عقد مرابحه چیست؟ (معنی مرابحه)

قرارداد یا عقد مرابحه یکی از معاملات مشروع و از اقسام بیع است. عقد بیع، قرارداد یا عقدی است که به موجب آن شخصی، مالی را در ازای مال دیگر به شخص دیگری واگذار کند به نحوی که مالک مال (فروشنده)، مالکیت کالای خود را در مقابل پول یا مالی که دریافت می‌کند به طرف مقابل (خریدار) انتقال داده و طرف نیز در مقابل دریافت کالا، پول یا مال خود را به فروشنده بدهد. بر این اساس، از جمله عقود اسلامی که در معاملات مورد استفاده قرار می گیرد، اوراق مرابحه است. اوراق بهادار مرابحه حکایت از بدهی ناشی از بیع مرابحه می باشد. بیع مرابحه به معامله‌ای اطلاق می‌شود که فروشنده با اعلام بهای کالای خریداری شده، آن را گران‌تر از قیمت خرید بفروشد و دارنده اوراق مالک و طلبکار آن دین است. به عبارت دیگر، مرابحه معامله ای است که فروشنده قیمت تمام شده کالا (قیمت خرید و هزینه مربوط) را به اطلاع خریدار می رساند و سپس تقاضای مبلغ یا درصدی به عنوان سود می کند. بیع مرابحه می تواند به صورت نقد یا نسیه منعقد شود، در صورتیکه نسیه باشد به طور معمول نرخ سود آن بیشتر می شود. اما در مقابل عقد مرابحه، فروش اقساطی (نسیه) است. فروش اقساطی معامله‌ ای است که در آن، کالا به مشتری تحویل داده شده، ولی بهای آن بعداً در قالب یک یا چند قسط پرداخت می‌شود و ممکن است به این لحاظ کمی گرانتر از فروش نقدی باشد که این امر جایز است. در هر حال هیچ یک از این دو نوع معامله ربا نبوده و اگر طبق شرایطش انجام شود، صحیح است و چندی است است متفکران مسلمان، به فکر پر کردن خلأ حاصل از حذف اوراق قرضه، با استفاده از ویژگی های بیع مرابحه، اقدام به طراحی اوراق بهاداری به نام صکوک مرابحه کرده اند که می تواند مکمل خوبی برای بازار پول و سرمایه اسلامی به منظور تامین مالی و ابزار سیاست پولی باشد.

عقد مرابحه از بعد فقهی

کسی که جنسی را به  عنوان بیع مرابحه می فروشد، باید به شرایط زیر عمل کند:

الف- هم بایع (فروشنده) و هم مشتری باید راس المال (قیمت اصل مال یا ارزش سرمایه) و مقدار سود را در وقت عقد قرارداد بدانند، یعنی راس المال و سود باید برای بایع و مشتری در زمان عقد معلوم باشد و در صورتیکه معلوم نباشد، آن معامله باطل است.

ب- هرگاه در نتیجه عمل بایع و یا دیگری در قیمت کالا افزایشی حاصل شود، لازم است بهای خرید و اجرت آن بیان گردد.

ج- در بیع مرابحه بهتر است که سود معامله به نسبت معینی از راس المال تعیین نگردد.

د- در قرارداد مرابحه، فروشنده باید قیمت واقعی مبیع ( کالای مورد مبادله) را بیان کند و اگر معلوم شود که قیمت بیع کمتر از مبلغی بوده که فروشنده اظهار داشته است، خریدار بین رد و قبول آن به همان مبلغ مختار است.

و- اگر کسی کالایی را بفروشد، خریدار می تواند کالای مزبور را پس از قبض و دریافت، به قیمت بالاتر یا کمتر و به نقد و نسیه خریداری کند ولی پیش از قبض  و دریافت کالا مکروه است.

