HSE چیست؟
HSE مخفف Health (بهداشت) ، Safety (ایمنی) و Environment (محیط زیست) است که متولی و عهده دار کلیه مسائل مربوط به بهداشت کار ، صنعتی و محیط ، ایمنی و آتش نشانی و محیط زیست می باشد. بهداشت و ایمنی از سال ۱۸۸۵ با هم مطرح شده اند و هر جا که ایمنی مطرح شده است سخن از بهداشت و محیط نیز به میان آمده است. مباحث ایمنی بعد از انقلاب صنعتی به دلایل افزایش آمار مرگ کارگران مطرح گردید. مسائل محیط زیست نیز بعد از انقلاب صنعتی به وجود آمد و به شکل حادی مطرح گردید. همچنین به دلیل شرایط و سنگینی کار درمعادن زغال سنگ و افزایش بیماری های ناشی از کار در میان کارگران بحث بهداشت نیز مطرح گردیدو در گام بعدی ارتباط بین بیماری و وقوع حادثه کشف گردید.یعنی پی بردند که وقتی کارگری بیمار شود حادثه می آفریند یا اینکه دچار حادثه می شود یا بیماری ها نیز افزایش می یابد و اینها به گونه ای به یکدیگر متصل هستند. به جهت اهمیت این موضوع می بینیم که در قانون کار آمریکا که در سال ۱۹۷۰ تصویب شده است بخشی تحت عنوان (رایت تونو) گنجانده شده است که بر حق کارکنان و کارگران نسبت به شناخت خطرات و مشکلات محیط کارشان تصریح دارد. این مساله یکی از حقوق کارکنان است و باید توسط کارفرمایان به آگاهی آنان برسد تا بدانند در چه محیطی کار کنند و در این صورت موضوع تعهد که از الزامات HSE است در او ایجاد می شود و می تواند به عنوان یک همکار و همراه به شما کمک کند.در حقیقت HSE، موضوعات بهداشت، ایمنی و محیط زیست را در پروژه ها تحت کنترل خود در می آورد. آموزش یکی از مهم ترین مسائل مرتبط با استقرار سیستم مدیریت HSE در سازمان است که در این راستا کلاس های آموزشی به صورت مستمر در زمینه مسائل مختلف HSE جهت کلیه نفرات ستادی ، عملیاتی در سطح تاسیسات و مجاری عرضه منطقه برگزار گردید.
HSE
Health (بهداشت)
بهداشت(H) درپروژه های مختلف موضوع بهداشت که شامل بهداشت عمومی (فردی) بهداشت محیط و بهداشت حرفه ای می شود حائز اهمیت می باشد. بهداشت فردی به سلامت مجموعه افراد مربوط می شود، بهداشت محیط پیرامون پروژه را در بر می گیرد و بهداشت حرفه ای شامل یک سری آنالیزهای شغلی می شود.
فعالیت های بهداشت محیط از قبیل
- شناسایی، ارزیابی و کنترل آلودگی های هوا، آب و فاضلاب و پسماندها
- تأمین آب و موادغذایی سالم با کمک بهداشت تغذیه
فعالیت های بهداشت تغذیه کارکنان از قبیل
- شناسایی، ارزیابی و پیشگیری از آلودگی مواد غذایی بوسیله آب، خاک، هوا، گیاهان، حیوانات
- اطمینان از سلامت مواد غذایی کارکنان
- تنظیم برنامه تغذیه کارکنان با توجه به سلامت فرد و محیط های کاری آنها
فعالیت های بهداشت حرفه ای از قبیل موارد زیر است:
- شناسایی، اندازه گیری، ارزیابی و کنترل ریسکهای بهداشتی (عوامل زیان آور محیط کار) شامل:
- عوامل زیان آور فیزیکی
- عوامل زیان آور شیمیایی
- عوامل زیان آور بیولوژیکی
- عوامل زیان آور ارگونومیکی
- عوامل زیان آور مکانیکی
- پیشگیری از وقوع بیماریهای ناشی از کار کارکنان و اطمینان از سلامت آنها و پایش سلامتی پرسنل در دوره های زمانبندی شده معین
- پیشگیری از وقوع حوادث، آسیب ها و حفاظت کارکنان
Safety (ایمنی)
ایمنی(S) درهر پروژه یک سری مخاطرات ایمنی وجود دارد که در صورت عدم رفع آن مغایرتها ممکن است منجر به حوادثی شود.در زمینه ایمنی در پروژه ها ، مسائل گستر ده ای مطرح می شود که خود شامل چند دسته است. دسته اول مربوط به ایمنی در عملیات می باشد که خود شامل حفاری، کار در ارتفاع، جوشکاری و برشکاری، ایمنی ماشین آلات و… می باشد. دسته دوم مربوط به ایمنی در پروژه ها است که شامل ایمنی انبار، مدیریت حریق، محصورسازی، علائم هشداردهنده و … می باشد. و دسته سوم شامل ایمنی اشخاص در پروژه ها می باشدکه شامل استفاده از تجهیزات حفاظت فردی است.
اهم فعالیتهای ایمنی و آتش نشانی
- برگزاری کارگاه های آموزشی تخصصی آتش و اطفاء حریق و مانورهای واکنش در شرایط اضطراری جهت پرسنل انبارها و تاسیسات گاز مایع و جایگاه های عرضه
- نظارت بر حسن اجرای پروانه های کار سرد و گرم در سطح تاسیسات منطقه
- ساماندهی وضعیت البسه استحفاظی پیمانکاران و رانندگان نفتکش در سطح انبارها و تاسیسات منطقه
Environment (محیط زیست)
محیط زیست(E) محیط زیست در پروژه های مختلف عمرانی شامل موارد هوا، خاک، آب می باشد که بسته به نوع منبع آلایندگی نوع آلاینده متفاوت می باشد. در پروژه های عمرانی آلودگیهای منتشره بیشتر شامل آلودگی خاک از طریق انتشار مواد نفتی مثل گازوئیل که جهت سوخت ماشین آلات بکار می رود می باشد، که از منبع نگهدارنده نشت می کند و یا آلودگی هوا از طریق انتشار گازهای هیدرو کربن نسوخته از اگزوز ماشین آلات می باشد که نیاز به تعمیر و نگهداری می باشد. در ضمن با توجه به پیشرفت تکنولوژی درحفاریهای عمرانی و فعالیتهای مختلف از تجهیزات پیشرفته استفاده می شود که باعث آلودگی صوتی در مناطق شهری میگردد.
اهم فعالیتهای محیط زیست شامل موارد زیر است:
- رساندن سطح فضای سبز در تاسیسات به استانداردهای مورد تائید سازمان حفاظت محیط زیست
- جلوگیری از وروز پساب ها به محیط زیست و به حداقل رساندن ریخت و پاش و آلودگی ها
فلسفه HSE
فلسفه HSE در صنعت نفت، درراستای توسعه پایدار و کرامت انسان از طریق نگاهی سیستماتیک و مرتبط با عوامل مختلف بهداشت، ایمنی و محیط زیست صنعت نفت در زندگی انسان رشد و توسعه همه جانبه کشور اهمیت ویژه ای را ایفا می کند. این فلسفه و نگرش، استراتژی به حداقل رساندن اثرات نا مطلوب صنعت بر محیط و افزایش اثرات مطلوب آنها با تأمین ایمنی همه جانبه کلیه کارکنان و همکاران سازمان، تجهیزات و تاسیسات، به صفر رساندن حوادث و آسیبها از طریق حذف شرایط نا ایمن و ارتقاء سلامت افراد، ایمنی و محیط زیست در کلیه سطوح سازمان و حفاظت از محیط زیست به عنوان سرمایه بشریت را دنبال می کند. مقوله های بهداشت، ایمنی و محیط زیست بطور جداگانه در طی سالهای متمادی در صنعت نفت مطرح بوده است، اما نگاه امروز نگاهی نو، سیستماتیک و همه جانبه تحت یک مدیریت واحد میباشد.
نظام مدیریت یکپارچه HSE با ایجاد بستر فرهنگی خلاق و نگرشی نو و سیستماتیک، به تبیین تأثیر متقابل عوامل بهداشت، ایمنی و محیط زیست پرداخته و از این طریق نواقص، مخاطرات بالقوه، حوادث و مشکلات را بطور نظام مند مورد ارزیابی قرار داده و روشهای مبتنی بر پیشگیری را ارائه میدهد.
هرچند دستیابی به نظام خلاق در ساختار نظام مدیریت فراگیر بهداشت، ایمنی و محیط زیست(HSE.MS ) و رویکرد یکپارچه سازی فرایند ها و گردش کار و فعالیتهای سه گانه بهداشت، ایمنی و محیط زیست در کلیه سطوح صنعت نفت نیازمند تلاشهای زیادی است اما متخصصین و مدیران صنعت درسالهای اخیر گامهای مؤثری در جهت شکل گیری ساختار HSE.MS و ارتقاء اهداف این نظام مدیریتی برداشته اند بطوریکه امروزه صنعت نفت در این فاصله زمانی کوتاه شاهد کسب موفقیت هایی در این نظام مدیریتی بوده است.
