رحم اجاره ای چیست؟
رحم اجارهای که به مادر جایگزین نیز معروف شده است، به روشی گفته می شود که یک زن به عنوان رحم جایگزین مادر اصلی با عنوان مادر جایگزین، جنین تشکیل شده از ترکیب تخمک و اسپرم زوج دیگری را در رحم خود پرورش می دهد. رحم اجارهای مبحثی است که معمولا در صورت ناباور بودن رحم مادر به معنی مشکل داشتن و یا عدم توانایی در نگهداری جنین تا مرحله بلوغ و تولد مورد بحث قرار می گیرد و یک زن دیگر جنین را تا زمان تولد در رحم خود حفظ می کند. در اصل روش سنتی رحم اجارهای به این صورت است که نخست سلول تخم مادر واقعی و اسپرم پدر را به روش لقاح مصنوعی بارور میکنند و سپس حاصل را به روش درون کاشت مصنوعی در داخل رحم اجاره ای (مادر جایگزین) قرار میدهند. در این روش مادر جایگزین تنها نقش پرورشدهندهٔ نوزاد را داشته و معمولاً پس از زایمان تمام حقوق سرپرستی فرزند را به والدین اصلی آن واگذار میکند اما این مهم نیازمند اقدامات قانونی است. رونالدو بازیکن پرتغالی و همسرش جورجینا نیز به این روش بچه دار شدند. رحم اجارهای از حدود یک دهه گذشته (اوایل دهه ی ۸۰) در ایران انجام میشود اما به دلیل وجود خلأ قانونی با مشکلاتی روبرو است و معمولا مادران جایگزین برای پرورش جنین مبلغی را دریافت میکنند که به دلیل نبود نظارت کافی گاهی بسیار بالا میباشد و به کلمه ی اجاره در این حالت به معنای پرداخت پول جا افتاده است. قرارداد رحم جایگزین، تحت عناوین مختلفی از قبیل قرارداد رحم جایگزین، قرارداد مادر جانشین، قرارداد اجاره رحم، بارداری قراردادی و … مصطلح شده است که به نظر میرسد عنوان قرارداد رحم جایگزین بهتر باشد. هم اکنون چهار روش تخصصی درمان ناباروری وجود دارد که عبارتند از :
- روش دارویی : که ساده ترین روش است و برای زوج هایی به کار گرفته می شود که نازایی از سوی خانم است. بیمار طی یک دوره، دوز مشخصی از یک سری دارو را مصرف می کند، تخمک گذاری اش تحریک می شود و چنانچه در یک زمانِ مناسب عمل زناشویی شکل بگیرد، معمولا منجر به حاملگی می شود.
- روش IUI : که در مراکز ناباروری جزو شایع ترین روش ها بوده و برای بیماران خانمی که مشکل حاد تخمک گذاری یا مشکلاتی نظیر چسبندگی لوله دارند به کار می رود.روش IUI روش ارزان قیمتی است و به شکل معمول ۲۰ درصد احتمال موفقیت و حاملگی وجود دارد. درست مثل یک زوج سالم که اگر در طول یک ماه از راه های پیشگیری از حاملگی استفاده نکنند، ۲۰ درصد احتمال دارد بچه دار شوند.
- روش IVF : در مواردی که لوله رحم بسته است یا اسپرم های مرد بسیار ضعیف و کم تحرک است، از روش IVF استفاده می شود. در روش IVF خانم یک دوره ۴۵ روزه دارو مصرف می کند و هنگامی که بدن او آماده شد، عمل تخمک کشی لقاح آزمایشگاهی انجام می شود. در روش آی وی اف ۳۵ تا ۴۰ درصد شانس موفقیت دارد چون در واقع جنینِ شکل گرفته شده به درون رحم زن منتقل می شود و برخی ریسک های روش قبل را ندارد. IVF روش گران قیمتی است و هر بار یک کدام از این روش ها شکست بخورد، باید زمانی بین یک تا سه ماه وقفه بیفتد و دوباره در صورت تمایل، پروسه درمان از نو شروع شود.
- روش میکرواینجکشن : روش میکرواینجکشن به روش IVF نزدیک است و در واقع، مکمل روش IVF است. روش میکرواینجکشن برای زوج هایی به کار گرفته می شود که IVF نا موفقی داشته اند.در روش میکرواینجکشن دانه دانه اسپرم ها، به کمک میکروسکوپ الکترونیک به درون سیتوپلاسم تخمکِ زن تزریق می شود و لقاح آزمایشگاهی با دستکاری و دخالت عوامل بیرونی شکل می گیرد و بعد از سه روز که تبدیل به یک جنین هشت تا شانزده سلولی شد، به درون رحم زن منتقل می شود.
چه زنانی نیازمند استفاده از رحم اجاره ای هستند؟
- زنانی با سابقه سقط مکرر : شش یا هفت مرتبه
- زنانی که به شکل مادرزاد رحم ندارند : این زنان تخمدان دارند و هر ماه به شکل طبیعی تخمک آزاد می کنند اما فاقد رحم هستند.
- زنانی که رحم آنها برداشته شده است و فاقد رحم هستند : شامل زنانی که در رحمشان فیبروم های بزرگ داشتند و برای برداشتن فیبروم ها، مجبور به برداشتن رحم شده اند. یا زنانی که در حاملگی های قبل، به دلایلی مثل نفوذ جفت به درون حفره رحم، جفت و رحم را به دلیل خطر خونریزی با هم برداشتند.