مهمترین اوراق مرابحه از جهت انطباق با موازین شرعی و معیارهای اقتصادی

• اوراق مرابحه برای تامین مالی : در این نوع، بانی برای تامین مالی خود اقدام به انتخاب یا تاسیس موسسه مالی به منظور خاص با عنوان واسط می کند. واسط با انتشار اوراق مرابحه از طریق شرکت تامین سرمایه، وجوه سرمایه گذاران مالی (مردم) را جمع آوری کرده و به وکالت از طرف آنان کالای مورد نیاز بانی را از تولید کننده (فروشنده) به صورت نقد خریداری می کنند و به صورت بیع مرابحه نسیه به قیمت بالاتر به بانی می فروشند. بانی متعهد می شود که در سررسید مشخص، قیمت نسیه کالا را از طریق شرکت تامین سرمایه به دارنده اوراق برساند.دارندگان اوراق می توانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود مرابحه استفاده کنند یا قبل از سررسید اوراق خود را در بازار ثانوی به فروش برسانند.
• تبدیل اوراق مرابحه رهنی به اوراق بهادار برای مطالبات بانک ها و لیزینگ : یکی از کاربردهای مهم اوراق مرابحه، تبدیل کردن تسهیلات بانک ها و شرکت های لیزینگ به اوراق بهادار است. در این روش، بانی (بانک یا شرکت لیزینگ) که دارایی هایی را به صورت مرابحه (فروش اقساطی) رهنی به دولت، بنگاه ها و خانوارها وواگذار کرده است، می تواند با تبدیل مطالبات حاصل از تسهیلات مرابحه به اوراق بهادار، منابع خود را تجدید کند. برای این منظور اقدام به تاسیس واسط می کند. واسط با انتشار اوراق مرابحه، وجوه سرمایه گذاران را جمع آوری، سپس به وکالت از طرف آنان، قرض های حاصل از تسهیلات مرابحه را به قیمت تنزیلی از بانی (بانک یا شرکت لیزینگ) خریداری می کند. بانی متعهد می شود که در سررسیدهای مشخص مبلغ اسمی قرض ها را از بدهکاران دریافت کرده و از طریق شرکت تامین سرمایه به دارندگان اوراق برساند. دارندگان اوراق می توانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود اوراق استفاده کنند و می توانند قبل از سررسید، اوراق خود را در بازار ثانوی بفروشند.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت عقد مرابحه چیست؟

حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی): مرابحه عبارت است از فروختن به اصل مال با زیاده‏ و سود و به طور کلى خرید و فروش کالا به صورت نسیه به قیمتى بیشتر از قیمت نقد، اشکال ندارد و در حکم ربا نیست.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): بیع مرابحه به معامله‌ای اطلاق می‌شود که فروشنده با اعلام بهای کالای خریداری شده آن را گران‌تر از قیمت خرید بفروشد و در مورد فروش نسیه یا اقساط با قیمت بیشتر با توجّه به اینکه معمولاً قیمت در معامله نسیه یا اقساط گرانتر است این کار اشکالى ندارد و ربا محسوب نمى‌شود، ولى لازم است از ابتدا نوع معامله مشخص باشد.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی): در عقد مرابحه لازم است اِخبار به اصل قیمت صحیح باشد و ربح و سود زاید بر اصل نیز معلوم و معین باشد و با حفظ شروط صحت، بلا مانع است.
حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته): اگر کسی، چیزی را به قیمت تمام شده همراه با مقداری سود به دیگری بفروشد، عقد مرابحه و جایز است.

مرابحه در بانک ها

در سال ۱۳۹۰ به پیشنهاد بانک مرکزی و به استناد ماده ۹۸ قانون برنامه پنجم توسعه با تصویب دولت عقد مرابحه به همراه دو عقد خرید دین و استصناع به‌عنوان عقود بانکی به آیین نامه فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا الحاق شد. مرابحه قراردادی است که به موجب آن عرضه‌کننده بهای تمام شده اموال و خدمات را به اطلاع متقاضی می‌رساند، سپس با افزودن مبلغ یا درصدی اضافی به‌عنوان سود، آن را به‌صورت نقدی، نسیه دفعی یا اقساطی، به اقساط مساوی یا غیرمساوی در سررسید یا سررسیدهای معین به متقاضی واگذار می‌کند.

بانک‌ها می‌توانند به‌منظور رفع نیازهای واحدهای تولیدی، خدماتی و بازرگانی برای تهیه مواد اولیه، لوازم یدکی، ابزار کار، ماشین‌آلات، تاسیسات، زمین و سایر کالاها و خدمات مورد احتیاج این واحدها و نیازهای خانوارها برای تهیه مسکن، کالاهای با دوام و مصرفی و خدمات به سفارش و درخواست متقاضی مبادرت به تهیه و تملک این اموال و خدمات کرده، سپس آن را در قالب عقد مرابحه به متقاضی واگذار کنند. بانک‌ها مکلف شده‌اند قبل از انعقاد عقد مرابحه اطمینان حاصل کنند که اصل منابع و سود متعلقه در طول مدت قرارداد، قابل برگشت است. اعطای تسهیلات در قالب عقد مرابحه با توجه به بهای تمام شده و سود بانک تعیین خواهد شد.همچنین بانک‌ها مکلف شده‌اند تمهیدات لازم را برای استفاده از ابزارها و کارت‌های الکترونیکی در قالب عقد مرابحه فراهم کنند که این امر راه را برای صدور کارت‌های اعتباری گشوده است. اخیرا نیزبانک صادرات، تبلیغاتی را در مورد پرداخت تسهیلات در قالب این عقد بدون دریافت کارمزد نقدی معمول تسهیلات بانکی منتشر کرده که بهانه‌ای شد برای گفت‌و‌گوی «دنیای اقتصاد» با رضا صدیق معاون مدیر عامل این بانک در امور بازاریابی تا جزئیات بیشتری از نحوه پرداخت تسهیلات در قالب این عقد بانکی در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.

