حق وتو چیست و کشورهای دارای حق وتو کدامند؟
حق وتو کلمه ای است که در شورای امنیت سازمان ملل متحد به کار می رود.شورای امنیت ملل متحد (United Nations Security Council) یکی از ارکان سازمان ملل متحد است که وظیفهٔ پاسداری از امنیت و صلح بینالمللی را به عهده دارد. وتو (Veto) اصطلاحی در زبان لاتین به معنای “ممنوع می کنم” است و به معنای “من منع می کنم” در این شورا به کار می رود. حق وتو شامل حال ۵ عضو دائمی شورای امنیت است و با حق وتو آنها می تواننداز تصویب هر پیش نویس در این شورا جلوگیری کنند. در اصل حق وتو برای لغو یک طرفه یک قانون به کار می رود و به این ترتیب وتو قدرت نامحدودی است که میتواند سبب جلوگیری از تصویب تغییرات خاص شود چرا که در اصل یکی از این کشورها با وتو کردن کل تصمیم را رد می کند. در منشور سازمان ملل متحد هرگز کلمه ای به نام وتو قید نشده است بلکه لزوم جلب ۹ رای موافق از مجموع ۱۵ رای اعضای شورای امنیت که باید شامل ۵ رای موافق اعضای دائم شورا باشد مطرح است، به این ترتیب مخالفت یکی از اعضای دائم به معنای عدم تصویب قطعنامه و به اصطلاح وتوی قطعنامه و تصمیم است و حق وتو ققط با رأی مخالف تحقق پیدا میکند. به این معنا که رأی ممتنع و غیبت در جلسه به هیچ عنوان وتو تلقی نمیشود. حق وتو مسئلهای بسیار مناقشه برانگیز در جریان تصویب منشور ملل متحد در سال ۱۹۴۵ بود و آمریکا و شوروی احتمالاً به تشکیل سازمان ملل بدون وتو رضایت نمیدادند. با گذشت ده ها سال از حیات سازمان ملل بحث بر سر وجود و استفاده از حق وتو هنوز هم ادامه دارد. حق وتو براساس اندیشه برتری صلح بر عدالت در اختیار ۵ عضو دائم شورای امنیت قرار گرفته است. واژه حق وتو برای اولین بار در مجلس های دوره امپراتوری روم باستان بکار رفت.کشورهای دارای حق وتو شامل کشورهای زیر است :
- آمریکا
- فرانسه
- انگلستان
- روسیه (پیش از ۱۹۹۱ شوروی)
- چین
اگر در یک نظام رای گیری نظر مخالف یک یا چند رای دهنده، فارغ از نتیجه شمارش آرا، بتواند نتیجه را ملغی کند میگویند “رای وتو شده است”. این حالت به ویژه وقتی پیش میآید که بر پایه آیین نامه رای گیری نیاز به “توافق به اتفاق آرا” باشد. در این حالت هریک از رای دهندگان حق وتو دارند، چون اگر رای مخالف دهند اتفاق آرا حاصل نمیشود و پیشنهاد به تصویب نمی رسد. از مشهورترین موارد وتو در دوران معاصر استفاده از حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد است. بر اساس منشور اساس سازمان ملل متحد، شورای امنیت دارای ۱۰ عضو غیر دایم و ۵ عضو دایم است که اعضای دایم شورا دارای حق وتو هستند. از ابتدای تأسیس سازمان تا کنون، نسبت به این حق، نظریات متفاوتی اظهار شده و بیشتر این نظریات، مخالف حق وتو بوده اند. اکنون، که این مخالفت ها شدت یافته، برخی از کشورها مدعی استحقاق برخورداری از حق وتو هستند. علاوه بر ایرادهای حقوقی و تناقضات نظری و عملی، حق وتو از دیدگاه اسلام نیز پذیرفته نیست، زیرا این حق بر اساس قدرت قدرتمندان آن زمان و در قالب یک قانون، به پنج کشور اعطا شده و موجب تسلط و تفوق بر سایر کشورها گردیده است. از این رو، برای بررسی این حق و جایگاه آن در اسلام، “قانون و قانون گذاری”، “قدرت” و “اصل ولایت و عدم ولایت” با رویکردی دینی و اسلامی بررسی و بر اساس هر یک، ناسازگاری حق وتو با اسلامی و عدم مشروعیت آن اثبات میشود. حق وتو ناشی از بند ۳ ماده ۲۷ منشور سازمان ملل متحد است که میگوید:
تصمیمات شورای امنیت راجع به سایر مسائل مربوط به غیر آیین کار با رأی مثبت نه (۹) عضو، که شامل آراء تمام اعضای دائم باشد، اتخاذ میگردد.
در تعریف “حق وتو” گفته شده است:
۱. هریک از پنج عضو دایمی شورای امنیت (چین، فرانسه، شوروی (روسیه)، انگلستان و آمریکا) میتواند با دادن رأی منفی، از صدور قطعنامهای در شورای امنیت جلوگیری نماید. این رأی منفی عضو دایمی شورای امنیت را، که مانع از تصویب قطعنامه میشود، «وتو» مینامند. این رأی منفی فقط هنگامی «وتو» تلقّی میگردد که به مسائل ماهوی و نه مسائل آیین کار مربوط میشود.
۲. در تعریف «حق وتو» میتوان به طور خلاصه و نیز جامع تر گفت: «حق وتو» عبارت است از: رأی منفی هر یک از اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد به قطع نامه های دارای آراء مثبت شورای امنیت در مسائل ماهوی. به عبارت دیگر، «حق وتو» عبارت است از: رأی غیر مثبت هریک از اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد به قطعنامههای دارای آراء مثبت شورای امنیت در مسائل ماهوی.
بر اساس منشور سازمان ملل متحد، حیطهٔ قدرت شورای امنیت شامل اعزام نیروهای پاسدار صلح، تصویب تحریم های بین المللی، و اعطای اجازه استفاده از نیروی نظامی علیه کشورهای متخاصم است. تصمیمهای این شورا به صورت قطعنامه های شورای امنیت اعلام میشود.حق وتو در مسائل شکلی نیز کاربرد ندارد هر چند تشخیص این که موضوعی شکلی یا غیر شکلی است خود امری غیر شکلی (ماهوی) است.
ماهوی : در لغت به معنی امر مربوط به اساس و ریشه و ذات هرچیز است و به کاری ماهوی گفته می شود که مربوط به اصل کار باشد نه فروع کار.