نام قدیم بیت المقدس
بیت المُقَدَّس، اورشلیم یا قُدس، شهری در فلسطین اشغالی است که نخستین قبله و سومین شهر مقدس مسلمانان و مقدس ترین شهر جهان نزد یهودیان و مسیحیان است. بیت المقدس از مراکز زیارتی ادیان ابراهیمی است و هر یک از این ادیان، آثار و ساختمان هایی در آن دارند. تاریخ بیت المقدس به بیش از چهار هزار سال قبل باز میگردد و ساکنان اصلی این شهر از “نخستین قبایل عرب شبه جزیره عربستان” بودند که بعدها به “کنعانیان” شهرت یافتند. بیت المقدس در حدود هزار پیش از میلاد مرکز حکومت بنی اسرائیل شد. نام قدیم بیت المقدس در ادبیات پارسی به صورت “دژهوخت گنگ” است.
نام قدیم بیت المقدس در جدول : دژهوخت گنگ
بیت المقدس هم اکنون در اشغال کامل اسرائیل است و این شهر را پایتخت ابدی خود میخواند؛ اما سازمان ملل و بسیاری از کشورهای جهان، این ادعا را به رسمیت نمیشناسند.
- قدیمی ترین نامی که بر شهر بیت المقدس اطلاق شده است “أوروشالم“، نزد کنعانی ها است که به معنای “خدای آرامش و صلح” است.
- در کتیبه های مصری متعلق به قرن نوزدهم و هجدهم پیش از میلاد با نام “تل العمارنه” از این شهر به نام “روشالیموم” یاد شده است.
- در تورات واژه اورشلیم که به عبری “یروشالایم” تلفظ میشود، بارها آمده است و از حیث ریشه شناسی، گفته اند که به طور مستقیم از نام کنعانی آن یعنی “اوروشالم” گرفته شده است.
در تورات با نام ها و مضامین زیر از شهر بیت المقدس یاد شده است :
- سالیم
- شالیم (کتاب مزامیر، مزمور ۷۶:۲)
- یبوسی
- یبُوس
- شهر یهودا
- شهر خدا
- قریه پادشاه عظیم
- شهر مقدس
در آثار راجع به تاریخ نخستین سده های اسلامی، نام این شهر به صورت «ایلیاء مدینه بیت المقدس» آمده است. ایلیاء، اشاره به نام هادریانوس اول، امپراتور روم، است که بر شهر ویران شده اورشلیم، شهری رومی بنا کرد و نام آیلیا کاپیتولینا را بر آن نهاد القدس همان کلمه آرامی قدشه است که در اصطلاح قرته د قدشه، معنای “شهر قدس”، و نه “شهر مقدس” از آن مستفاد می شده است.
استفاده از کلمه بیت المقدس برای این شهر، در زبان فارسی دری، از قدیم رایج بوده و در بسیاری از متون کهن نظم و نثر فارسی به کار رفته است. برای نمونه :
- حدود العالم ، کهن ترین کتاب جغرافیایی به زبان فارسی (۳۷۲ق): «و اندر بیتالمقدس مزگتی است که مسلمانان از هر جایی، آنجا شوند به زیارت»
- تاریخ بلعمی (از کهنترین متون فارسی موجود، متعلق به سال ۳۵۲ق): «… از آنجا که ابراهیم بود از زمین فلسطین تا به مکه پنجروزه بودهاست، خدای تعالی براقی بفرستاد از آسمان -چنانکه شب معراج سوی پیغامبر ما فرستاد و او را شبی به بیتالمقدس برد- همان براق سوی ابراهیم فرستاد…»
- زین الاخبار (تألیف به سال ۴۴۰ق): «و چون یکچندی برآمد، بختالنصر را به بیتالمقدس فرستاد تا آن ولایت بگرفت و جهودان را قهر کرد و بسیاری از ایشان را بکشت.»
- سفرنامه ناصرخسرو (سدهٔ پنجم): «پنجم رمضان سنه ثمان و ثلاثین و اربعمائه [۴۳۸ قمری] در بیت المقدس شدیم. یک سال شمسی بود که از خانه بیرون آمده بودم و مدام در سفر بوده، که به هیچ جا مقامی و آسایشی تمام نیافته بودم. بیتالمقدس را اهل شام و آن طرف “قُدس” گویند…»
در موج باز بخوانیم: