دوران نفاس و غسل نفاس چیست؟
دوران پس از زایمان که به انگلیسی “Postpartum period” یا “Postnatal period” گفته می شود در امور دینی به دوران نفاس شناخته می شود و در اصل از لحظه ای که نوزاد متولد می شود تا شش هفته پس از زایمان مادر است. البته بعد فقهی و دینی این دوران که دوران نفاس نام دارد کوتاهتر از بعد سلامتی آن در منظر جهانی است. این دوره از بعد جهانی مرتبط با سلامتی مادر و نوزاد است و بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، این دوران مهمترین مرحله زندگی مادران و نوزادان است و براساس آمارهای این سازمان بیشترین آمار مرگ و میر مادران و نوزادان متعلق به همین دوران است. اما آنچه از بعد دین اسلام مورد نظر است، شرایط پاک شدن مادر از خون پس از زایمان است.در دوران پس از زایمان (دوران نفاس) سطوح هورمون ها و اندازه رحم بدن مادر، به دوران پیش از بارداری او باز می گردد و به ترشحات واژن در این دوران “زچگی” اطلاق میشود که حاوی خون، مخاط و بافت رحم است و دقیقا در بعد دینی پس از اتمام این خونریزی غسل نفاس بر مادر واجب می شود. غسل نفاس فقط مربوط به ولادت فرزند است و در هیچ زمان دیگرى نیست و زن پس از خونریزى زایمان باید آن را انجام دهد. در برخی تعاریف دینی دوران نفاس از لحظه ای که اولین جزء نوزاد از رحم مادر به دنیای خارج رحم بیرون می آید گفته میشود و زنان در این حالت را “نُفساء” یا “نَفساء” می نامند. حکم نفاس در اسلام این است که زن در پایان خون دیدن بعد از زایمان باید غسل نفاس کند و بنابر احتیاط برای نماز باید وضو بگیرد و به همان غسل اکتفاء نکند و کم ترین مدتی که زنان این خون را می بینند “یک لحظه” و بیشترین آن “ده روز” است، چنانچه در رساله های علما به این نکته اشاره شده است.آیت الله سیستانی : «بیشتر از ده روز نفاس به حساب نمی آید».خون نفاس بیشتر از ده روز نیست ولى امکان دارد که “کمتر از سه روز” باشد.دوران و غسل نفاس ارتباطی با زایمان طبیعی و سزارین ندارد و در هر دو حالت زن خونریزی خواهد داشت و فقط مدت آن می تواند متفاوت باشد. برخی علما در مورد خون نفاس اینگونه حکم کرده اند که اگر پیش از ده روز یا سر ده روز قطع شود، خون نفاس است، یعنی تاکید بر این است که نهایتا تا ۱۰ روز پس از زایمان خونریزی ادامه خواهد داشت.
تعریف فقهی خون نفاس
خونی که زن از لحظه آغاز تولد فرزند میبیند خون نِفاس (یا زَچَِگی یا خُرس) نام دارد. نفاس از ریشه «نَفس» گرفته شده که یکی از معانی آن، خون است و برخلاف دوران عادت ماهیانه که حداقل آن سه روز است، دوران نفاس میتواند چند لحظه باشد و حداکثر آن ده روز بوده و برخی معتقدند تا آغاز روز دهم و برخی تا پایان روز دهم است. بیشتر مراجع تقلید برای بانوانی که تعداد روزهای عادت ماهیانه آنها مشخص است، تعداد روزهای نفاس را تا حداکثر همین عدد میدانند. خونهایی که پس از دوران نفاس دیده میشود حکم خون استحاضه را دارد. در استفتاء از بیشتر مراجع تقلید، تفاوتی بین حکم نفاس در زایمان طبیعی و سزارین وجود ندارد و خونی که از مجرای طبیعی خارج شده و خون زخم و جراحت نباشد حکم خون نفاس را خواهد داشت.