ارتباط HSE با ایزو
حرکت بسوی یکپارچه سازی نظامهای مدیریتی باعث بوجود آمدن مجموعه استانداردهای ISO گردید. پس از موفقیت مجموعه ۹۰۰۰ ISO سازمان جهانی استاندارد سازی بران شد تا در زمینه محیط زیست و ایمنی نیز استانداردی تهیه نماید. ارتباط بین HSE و مجموعه قوانین ISO یک مولفه دو سویه‌است و یک سازمان بدون استقرار نظام HSE قادر به پیاده کردن مجموعه استاندارد ۱۴۰۰۰و ۱۸۰۰۰OHSAS نخواهد بود از طرفی مجموعه استاندارد ISO باعث یکپارچه شدن مدیریت HSE و قابل ارزیابی شدن این مجموعه خواهد گردید. نظام مدیریت HSE سعی در بهبود وضعیت بهداشت، ایمنی و محیط زیست یک مجموعه دارد و مجموعه استانداردهای ۱۴۰۰۰و ۱۸۰۰۰OHSAS الزاماتی رابرای این مقوله‌ها پیش بینی کرده‌است. طرح‌ریزی و داشتن برنامه‌ای مشخص و از پیش تدوین شده از شرطهای ISO میباشد و مدیریت HSE را در شناسایی راه درست یاری می‌نماید. داشتن خط مشی زیست‌محیطی و ایمنی برای یک مجموعه افقهای دید را روشن می‌نماید و استقرار چرخه PDCA (طرح‌ریزی – انجام – بررسی – اقدام و بازنگری) باعث پویایی مجموعه و بهبود مستمر خواهد شد.
شناخت جنبه‌های مختلف کار از نظر HSE و حرکت به سوی بهبود مستمر از اهداف استاندارد کردن روشهای اجرایی است. بعد از شناخت مجموعه و بررسی تحلیلی وضعیت موجود مدیریت باید سرسپردگی و تعهد خود را اثبات نماید و این اولین قدم در استقرار سیستم است؛ که بوجود آورنده خط مشی مجموعه‌است؛ و افق دید را مشخص می‌نماید. در مرحله طرح‌ریزی و مدون کردن فرایندها باید دقت شود و شاخصها که از مهمترین فرایند است به خوبی تشخیص داده شود که معیار درستی برای ارزیابی صحیح فرایند بوجود آورد.
رشته HSE
رشته HSE، بهداشت، ایمنی و محیط زیست (بام) رشته‌ای تحصیلی است که از مدت ها قبل و تحت عنوان مهندسی بهداشت حرفه ای در ایران دانشجو تربیت می‌کرد. الان در رشته های مختلف و عناوین مختلف و مرتبط دانشجو پذیرش میشود . شایان ذکر است این رشته بعلت بازار خوب و درآمد مناسب اخیراً مورد سوء استفاده قرار گرفته‌است و دوره‌هایی بی‌اعتبار با عناوین مختلف برگزار گردیده‌است.
دانشگاه‌های مرتبط با HSE در ایران
از جمله رشته‌های مرتبط با HSE در مقطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در مقطع کاردانی: بهداشت حرفه‌ای،ایمنی صنعتی
- در مقطع کارشناسی: مهندسی بهداشت حرفه‌ای،مهندسی صنایع با گرایش ایمنی صنعتی، مهندسی تکنولوژی ایمنی صنعتی، مهندسی ایمنی صنعتی، ارگونومی
- در مقطع کارشناسی ارشد: مهندسی ایمنی صنعتی، مهندسی ایمنی و بازرسی فنی، بهداشت، ایمنی و محیط زیست(HSE)، مهندسی HSE، ارگونومی، مهندسی شیمی با گرایش HSE، مهندسی بهداشت حرفه‌ای، مدیریت HSE، مهندسی محیط زیست
دانشگاه محیط زیست / مهندسی شیمی با گرایش HSE
دانشگاه محیط زیست در سال ۱۳۵۱ و تحت عنوان «آموزشکده محیط زیست» به منظور تأمین و تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر مورد نیاز عرصه محیط زیست کشور و با جهت گیری ترویج و نشر مفاهیم محیط زیستی تأسیس گردید. هیئت محترم وزیران در جلسه مورخ ۷ / ۱۰ / ۸۹ خود ارتقای این مرکز به دانشگاه محیط زیست را به تصویب رساند.