مزایای عقد مرابحه نسبت به سایر عقد های بانکی

عقد مرابحه در بانکداری اسلامی مانند فروش اقساطی از عقود مبادله‌ای (با پیش‌بینی بازده معین) به‌شمار می‌آید. اما به دلیل تنوع کاربرد، انعطاف‌پذیری فوق‌العاده، نحوه بازپرداخت مختلف و همچنین تحقق واقعی بانکداری اسلامی بر عقود مبادله‌ای دیگر برتری دارد . به‌عنوان مثال، کاربرد فروش اقساطی به لحاظ کاربرد موضوعی و پوشش منحصر به کالاها و بخش‌های خاصی است درحالی که عقد مرابحه را می‌توان برای تمامی کالاهای مصرفی و با دوام مورد نیاز خانوارها، موسسات تولیدی، صنعتی و بازرگانی استفاده کرد. از طرف دیگر روش بازپرداخت فروش اقساطی عموما به‌صورت تدریجی است اما در عقد مرابحه انواع روش‌های بازپرداخت یکجا و تدریجی وجود دارد. همچنین با استفاده از عقد مرابحه می‌توان نسبت به انتشار اوراق مرابحه (صکوک مرابحه) اقدام کرد. امکان بهره‌برداری از عقد مرابحه برای اشخاص حقوقی نیز در چارچوب ضوابط و مقررات امکان‌پذیر است.

سقف اعطای تسهیلات در قالب عقد مرابحه چیست؟

سقف عمومی پرداخت تسهیلات در قالب ضوابط و مقررات موضوعه تعریف شده است. سقف پرداخت تسهیلات برای تامین نیازهای مالی اشخاص حقیقی؛ حداکثر یک میلیارد ریال برای تعمیر مسکن واحد مسکونی، تجاری، اداری و آموزشی است. برای لوازم خانگی و کالای مصرفی بادوام و خرید خودرو نیز حداکثر ۲۰۰ میلیون ریال تسهیلات پرداخت می‌شود.

حداکثر مدت بازپرداخت تسهیلات در قالب عقد مرابحه چیست؟

حداکثر مدت بازپرداخت برای تامین نیاز واحدهای تولیدی و خدماتی برای کالا‌ها و خدمات مصرفی حداکثر یک‌سال و برای تاسیسات و ماشین‌آلات حداکثر سه سال خواهد بود . البته مدت قرارداد با نظر ارکان اعتباری بانک قابل افزایش است. مدت زمان تسهیلات مرابحه برای واحدهای بازرگانی با روش بازپرداخت یکجا (دفعی) حداکثر سه ماه و با روش بازپرداخت اقساطی (تدریجی) حداکثر ۶ ماه خواهد بود. حداکثر مدت قرارداد سایر تسهیلات مرابحه براساس بسته سیاست‌های اعتباری سال ۱۳۹۴؛ حداکثر سه سال خواهد بود. جزئیات اجرایی اعطای تسهیلات مرابحه اعم از مدارک مورد نیاز، پیش دریافت، گزارش کارشناسی و… تابع ضوابط و مقررات مربوطه است. همچنین درخصوص پرداخت تسهیلات مرابحه با اخذ سفته، قرارداد لازم‌الاجرا و با ضمانت ضامنین معتبر تا سقف ۳۰۰ میلیون ریال و بالاتر از آن با اخذ وثایق یا وثیقه ملکی مسکونی سهل البیع و بلامعارض شهری به‌صورت شش دانگ بر عهده رکن اعتباری شعبه است. یکی از مزایای کلیدی پرداخت تسهیلات مذکور برای مشتریان بانک صادرات، صفر بودن کارمزد نقدی آن بوده و مشتریان علاوه‌بر سود مقرر تسهیلات هیچ‌گونه وجه اضافه را متحمل نخواهند شد؛ بنابراین این امر زمینه‌ساز تامین مالی مشتریان با هزینه بسیار مناسب است.

در موج باز بخوانیم:

• شرایط عقیقه کردن نوزاد
• تخم شربتی چیست؟
• درمان کیست تخمدان
• آزمایش CBC چیست؟
• سهام عدالت
• جراحی زیبایی واژن
• پریود چیست؟
• بهترین زمان برای باردار شدن
• کیست تخمدان