غسل نفاس در سقط نوزاد
دوران نفاس برای مادری که فرزند او سقط می شود، حتی در شرایطی که فقط خون بسته ای از رحم زن خارج شود، در صورتیکه خود زن یا پزشک او بدانند که او باردار بوده است و این سقط است، صدق می کند و غسل نفاس پس از پایان خونریزی واجب می شود. آیت الله مکارم شیرازی در این باره فرموده اند : «در خون نفاس احتیاط واجب این است که خلقت بچه تمام باشد بنابر این اگر خون بسته ای از رحم خارج شود و بداند که اگر در رحم می ماند انسان می شد باید میان اعمال زنی که از خون پاک است و کارهایی که حائض ترک می کند جمع نماید.» برخی علما نیز اینگونه ذکر کرده اند که : «هر گاه شک کند که چیزی سقط شده یا نه، یا چیزی که سقط شده اگر می ماند انسان می شد یا نه۱ لازم نیست وارسی کند و خونی که از او خارج می شود شرعا خون نفاس نیست». در دیدگاه بیشتر فقیهان لازم نیست بچه ای که به دنیا می آید کامل باشد و خونی که پس از سقط جنین دیده میشود نیز میتواند خون نفاس باشد.
حکم دوران نفاس چیست؟
در خصوص احکام دوران نفاس علما نظرات مشابه بسیاری دارند و به طور کلی به زنی که خون نِفاس میبیند «نُفَساء» گفته میشود و احکام وی مانند احکام حائض است، آنچه بر حائض واجب، حرام، مستحب یا مکروه است بر نفساء هم همینطور است اما بهتر است در نهایت به رساله مرجع تقلید خود مراجعه فرمایید. ولی به هر شکل در این خبر از موج باز چند نمونه آورده شده است :
- توقف در مسجد۱ و رساندن جایی از بدن به خط قرآن و کارهای دیگری که بر حائض حرام است، بر نفساء هم حرام است و آنچه بر حائض واجب و مستحبّ و مکروه است، بر نفساء هم واجب و مستحبّ و مکروه می باشد.
- … و رفتن به مسجد الحرام و مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم…
- توقف در مسجد و دست زدن و مانند آن به خطّ قرآن…
- بنابر احتیاط توقف در مسجد و کارهای دیگری که بر حائض حرام است، بر نفساء هم حرام است و آنچه را بر حائض واجب است بر نفساء هم واجب می باشد.
- آنچه بر حائض واجب است بر نفساء هم واجب می باشد و بنابر احتیاط واجب توقف در مسجد و دخول آن بدون عبور و عبور از مسجدین (مسجد الحرام و مسجد پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم) و خواندن آیات آیات سجده واجب و تماس با خط قرآن و نام خدا بر نفساء حرام است.
- به فتوای بیشتر مراجع تقلید، غسل نفاس کفایت از وضو نمیکند و باید برای نماز علاوه بر غسل حیض، وضو هم گرفته شود.
- کارهایی که بر حائض حرام است بر نفساء هم حرام است بنابراین ورود و توقف در مسجد الحرام و مسجد پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و نیز در سایر مساجد (مگر در حال عبور) و رساندن جایی از بدن به خطّ قرآن که بر حائض حرام است، بر نفساء هم حرام است. و آنچه بر حائض واجب و مستحب و مکروه است بر نفساء هم واجب و مستحبّ و مکروه می باشد.
- رساندن جایی از بدن به خط قرآن و اسم مبارک ذات خداوند متعال و سایر اسماء حسنی بر نفساء حرام است و همچنین است (بنابر احتیاط واجب) سایر کارهایی که بر حائض حرام است و آنچه برحائض واجب است بر نفساء هم واجب می باشد.
- تمام کارهایی که بر حائض حرام است بر«نفساء» نیز حرام است و آنچه بر حائض واجب یا مستحبّ یا مکروه می باشد، برای او نیز همین حکم را دارد.
- طلاق دادن زنی که در حال نفاس می باشد باطل است و نزدیکی کردن با او حرام می باشد و اگر شوهرش با او نزدیکی کند احتیاط واجب آن است به دستوری که در احکام حیض گفته شد کفّاره بدهد.
- چنانچه زن پس از گذشت ده روز از زایمان باز هم خونى ببیند، محکوم به استحاضه است، و باید به احکام استحاضه عمل نموده و عبادتهاى خود را انجام دهد. (گلپایگانى، سید محمد رضا، مجمع المسائل، ج۴، ص ۵۶)
- وقتی زن از خون نفاس پاک شد باید غسل کند و عبادتهای خود را بجا آورد و اگر دوباره خون ببیند چنانچه روزهایی که خون دیده (با روزهایی که در وسط پاک بوده) روی هم ده روز یا کمتر از ده روز باشد، تمام آن نفاس است و اگر روزهایی که پاک بوده روزه گرفته باشد باید قضا نماید.