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی دارای دو دانشکده بهداشت و دانشکده HSE است.
- دانشکده HSE
دانشکده سلامت، ایمنی و محیط زیست در سال۱۳۵۴ تحت عنوان «مدرسه عالی حفاظت و بهداشت کار» تأسیس و با یک رشته تحصیلی کاردانی حفاظت و بهداشت کار شروع به کار نمود. از سال ۱۳۶۲ براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، با پذیرش دانشجو در رشته‌های بهداشت حرفه‌ای و بهداشت محیط در مقطع کاردانی به کار خود ادامه داد. در سال ۱۳۶۳ نیز در رشته ایمنی صنعتی در مقطع کاردانی و در سال ۱۳۶۵ در رشته مهندسی بهداشت حرفه‌ای در مقطع کارشناسی ناپیوسته دانشجو پذیرفت. در سال ۱۳۶۸ به نام «دانشکده حفاظت و بهداشت کار» تغییر نام یافت. این دانشکده در سال ۱۳۸۱ در رشته مهندسی صنایع- ایمنی صنعتی و در سال ۱۳۸۵ در رشته کارشناسی ناپیوسته ایمنی صنعتی و محیط کار دانشجو پذیرش نمود.
دانشکده در سال ۱۳۸۸ در رشته کارشناسی پیوسته مهندسی بهداشت حرفه‌ای و کارشناسی ارشد ناپیوسته ارگونومی دانشجو پذیرفت. دوره کارشناسی ارشد رشته مهندسی ایمنی صنعتی نیز در اواخر سال ۱۳۸۸ به تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسیده و پذیرش دانشجو جهت تحصیل از بهمن‌ماه سال۸۹ انجام شده است. شایان ذکر است که ضرورت ایجاد رشته کارشناسی ارشد سلامت، ایمنی و محیط زیست به تصویب شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی رسیده است و تصویب برنامه آموزشی آن در دستور کار شورای مذکور میباشد. توجیه راه‌اندازی کارشناسی ارشد رشته بهداشت روانی محیط کار و برنامه آموزشی آن نیز به دفتر گسترش و ارزیابی آموزش پزشکی ارائه گردیده است. - دانشکده بهداشت
این دانشکده در حال حاضر دارای پنج گروه آموزشی بوده که دو گروه آن گروه بهداشت حرفه‌ای و بهداشت محیط میباشد و در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و PhD با پذیرش دانشجو در دوره‌های مختلف فعال میباشد. در این دانشکده رشته مهندسی ایمنی صنعتی از رشته‌های مرتبط با HSE تدریس نمی‌شود. پروفسور منصور رضازاده آذری و دکتر محمد جواد جعفری از اعضای هییت علمی این دانشکده می‌باشند.
دانشگاه صنعتی امیر کبیر
دانشگاه صنعتی امیرکبیر اقدام به پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد رشته مهندسی HSE با زمینه‌های کارشناسی مهندسی عمران و مهندسی شیمی نموده است. دانشجویان در این مقطع با مفاهیم و اصول مهندسی در زمینه ایمنی، بهداشت و محیط زیست آشنا می‌گردند. دروس طراحی شده تماماً بر اساس جدیدترین دستاوردهای مهندسی روز دنیا در رشته HSE میباشد. از آنجا که گذراندن گرایش‌های مهندسی عمران برای گروه مهندسی عمران-HSE و همچنین دروس مهندسی شیمی برای گروه مهندسی شیمی HSE ضروری به نظر می‌رسد لذا توصیه میگردد که دانشجویان در هنگام ثبت نام در گرایش مهندسی عمران-HSE و گرایش مهندسی شیمی-HSE دانشگاه صنعتی امیرکبیر توجه ویژه‌ای را به سابقه تحصیلی خود معطوف دارند.
دانشگاه‌های دیگر
از دانشگاه‌های دیگر که اقدام به پذیرش رشته‌های مرتبط با HSE می‌کنند می‌توان به دانشگاه صنعت نفت آبادان، دانشگاه سمنان، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعت آب و برق شهید عباسپور|دانشگاه صنعت آب و برق شهید عباسپور، مرکزآموزش عالی لامرد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه تهران،دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، شیراز، اصفهان، اهواز و یزد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد واحد بروجرد و مؤسسات غیردولتی همچون موسسه آموزش عالی کار قزوین و مؤسسه آموزش عالی کاسپین قزوین اشاره کرد. در مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه غیرانتفاعی و غیردولتی علم و هنر رشته مهندسی ایمنی صنعتی را پذیرش می‌نماید.
