مبطلات روزه چیست؟
روزه در اسلام که به عربی “صیام” نام دارد، به تصمیم و عملی گفته می شود که در آن شخص مومن نیت روزه کرده و از اذان صبح تا اذان مغرب از چیزهایی که روزه را باطل میکند (مبطلات روزه) خودداری نماید. لازم به توضیح است مبطلات روزه بانوان نیز در همین موارد ذکر شده می گنجد و این موارد حالت کلی مبطلات روزه است و مواردی که منع پزشکی، شرعی و … دارد در این موارد نیست. بر اساس رساله های آیات اعظام و از آن جمله آیت الله بهجت، نُه چیز روزه را باطل میکند و اصطلاحا مبطلات روزه (به عربی مبطلات الصیام) نام دارد :
جماع
- نزدیکی روزه را باطل میکند، اگر چه فقط به مقدار ختنه گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید.
- اگر کمتر از مقدار ختنه گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید، روزه باطل نمیشود. ولی اگر کسی که آلتش را بریده اند کمتر از ختنه گاه را داخل کند بطلان و عدم بطلان روزه اش، محل اشکال است.
- اگر فراموش کند که روزه است و نزدیکی نماید، یا او را به نزدیکی مجبور نمایند، روزه او باطل نمیشود، ولی چنانچه در هنگام نزدیکی یادش بیاید، یا دیگر مجبور نباشد، باید فوراً از حال نزدیکی خارج شود و اگر خارج نشود، روزه او باطل است.
قی کردن
- هرگاه روزه دار عمداً قی کند، اگر چه به واسطه مرض و مانند آن ناچار باشد، روزه اش باطل میشود، ولی اگر سهواً یا بی اختیار قی کند اشکال ندارد، ولی نباید آن را عمداً فرو ببرد.
- اگر روزه دار بتواند از قی کردن خودداری کند، چنانچه برای او ضرر و مشقت نداشته باشد، باید خودداری نماید.
- اگر یقین داشته باشد که به واسطه آروغ زدن، چیزی از گلو بیرون میآید، نباید عمداً آروغ بزند، ولی اگر یقین نداشته باشد اشکال ندارد.
- اگر آروغ بزند و بدون اختیار چیزی در گلو یا دهانش بیاید، باید آن را بیرون بریزد و اگر بی اختیار فرو رود، روزه اش صحیح است. و در صورت فرو بردن عمدی، روزهاش باطل، و قضا و کفّاره بر او واجب میشود.
- اگر روزه دار با علم و عمد قصد انجام فعلی را بنماید که روزه را باطل میکند، روزه اش باطل است، ولی کفاره ندارد.
خوردن و آشامیدن
- اگر روزه دار عمداً چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه او باطل میشود، چه خوردن و آشامیدن آن چیز معمول باشد، مثل نان و آب، چه معمول نباشد مثل خاک و شیره درخت، و چه کم باشد یا زیاد.
- اگر موقعی که مشغول غذا خوردن است بفهمد صبح شده، باید لقمه را از دهان بیرون آورد و چنانچه عمداٌ فرود برد روزه اش باطل است و به دستوری که بعداً گفته خواهد شد، کفّاره هم بر او واجب میشود.
- اگر روزه دار سهواً چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه اش باطل نمیشود.
- احتیاط واجب آن است که روزه دار از استعمال آمپولی که به جای غذا به کار میرود خودداری کند، بلکه اجتناب خالی از وجه نیست؛ ولی تزریق آمپولی که عضو را بیحس میکند یا بهجهت دیگر استعمال میشود اشکال ندارد و اجتناب از آمپولی که معلوم نیست از قسم اول باشد یا نه، لازم نیست.
- اگر روزه دار چیزی را که لای دندان مانده است عمداً فرو ببرد، روزه اش باطل میشود.
- کسی که میخواهد روزه بگیرد، لازم نیست پیش از اذان دندانهایش را خلال کند؛ ولی اگر بداند غذایی که لای دندان مانده در روز فرو میرود، باید خلال کند و چنانچه خلال نکند و چیزی از آن فرو رود، روزه اش باطل میشود و اگـر هم فرو نرود باز اخلال به نیّت کرده. ولی اگر نمیداند که غذا فرو خواهد رفت یا نه، مستحب است خلال کند و اگر هم اتفاقاً و سهواً فرو برد روزه باطل نیست.
- جواز فرو بردن اخلاط سر و سینه در صورتی که در غیر حال روزه امری عادی باشد و به فضای دهان نرسیده باشد، خالی از وجه نیست و اگر به فضای دهان رسید و آن را فرو برد بنابر احتیاط واجب روزه را باطل میکند.
- اگر روزه دار به قدری تشنه شود که بترسد از تشنگی بمیرد، میتواند به اندازهای که از مردن نجات پیدا کند آب بیاشامد، ولی روزه او باطل میشود، امّا در ماه رمضان تا مغرب از سایر مفطرات اجتناب کند.
- جویدن غذا برای بچه یا پرنده و چشیدن غذا و مانند اینها که معمولاً به حلق نمیرسد، اگرچه اتفاقاً به حلق برسد، روزه را باطل نمیکند و احتیاط مستحب است که این امور را در صورت عدم حاجت و ضرورت ترک کنند.
