در بیماری که به علت آسیب ضربه ای مغز (Traumatic brain injury) علاوه بر اختلالات حرکتی، قادر به شناسایی چپ و راست بدن خود نیست، مفهوم سقف و کف اتاق را نمی داند، درک درستی از بزرگی یا کوچکی اشیاء ندارد، نام پسرش را اشتباه عنوان می کند، قدرت شناسایی اندام هایش را نداشته، در تصمیم گیری دچار مشکل بوده، فاقد توجه کافی و انگیزه لازم برای حرکات است ولی قابلیت های نسبی کلامی و حرکتی غیر هدفمند دارد، ما چگونه می توانیم اعمال حرکتی صحیح را به این گروه از بیماران آموزش دهیم درحالیکه فرد در بسیاری از جنبه های شناختی چون توجه، حافظه، انگیزش، تصمیم گیری، استدلال و … مشکل دارد؟

عملکردهای حرکتی به فرآیندهای سازمان یافته نیاز دارند. حرکت (Movement) و فعالیت های حرکتی همانند فرآیندهایی چون حافظه، توجه و یادگیری دارای جنبه شناختی (Cognitive) هستند. می توان گفت که اعمال حرکتی ارادی و هدفمند وابسته به بسیاری از جنبه های شناختی است و درصورت اختلال در آنها عملکرد حرکتی فرد نیز با مشکل روبرو می گردد.

اگرچه اعمال حرکتی در یک فرد عادی و طبیعی بسیار ساده جلوه می کنند ولی کنترل حرکت، فرآیند بسیار پیچیده ای بوده که تحت تاثیر عوامل محیطی و مرکزی مختلفی است. به طور کلی حرکات ارادی در ارتباط با ادراک، توجه، انگیزش، حافظه، یادگیری، استدلال، تصمیم گیری، هدفمندی و … هستند.

آتروفی مغزی (Brain atrophy, or Cerebral atrophy)

آتروفی (Atrophy) به معنای کوچک شدن و تحلیل رفتن بافت است. آتروفی مغزی (Brain atrophy, or Cerebral atrophy) یعنی کاهش اندازه بافت مغز به علت ازبین رفتن سلول های مغزی یا آسیب ارتباطات در مغز. آتروفی مغز درنتیجه برخی از بیماری ها، آسیب ها، اختلالات و افزایش سن ایجاد می گردد که ممکن است به ناحیه خاصی از مغز محدود شده باشد یا نواحی زیادی از آن را درگیر نماید. این مشکل باعث اختلال در عملکرد مغز می گردد و درصورت عدم درمان مناسب به تدریج پیشرفت می کند. درنتیجه آتروفی مغز، انواعی از اختلالات نورولوژیکی و مشکلات شناختی ایجاد می گردد. به طورکلی میزان آتروفی مغز با توجه به علت زمینه ای به صورت آهسته یا سریع افزایش می یابد.

علل آتروفی مغزی

برخی از عواملی که در ایجاد آتروفی مغز نقش دارند عبارتنداز:

• افزایش سن یا پیری (Aging)
• درد مزمن (Chronic pain)
• آسیب های ضربه ای مغز (Traumatic brain injuries)
• سکته های مغزی (Strokes)
• بیماری زوال عقل (Alzheimer’s disease)
• بیماری پارکینسون (Parkinson’s disease)
• صرع (Epilepsy)
• فلج مغزی (Cerebral palsy)
• اختلالات خوردن (Eating disorders) و سوء تغذیه (Malnutrition) مانند بی اشتهایی عصبی (Anorexia nervosa)
• بیماری ام اس یا مالتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis)
• بیماری هانتینگتون (Huntington’s disease)
• عفونت های مغزی (Brain infections) مانند نوروسیفیلیس (Neurosyphilis)
• انسفالیت یا التهاب مخ (Encephalitis)
• ایدز (Acquired immunodeficiency syndrome, or AIDS)
• اختلالات خلقی (Mood disorders) همانند افسردگی (Depression)
• چاقی (Obesity) و اضافه وزن (Overweight)
• بی حرکتی طولانی مدت (Prolonged immobility)
• اعتیاد به الکل (Alcoholism)
• تومورهای مغزی (Brain tumors)
• پرتو درمانی (Radiation therapy) جهت پیشگیری یا درمان تومورها
• شیمی درمانی (Chemotherapy)
• دیابت نوع دو (Type 2 diabetes)

علایم آتروفی مغزی

علایم آتروفی مغزی با توجه به محل ضایعه مغز و علت آن متفاوت است. آسیب بافت مغز به علت آتروفی مغزی می تواند منجر به مشکلات نورولوژیکی و اختلالات شناختی (Cognitive) و یادگیری (Learning) گردد. بسیاری از بیماران در کنترل حرکت، درک مطالب، خواندن و انجام فعالیت های روزمره همانند خوردن و لباس پوشیدن دچار مشکل می شوند. ضایعه در منطقه گفتار و ناحیه درک کلمات شنیده شده مغز انسان به ترتیب باعث آفازی بروکا (آفازی حرکتی یا بیانی) و آفازی ورنیکه (آفازی حسی) می گردد. اگر آفازی بروکا و ورنیکه همزمان وجود داشته باشد، آفازی کامل (آفازی گلوبال) گفته می شود که در این حالت بیمار هم در بیان کلمات و هم در درک کلمات شنیده شده مشکل خواهد داشت. در موارد سکته های مغزی ناشی از انسداد شریان مغزی میانی (Middle cerebral artery) در نیمکره غالب، احتمال آفازی کامل وجود دارد. در برخی از بیماران علائمی چون تشنج (Seizures) و دمانس (Dementia) ایجاد می گردد. دمانس عبارت است از مجموعه ای از علایم و نشانه هایی چون اختلال حافظه، توجه و استدلال، اشکال در هماهنگی و فعالیت های روزمره، اختلالات شخصیتی و هیجانی و مشکلات رفتار اجتماعی. بیماری آلزایمر (زوال عقل) شایع ترین علت دمانس است. دمانس عروقی (Vascular dementia) که به هنگام سکته مغزی ایجاد می شود یک نوع شایع دیگری از دمانس محسوب می شود.

تشخیص آتروفی مغز

روش های تشخیصی شامل:

• ام آر آی اسکن یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی (Magnetic resonance imaging, or MRI scan)
• اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن (Computed tomography scan, or CT scan)

درمان آتروفی مغزی

برخی از روش های درمانی جهت کاهش علایم آتروفی مغزی با توجه به نوع اختلال ممکن است در ارتباط با موارد زیر باشند:

درمان دارویی طبق نظر متخصص مربوطه جهت درمان بیماری اولیه یا کاهش سرعت آسیب مغزی. در این ارتباط، معاینات منظم بیمار جهت بررسی سیر ضایعه مغزی و مشکلات نورولوژیکی ضروری است.

• فیزیوتراپی جهت آموزش تمرینات و بهبود حرکات
• کاردرمانی جهت آموزش فعالیت های روزمره
• گفتاردرمانی در موارد اختلالات تکلم
• حمایت های خانواده جهت فعال نگه داشتن فرد
• حمایت های روحی-روانی

اثر تمرینات و فعالیت های فیزیکی بر بافت مغز

تمرینات، فعالیت های فیزیکی و ورزش باعث افزایش حجم یا بافت مغزی در هر ناحیه ای از آن ازجمله لوب های فرونتال، پاریتال، تمپورال و هیپوکامپ (Hippocampus) می گردند. به طور کلی، تمرینات و ورزش علاوه بر افزایش عملکرد روانی (مانند کاهش استرس و افسردگی) و جسمانی فرد( مانند افزایش تعادل، قدرت، تحرک، سلامت قلبی-عروقی، کنترل وزن و فشار خون) در بهبود عملکردهای شناختی (Cognitive functions) هم در افراد جوان و هم در افراد مسن نقش دارند. معمولا ورزش و فعالیت های فیزیکی از طریق افزایش جریان خون و اکسیژن به مغز، می تواند سبب بهتر شدن فعالیت سلول های مغزی و عملکرد ذهنی گردد. همچنین برخی از تغییرات در مغز درنتیجه تمرینات و فعالیت های بدنی منظم درارتباط با بهبود کارکرد نورونی، افزایش سیناپس های بیشتر و ایجاد عروق خونی جدید یا آنژیوژنز (Angiogenesis) است.

عملکردهای شناختی (Cognitive functions) به عنوان فرآیندهای ذهنی (Mental processes) محسوب می شوند که در ارتباط با تفکر (Thinking)، استدلال (Reasoning)، حافظه (Memory)، یادگیری (Learning)، تصور(Imagining)، توجه (Attention)، زبان (Language)، تصمیم گیری (Decision making) و حل مسئله (Problem solving) هستند.

فرآیندهای ذهنی (شناختی)

فرآیندهای ذهنی به کارکردهای ذهن اشاره دارد و اصطلاحی است جهت توصیف عملکردهای شناختی (Cognitive functions). عملکردهای شناختی (ذهنی) در بسیاری از علوم به خصوص علوم اعصاب (Neuroscience)، علوم شناختی (Cognitive science) و روانشناسی شناختی (Cognitive psychology) مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.