- چنانچه روزهایی که خون دیده بر روی هم ده روز یا کمتر از ده روز باشد تمام آن نفاس است و در روزهایی که در وسط پاک بوده، طاهر و عبادتهایی که انجام داده صحیح است.
- بنابر احتیاط واجب روزهایی را که خون دیده نفاس قرار دهد و در روزهایی که در بین پاک بوده آنچه را بر نفساء حرام است ترک کند و عبادتهای خود را بجا آورد.
- زنی که عادت عددیّه ندارد اگر خون او از ده روز تجاوز نکند همه آن نفاس است؛ پس اگر قبل از ده روز پاک شد، باید غسل کند و عبادتهای خود را بجا آورد. و اگر بعد، یک بار یا بیشتر خون ببیند، چنانچه روزهایی را که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده، روی هم ده روز یا کمتر از ده روز باشد، تمام خونهایی که دیده نفاس است و در روزهایی که پاک بوده، باید احتیاطاً عبادتهای واجب را انجام دهد و کارهایی را که بر نفساء حرام است ترک نماید؛ بنابراین باید چنانچه روزه گرفته باشد، قضا نماید و اگر خونی که آخر دیده، از ده روز تجاوز کرد باید مقداری از آن را که در ده روز دیده، نفاس و آنچه بعد از آن است، استحاضه قرار دهد.
- نمازهایى که زن در زمان نفاس نخوانده قضا ندارد، ولى قضاى روزههاى نگرفته را باید بگیرد.
- زنی که عادت عددیه دارد، اگر خون از عدد روزهای عادت او بیشتر شود هر چند از ده روز تجاوز نکند بنابراحتیاط واجب در روزهای بعد از عدد عادت محرمات نفساء را ترک و واجبات مستحاضه را انجام دهد و اگر بیش از یک بار خون ببیند و بین آن پاکی باشد به عدد ایّام عادت خون را نفاس قرار دهد و احتیاطاً در ایام پاکی وسط و ایام خون زائد بر عادت، محرمات نفساء را ترک و واجبات را انجام دهد.
- وقتی که زن از خون نفاس پاک شد بطوری که در باطن فرج هم خون نباشد، باید غسل کند و عبادتهای خود را بجا آورد. واگر دوباره خون ببیند، چنانچه روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده روی هم از ده روز تجاوز نکرده باشد درصورتی که در حیض عادت داشته و روزهایی که در وسط پاک بوده دربین دو خون در ایام عادت باشد تمام آن دو خون و پاکی در وسط نفاس است.مثلاً اگرعادت او شش روزبوده و دو روز در وسط شش روز پاک بوده، تمام آن شش روز نفاس است. و در غیر اینصورت روزهایی را که خون دیده نفاس و درروزهایی که پاک بوده بنابراحتیاط جمع کند بین تروک نفساء و اعمال طاهره.
- اگر زن از خون نفاس پاک شود و احتمال دهد که در باطن خون هست باید تامپون داخل فرج نماید و کمی صبر کند که اگر پاک است، برای عبادتهای خود غسل کند.
- اگر خون نفاس زن از ده روز بگذرد، چنانچه در حیض عادت دارد به اندازه روزهای عادت او نفاس و بقیه استحاضه است و اگر عادت ندارد، تا ده روز نفاس و بقیه استحاضه می باشد و احتیاط مستحبّ آن است کسی که عادت دارد از روز بعد از عادت و کسی که عادت ندارد بعد از روز دهم تا روز هیجدهم زایمان، کارهای استحاضه را بجا آورد و کارهایی را که بر نفساء حرام است ترک کند.
غسل چله چیست؟
در برخی فرهنگ ها زن زائو تا چهل روز نماز نخوانده و پس از چهل روز “غسل چِلِّه” انجام میدهد. چنین غسلی در احکام دینی وجود ندارد و حداکثر دوران نفاس ده روز تعیین شده است.