- زنانی که رحم آنها قابلیت نگهداری جنین را ندارد. مانند رحم های فیبروماتو که زن، چندین فیبروم درون رحم دارد اما در عین حال نیازی به جراحی ندارد و بهتر است به رحم خودش دست نزند و از رحم شخص دیگری کمک بگیرد.
- زنان با بیماری های خاص : مانند زنان مبتلا به بیماری هایی مثل “ناسازگاری RH خون” یا “دیابت” و “بیماری های قلبی” که بارداری می تواند جان مادر یا جنین را تهدید کند.
صاحب رحم حامل یا رحم اجاره ای باید دارای چه شرایطی باشد؟
- داشتن سن زیر ۳۵ سال و ترجیحاً متأهل و غیر شیرده برای صاحب رحم حامل یا رحم اجاره ای (البته در برخی موارد سن زیر ۴۵ سال با در نظر داشتن برخی شرایط ذکر شده است.)
- صاحب رحم حامل یا رحم اجاره ای باید از نظر جسمی، روحی و روانی سالم باشد.
- عدم استفاده از داروهای خاص توسط رحم اجاره ای
- عدم ابتلای مادر جایگزین به بیماری هایی که در آنها بارداری برای مادر و جنین خطرناک است.
- صاحب رحم حامل یا رحم اجاره ای باید دارای حداقل یک بار تجربه به آخر رساندن حاملگی با موفقیت باشد.
- نداشتن سابقه سقط، زایمان زود رس، فشار خون و دیابت حاملگی و عوارض وخیم در حاملگی توسط صاحب رحم اجاره ای
- تحت معاینه، آزمایش و چکاپ های عمومی جسمی و روانی قرار بگیرد و در صورتی که پاسخ مثبت بود ادامه روند پیش می رود.
- باید مدتی قبل از انتقال جنین، داروهایی مصرف کند اما تعداد، نوع و دوز داروهای مصرفی اش، بسیار سبک تر از داروهای زنی است که مثلا قرار است تحت تخمک کشی قرار بگیرد.
پس از انتقال جنین،صاحب رحم حامل یا رحم اجاره ای باید برای حفظ بارداری، سه ماه دارو مصرف کند. اگر چه داروها معمولا تزریقی نبوده و خوراکی هستند اما به هرحال تاثیرات و عوارضی دارد که این پروسه را به یک روند دشوار و حساس تبدیل می کند.»
حکم شرعی رحم اجاره ای چیست؟
لازم به توضیح است این احکام شرعی در مورد رحم اجاره ای است، یعنی تخمک و اسپرم از پدر و مادر واقعی نوزاد است و ژنتیک او کاملا از پدر و مادرش به ارث می رسد :
- حضرت آیت ا… العظمی خامنه ای: «این کار فى نفسه اشکال ندارد ولى باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آنها اجتناب شود. به هر حال در صورتى که با این روش کودکى به دنیا بیاید ملحق به شوهر زنى که صاحب رحم است نمىشود بلکه ملحق به صاحب نطفه و به زنى است که صاحب تخمک است.»
- حضرت آیت ا… العظمی سیستانی: «این کار فی نفسه اشکال ندارد.»
- حضرت آیت ا… العظمی مکارم شیرازی: «هر گاه نطفۀ زن و شوهرى را در خارج از رحم با هم ترکیب کنند و در رحم شخص ثالثى قرار دهند، این امر ذاتاً جایز است؛ ولى چون غالباً مستلزم نگاه و لمس حرام است، تنها در موارد ضرورت مجاز است.»
- حضرت آیت ا… العظمی صافی گلپایگانی: «چنانچه ملازم با حرام از قبیل لمس و نظر نباشد، فی نفسه مانعی ندارد.»
قرارداد رحم اجاره ای با پدر و مادر واقعی جنین
بین صاحبان جنین و زن اجاره دهنده باید قرار داد نوشته شود . یاداوری میکنیم بهتر است با مشورت فردی آگاه (مثل وکیل یا پزشک متخصص اجتماعی) این قرار داد نوشته شود و همه شرط و شروط ها هم انجا نوشته شود. مانند “هزینه ۹ ماه اجاره رحم” ، “هزینه های درمانی قابل پیش بینی” مانند هزینه تولد نوزاد در بیمارستان و “هزینه های درمانی غیر قابل پیش بینی” مانند هزینه ی بستری حین حاملگی به دلائل مختلف از جمله تهدید به سقط یا خود سقط یا …. و ذکر می شود که صاحب رحم اجاره ای هیچ حق و حقوقی نسبت به فرزند متولد شده ندارد و باید تفهیم شده باشد که او با جنین داخل شکم اش هیچگونه وابستگی ژنتیکی نخواهد داشت و مادرش نیست و بعدا هم نباید ادعای مادری کند.
شرایط استفاده از رحم اجاره ای
- عدم اعتیاد زوجین
- داشتن برگه معرفی از پزشک معالج متخصص زنان مبنی بر لزوم استفاده از رحم اجاره ای
- عدم ابتلا زوجین به بیماری هایی نظیر ایدز، هپاتیت، سیفلیس و …
- داشتن سونوگرافی نرمال و تأیید شده توسط پزشک معالج از نظر حجم و ذخیره تخمدا نها
مدارک لازم برای استفاده از رحم اجاره ای
- دفترچه بیمه
- شناسنامه و کپی از صفحات اول و دوم
- سند ازدواج و کپی از صفحات اول تا چهارم آن
- یک قطعه عکس ۴×۳ از هر کدام از زوجین