پانکراس چیست و کجاست؟
لوزالمعده یا پانکراس (Pancreas) با وزنی حدود ۱۰۰ گرم و ضخامت ای حدود یک تا دو سانتی متر، غدهای پهن و دراز (حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر طول و حدود ۲٫۵ تا چهار سانتی متر عرض) در قسمت بالایی شکم و دقیقا پشت معده است. پانکراس (لوزالمعده) شامل سه بخش سر، تنه و دم بوده و قسمت سر آن در قوسی از اثنی عشر (دوازدهه) قرار گرفته و تنه لوزالمعده در پشت معده قرار گرفته و دم آن تا نزدیک طحال (به صورت تقریباً افقی) ادامه دارد. پانکراس در جلوی مهره های اول و دوم کمری قرار دارد و دارای رنگ صورتی مایل به خاکستری و بافتی نسبتاً ترد است. پانکراس غده ای دوگانه است که هم دارای ترشحات برون ریز و هم دارای ترشحات درون ریز است. این به این معناست که ترشحات پانکراس که هورمون پانکراس نام دارد وارد جریان خون شده و ترشحات برون ریز پانکراس شامل شیره های گوارشی، وارد دوازدهه می شود. در اصل ترشحات برون ریز پانکراس به خارج از بدن هدایت میشود یعنی پانکراس آنزیمها و مواد دیگری ترشح میکند که مستقیماً وارد محیط روده شده و به هضم پروتئین، چربی و کربو هیدرات کمک میکنند. پانکراس (لوزالمعده) به همراه کبد، از غدد دستگاه گوارش بوده و از بافت نرم لوبوله تشکیل شده است. سلول های درون ریز و برون ریز پانکراس توسط شبکه مجزایی از مویرگ ها خونرسانی می شوند.
- سر پانکراس: این قسمت بخش نسبتاً حجیم و راست پانکراس است که در داخل حلقه دوازدهه قرار دارد. سر پانکراس دارای یک زایده به نام زایده قلابی است که از بخش تحتانی و چپ سر پانکراس به بیرون برجسته شده است.
- گردن پانکراس: قسمت باریک پانکراس است که بین سر و تنه آن واقع شده است. طول آن دو سانتی متر است.
- تنه پانکراس: قسمت وسیع تر پانکراس است که از گردن تا دم آن کشیده شده است. مقطع آن مثلثی شکل است (یعنی اگر آن را به طور عرضی برش دهیم یک سطح مثلثی شکل می بینیم).
- دم پانکراس: انتهای باریک پانکراس است و در سمت چپ قرار گرفته است.
بخش درون ریز پانکراس
جزایر لانگرهانس (Islets of Langerhans) سلولهایی درون لوزالمعده هستند که به ترتیب هورمونهای گلوکاگون، انسولین و سوماتواستاتین را از سلولهای آلفا، بتا و دلتای خود ترشح میکنند. سلولهای جزیرهای که جزایر لانگرهانس نامیده میشود تولید و آزاد سازی هورمونهای درون ریز را انجام میدهند. این سلولها فقط ۲٪ لوزالمعده را تشکیل میدهند. مهمترین هورمون لوزالمعده انسولین است ولی گلوکاگون، سوماتواستاتین و پلی پپتید پانکراسی نیز از این جزایر آزاد میشوند. این سلولها در سال ۱۸۶۹ توسط کالبدشناس، آسیب شناس آلمانی پاول لانگرهانس کشف شدند. جزایر لانگرهانس ۱ تا ۲ درصد از از حجم لوزالمعده را گرفتهاند و حدود یک میلیون از این جزایر در بدن فرد بالغ وجود دارد. سلولهای جزیرهای هورمونهای پلی پپتید پانکراسی را نیز ترشح میکنند. پائین بودن غلظت گلوکز در خون، اسیدهای آمینه، کاتکول آمینهها، تحریک عصبی سمپاتیک و کولهسیستوکینین همگی باعث آزاد شدن گلوکاگون میشوند هیپرگلیسمی و انسولین آن را مهار میکنند. مهمترین عملکرد انسولین این است که واکنشهای آنابولیک بر روی کربوهیدراتها، چربیها، پروتئینها، واسیدهای نوکلئیک را تحریک میکند.