- انسان نمیتواند برای ضعف روزه را بخورد، ولی اگر ضعف او به قدری است که مشقت شدیدی داشته، بهطوریکه معمولاً نمیشود آن را تحمل کرد، خوردن روزه اشکال ندارد، ولی اگر تا سال دیگر خوب شد باید قضای آن را بگیرد.
رساندن غبار به حلق
- رساندن غبار یا دود غلیظ به حلق بنابر اظهر روزه را باطل میکند؛ چه غبار چیزی که خوردن آن حلال است مثل آرد، یا غبار چیزی که خوردن آن حرام باشد.
- عدم افساد روزه بهوسیله غبار یا دود غیر غلیظ و غیر جایگزین غذا و غیر مقوّی خالی از وجه نیست، ولی احوط اجتناب است.
- اگر فراموش کند که روزه است و مواظبت نکند، یا بیاختیار غبار و مانند آن به حلق برسد روزهاش باطل نمیشود.
فرو بردن تمام سر در آب
- اگر روزه دار عمداً تمام سر را در آب فرو برد، اگر چه بقیه بدن از آب بیرون باشد، بنابر اقوی روزه اش باطل میشود، ولی اگر تمام بدن را آب بگیرد و مقداری از سر بیرون باشد، روزه باطل نمیشود. و همچنین درحالیکه مانع و حائل غلیظی دور سر را فرا گرفته و یا سر به چیزی آغشته شده که مانع از رسیدن آب به آن باشد، فرو بردن تمام سر در آب، بنا بر اظهر (به معنای ظاهرتر ،روشن تر و فتوا است) روزه را باطل نمیکند.
- اگر نصف سر را یک دفعه و نصف دیگر آن را دفعه دیگر در آب فرو برد بنا بر اظهر روزه اش باطل نمیشود.
- فرو بردن سر در آب مضاف، بنابر احوط (به معنی مطابق با احتیاط) روزه را باطل میکند.
- اگر روزهدار بی اختیار در آب بیفتد و تمام سر او را آب بگیرد، یا فراموش کند که روزه است و سر را در آب فرو برد، روزه او باطل نمیشود.
- اگر فراموش کند که روزه است و سر را در آب فرو برد، یا دیگری به زور سر او را در آب فرو برد؛ چنانچه در زیر آب یادش بیاید که روزه است، یا آن شخص دست خود را بردارد، باید فوراً سر را بیرون آورد و چنانچه بیرون نیاورد، روزه اش باطل میشود.
اماله کردن با چیزهای روان
- وارد کردن مایع به بدن از راه مخرج را اماله می گویند. اماله کردن با چیز مایع، اگرچه از روی ناچاری و برای معالجه باشد، بنا بر اظهر روزه را باطل میکند.
* در توضیح اماله باید گفت : اماله همان تنقیه یا حقنه است که در پزشکی به آن enema گفته می شود و برای پاکسازی روده بزرگ انجام می شود. اماله برای جراحی روده و یا رساندن املاح به روده بزرگ از طریق رکتوم (مقعد) به کار می رود.
همچنین بخوانید : دعای مجیر
باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح
- اگر جنب عمداً تا اذان صبح غسل نکند، روزه اش باطل میشود. و کسی که وظیفه او تیمم است اگر عمداً تیمم ننماید، روزه اش باطل است و حکم قضای روزه ماه رمضان بعداً خواهد آمد.
- اگر در روزه واجبی که مثل روزه ماه رمضان وقت آن معین است، تا اذان صبح غسل نکند و تیمّم هم ننماید، ولی از روی عمد نباشد، مثل آنکه دیگری به اجبار نگذارد غسل و تیمم کند و ناچار شود، روزه اش صحیح است ولی در صورت فراموش کردن، روزه ماه رمضان باطل است.
- کسی که جنب است و میخواهد روزه واجبی بگیرد که وقت آن معین است، مثل روزه رمضان، اگر عمداً غسل نکند تا وقت تنگ شود، باید با تیمم روزه بگیرد و روزه او بنا بر اظهر صحیح است.
- کسی که در شب ماه رمضان یا روزه واجب معین دیگری، برای هیچ کدام از غسل و تیمم وقت ندارد، نباید خود را جنب کند، و همچنین است بنا بر اظهر اگر فقط برای تیمم وقت دارد، و اگر معصیت کرد و خود را جنب نمود، روزه اش با تیمم بنا بر اظهر صحیح است.
- کسی که در شب ماه رمضان یا روزه واجب معین، جنب است و میداند که اگر بخوابد تا صبح بیدار نمیشود، در صورتی که در نخوابیدن عسر و حرج برای او نباشد، نباید بخوابد، مگر بعد از غسل و چنانچه بخوابد و تا صبح بیدار نشود، روزه اش باطل است و قضا و کفاره بر او واجب میشود.
- هرگاه جنب در شب ماه رمضان یا روزه واجب معین بخوابد و بیدار شود، اگر اطمینان به بیدار شدن پیش از اذان صبح برای غسل را ندارد، باید نخوابد اگرچه احتمال بدهد که اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح بیدار میشود.
- کسی که در شب ماه رمضان یا روزه واجب معین جنب است و میداند یا اطمینان دارد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار میشود، چنانچه تصمیم داشته باشد که بعد از بیدار شدن غسل کند و با این تصمیم بخوابد و تا اذان خواب بماند، باید روزه بگیرد و روزه اش صحیح میباشد.
- کسی که در شب ماه رمضان یا روزه واجب معین جنب است و میداند یا احتمال میدهد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار میشود، چنانچه نخواهد بعد از بیدار شدن غسل کند، یا تردید داشته باشد که غسل کند یا نه، در صورتی که بخوابد و بیدار نشود، روزه اش باطل است و قضا و کفّاره لازم است.
- اگر جنب در شب ماه رمضان یا روزه واجب معین بعد از جنب شدن خوابید و بیدار شد، در صورتی که اطمینان دارد که اگر دو مرتبه بخوابد قبل از اذان صبح بیدار میشود خوابیدن دفعه دوم بر او حرام نیست، ولی خلاف احتیاط است و اگر دوباره خوابید و بیدار نشد، باید قضای آن را بگیرد و بنا بر احتیاط واجب کفاره هم بدهد و اگر بیدار شد باز دفعه سوم خوابید و تا اذان صبح بیدار نشد قضای آن روز را باید بگیرد و وجوب کفّاره مطابق احتیاط بلکه اقوی است.
- خوابی را که در آن محتلم شده خواب اول حساب نمیشود، بلکه اگر از آن خواب بیدار شود و دوباره بخوابد خواب اول حساب میشود.
- اگر روزه دار در روز محتلم شود، واجب نیست فوراً غسل کند.
- هرگاه در ماه رمضان بعد از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده، اگرچه بداند پیش از اذان بوده، روزه او صحیح است.
- کسی که میخواهد قضای روزه رمضان را بگیرد، هرگاه تا اذان صبح جنب بماند، اگرچه از روی عمد نباشد بنا بر اظهر روزه او باطل است و در صورتی که وقت گرفتن روزه قضا طوری تنگ است که اگر روزه اش باطل باشد دیگر فرصتی برای گرفتن روزه قضا ندارد، احتمال دارد ملحق به روزه ماه رمضان باشد.
- اگر زن در ماه رمضان پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاک شود و عمداً غسل نکند، یا اگر وظیفه او تیمم است عمداً تیمم نکند، روزه اش باطل است و وجوب کفاره خالی از وجه نیست.
- اگر زن نزدیک اذان صبح از حیض و نفاس پاک شود و برای هیچ کدام از غسل و تیمم وقت نداشته باشد، یا بعد از اذان بفهمد که پیش از اذان پاک شده، روزه او صحیح است.
- اگر زن بعد از اذان صبح از خون حیض یا نفاس پاک شود، یا در بین روز خون حیض یا نفاس ببیند، اگرچه نزدیک مغرب باشد، روزه او باطل است.
- اگر زنی که در حال استحاضه است غسلهای خود را به تفصیلی که در احکام استحاضه گفته شد بهجا آورد، روزه او صحیح است، و بیوجه نیست که صحت روزه او مشروط به انجام غسلی باشد که باید برای نماز صبح انجام دهد، ولی بنا بر اظهر غسل نمازهای مغرب و عشای شب گذشته و شب آینده در صحیح بودن روزه او شرط نیست، و بنا بر احتیاط واجب مستحاضه متوسطه هم مثل کثیره، انجام غسلی که بر او واجب است در صحیح بودن روزه اش شرط است، ولی وضوی واجب بر مستحاضه قلیله، شرط صحت روزه نیست.
- در تمام مواردی که غسل واجب است، اگر نتوانست غسل کند، وجوب تیمم خالی از وجه نیست، و بنا بر احتیاط واجب بعد از تیمم باید تا اذان صبح بیدار بماند.
استمناء (خود ارضایی)
- اگر روزه دار استمناء کند، یعنی با خود کاری کند که منی از او بیرون آید، روزه اش باطل میشود.
- اگر بی اختیار منی از او بیرون آید، روزه اش باطل نیست، ولی اگر عمداً کاری کند که بی اختیار منی از او بیرون آید روزه اش باطل میشود، در صورتی که بداند یا اطمینان داشته باشد که به سبب آن کار، منی بیاختیار خارج خواهد شد
دروغ بستن به خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم و جانشینان پیغمبر و معصومین علیهم السلام
- اگر روزه دار به گفتن یا به نوشتن یا به اشاره و مانند اینها به خدا و پیغمبر و جانشینان آن حضرت علیهم السلام عمداً نسبت دروغ بدهد، روزه او باطل است. و خالی از وجه نیست که دروغ بستن به پیغمبران و جانشینان آنها و حضرت زهرا، ملحق به دروغ بستن به خدا باشد و روزه را باطل کند، ولی اگر شک داشته باشد که سخنی کذب است یا نه، و به یکی از آنان نسبت دهد، بنا بر اقوی روزه اش باطل نمیشود.