰۰۶ و مدال طلای مسکو ۲۰۰۷ شده است. در واقع بنا بر نظر برهمند شیخ بهایی با استفاده از طلا که رسانایی بالایی دارد و در انتقال گرما نقش مؤثری ایفا می‌کند منبع این حمام را ساخت و به دلیل استفاده از طلا و جلوگیری از سرقت آن، راز ساخت آن را پنهان نگه داشت.

دلیل خاموش شدن شمع حمامی که با یک شمع گرم میشد چه بود؟

گرماخانه شیخ بهایی دارای دو سربینه است که سربینه بزرگ متعلق به مردان و سربینه کوچک متعلق به زنان است و دارای استخر و تعدادی خزینه و آب انبار هست. در ارتباط با این حمام نکته مهم این است که آب دیگ‌ های آن تا اواسط دوره پهلوی با شعله شمع به جوش می‌آمده است اما اکنون این سیستم کارایی ندارد که دلایل مختلفی برای این امر ذکر شده است. اما یکی از مشهورترین دلایل ذکر شده برای خاموشی شعله شمع این حمام این است که تعدادی از محققان در زمان صفویه و قاجار برای پی بردن به راز شمع، بخشی از سازه اصلی را تخریب میکنند که دقیقا پس از این اتفاق شمع خاموش شده است. گفتنی است ساخت حمام شیخ بهایی ۲۹ تیر ۱۳۷۷ با شماره ۲۰۶۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و تا ۲۰ سال پیش همچنان این بنا به عنوان حمام استفاده می‌شده است.

سرنوشت نهایی حمام شیخ‌ بهایی؛حمامی که بایک شمع گرم میشد چه شد؟

ناصر طاهری معاون میراث‌ فرهنگی و گردشگری اصفهان با اشاره به اینکه کاربری آینده این حمام می‌تواند به شکل حمام سنتی، نمایشگاه یا موزه و مجموعه‌های پذیرایی گردشگری باشد و بر این اساس ادامه مرمت‌های این بنا انجام می‌شود، گفت: کاربری فرهنگی برترین تصمیم در مورد این حمام است چرا که بنایی معمولی نیست و باید به تناسب شخصیت علمی و تاریخی شیخ بهایی دربارهٔ آن تصمیم‌گیری می‌شود. وی افزود: بر این اساس می‌توان کاربری حمام را به گونه‌ای درنظر گرفت که زندگی شیخ بهایی و آثار این دانشمند بزرگ در بنای آن درنظر گرفته شود. معاون میراث فرهنگی و گردشگری اصفهان درارتباط با سخن برخی افراد به ظاهر کارشناس در ارتباط با اینکه این حمام ارتباطی با شیخ بهایی ندارد، بیان داشت: در مرتبط بودن این حمام با شیخ بهایی هیچ شکی از نظر تاریخی وجود ندارد ضمن اینکه حمام در محله‌ای قرار دارد که دیگر آثار مرتبط با شیخ بهایی همچون عصارخانه شیخ بهایی (جماله) و خانه شیخ بهایی و موارد دیگر مرتبط با زندگی این فرد نیز در همین محله است.

کشف تنپوشه‌های سفالی و چاه‌های مرتبط در مجاورت حمام شیخ بهایی

در جریان مرمت خانه شیخ بهایی در مجاورت این بنا در کف زمین تنپوشه‌های سفالی و چاه‌های مرتبطی پیدا شده است که نظریه نخست را در ارتباط با تأمین انرژی این شعله تأیید می‌کند ضمن اینکه با مطالعات باستان‌شناسی در این منطقه مشخص شد که فاضلاب شهر اصفهان توسط لوله‌های جمع‌آوری فاضلاب وارد خزینه حمام می‌شده است. امروزه تولید گاز از فاضلاب با عنوان بیوگاز نامیده می‌شود که یکی از تخصص‌های مهندسین بهداشت و محیط زیست است و در کشورهای اروپایی و آمریکا از این سیستم بعنوان بازیافت فاضلاب و تهیه سوخت استفاده می‌شود ولی متأسفانه در ایران کاربرد زیادی ندارد.

در موج باز بخوانیم:

• همزاد چیست؟
• باریستا چیست؟
• کاتاکالی چیست؟
• خواص سنگ فیروزه
• نوستالژی یعنی چه؟  
• نعل اسب نشانه چیست؟
• سبک امپرسیونیسم چیست؟
• چگونه خیلی سریع سفید شویم؟
• تاریخ کریسمس چندم دیماه است؟
• آثار پابلو پیکاسو به چه سبکی معروف است؟