انواع سلولهای جزایر لانگرهانس
- سلولهای آلفا (تولید کننده گلوکاگون، ۱۵ تا ۲۰ درصد کل سلولها)
- سلولهای بتا (تولید کننده انسولین و آمیلین، ۶۵ تا ۸۰ درصد کل سلولها)
- سلولهای دلتا (تولید کننده سوماتواستاتین، سه تا ده درصد کل سلولها)
- سلولهای گاما یا PP (تولید کننده پلیپپتید پانکراسی، سه تا پنج درصد کل سلولها)
- سلولهای اپسیلون (تولید کننده گرلین، کمتر از یک درصد کل سلولها)
بخش برون ریز پانکراس
مجرای پانکراس اغلب با اتصال به مجرای صفراوی، از طریق مجرای مشترک (CBD) صفرا و شیرهٔ پانکراس را به درون قسمت دوازدهه (قسمت ابتدایی روده باریک) تخلیه میکند. ترشح ترشحات برون ریز پانکراس توسط سیستم خودمختار پاراسمپاتیک (شاخهای ازعصب واگ) که به سلولهای ترشحی ختم میگردند و همچنین هورمون سکرتین و هورمونکولهسیستوکینین کنترل میگردد. این هورمونها پس از ترشح کیموس معدی به دوازدهه از سلولهای انترو اندوکرین اپیتلیوم دوازدهه ترشح میشوند. آنزیمهای لوزالمعده مانند آمیلاز، فسفولیپاز، لیپاز، ریبونوکلئاز و پروتئاز (مانند تریپسینوژن، کیموتریپسینوژن و کربوکسی پپتیداز) و الاستاز به تجزیه شیمیایی غذا کمک میکنند. پروتئازهای پانکراس، به صورت غیرفعال و داخل کیسههایی میکروسکوپی (لیزوزوم) در سلولهای آسینار لوزالمعده ذخیره شدهاند که پس از خوردن غذا با تحریک عصبی و شیمیایی به داخل دوازدهه میریزند. سپس در آنجا به وسیله آنزیمهای آنتروکیناز که از سلولهای جدار روده آزاد میشوند در محیط قلیایی که به وسیله ترشحات مجاری پانکراس ایجاد میشود، تریپسینوژن به صورت فعال (تریپسین) درآمده سایر پروتئازها را فعال میکند؛ و آنها شروع به هضم مواد غذایی میکنند. البته آمیلاز و لیپاز از ابتدا فعال هستند. اگر این آنزیمها به جای دوازدهه، در داخل بافت پانکراس فعال شوند، شروع به از بین بردن و هضم بافت خود پانکراس کرده که به اصطلاح پانکراتیت یا «التهاب لوزالمعده» نامیده میشود.
پانکراتیت مزمن پانکراس
پانکراس به وسیله کپسول نازکی از بافت همبند پوشیده شده است که با فرستادن دیواره هایی، لوبول ها (بخش های کوچک) پانکراس را از هم جدا می کند. پانکراس یک شبکه مویرگی غنی دارد که برای روند ترشح اهمیت اساسی دارد. در نبود ترشحات آنزیمی پانکراس، هضم و جذب دچار مشکل می شود. استفاده از رژیم های غذایی غنی از پروتئین، کربوهیدرات و لیپید به مدت طولانی، غلظت آنزیم ها را در شیره پانکراس افزایش می دهد. التهاب مزمن (طولانی مدت) پانکراس را پانکراتیت مزمن می گویند (به طورکلی پسوند (یت) به معنی التهاب است. به عنوان مثال هپاتیت به معنی التهاب کبد است (هپاتیت=کبد، یت: پسوند التهاب) است. پانکراتیت مزمن ممکن است منجر به تخریب قسمت عمده ای از بافت پانکراس، به خصوص مجاری و قسمت های ترشحی شود. این بیماری موجب اختلال در هضم مواد، به خصوص چربی ها می شود.
در موج باز بخوانیم:
- فیبروم رحم
- علت ترشح زیاد واژن در زنان
- علت لخته شدن خون در دوران قاعدگی
- علت سرگیجه
- علت تلخی دهان در صبح
- دلیل خروج باد از واژن
- علت حالت تهوع صبحگاهی