رانت خواری چیست و معنی رانت چیست و رانت خوار کیست؟
رانت خواری از واژه هایی است که از در اقتصادهایی که افرادی سودجو برای خود کسب درآمدهای فوق العاده زیاد و برخلاف میزان فعالیت، توانمندی و … به دست می آوردند پررنگ می شود. اصولا واژه رانت در اقتصاد یک کشور به این معنی است که شخصی از شرایط و امکاناتی که به واسطه شغل یا منصب دولتی در اختیار او قرار گرفته است در راستای منافع شخصی خود سوء استفاده کرده و بهره برداری ناعادلانه بکند. شاید الان در ذهن خیلی از خوانندگان، استفاده از ماشین دولتی برای مسافرت های خانوادگی در صورتیکه ماشین برای انجام وظایف در اختیار شخص قرار گرفته بوده است و بسیاری موارد دیگر تداعی شود اما در واقع وقتی صحبت از رانت خواری به میان می آید، موضوع صحبت تا سوء استفاده های میلیاردی و … بالا می رود. مثلا شخصی که رانت اطلاعاتی دارد، میداند فردا قیمت دلار ۳ برابر می شود، پس امروز مقدار زیادی دلار می خرد و فردا می فروشد! یا کسی که رانت اطلاعاتی در زمینه ی زمین دارد، حال او می داند که در فلان منطقه ، مثلا تا ۳ ماه آینده آب و برق کشیده می شود و … پس منطقه ی مذکور رشد اقتصادی چشم گیری خواهد داشت، در نتیجه در حد توان در آن منطقه زمین می خرد و بعد با قیمت بسیار بالاتر می فروشد… در واقع اینها مثال هایی از سوء استفاده از میز و صندلی و روابط دولتی است که به جای قرار گرفتن در مسیر عدالت و توسعه و کمک به مردم، در مسیر افزایش سرمایه نامشروع و یکباره شخص افتاده است. همانطور که مفهوم مثال هایی که تاکنون زده شده است مشخص است، این نوع سوء استفاده ها و فسادهای اقتصادی در گروه رانت خبری (یعنی مطلع بودن از شرایط پیش رو) نامیده می شود اما در حالت کلی در علم اقتصاد هرگونه “پرداخت به مالک” یا “عامل تولید” که مازاد بر “هزینه مورد نیاز به اضافهٔ سود مربوطه برای آوردن آن به چرخه تولید” باشد، رانت گفته می شود.
به عنوان مثال به دلیل محدودیت ماهوی برخی منابع مانند زمین، عرضهٔ آنها به شدت غیر کششی بوده و با افزایش قیمت، امکان افزایش عرضهٔ آنها در کوتاه مدت و بلند مدت وجود ندارد. در نتیجه، افزایش تقاضا، منجر به افزایش قیمت ها و درآمد دارندهٔ منابع یا تولید کنندهٔ کالا میشود.این اتفاق در بورس هم گاهی با نام حباب شناخته می شوند. به عنوان مثال، شخصی که سهامی از شرکت X خریداری کرده است و حالا به هر دلیلی می خواهد سهام خود را بفروشد و طمع به دست آوردن پول نامشروع زیاد دارد، با ترفندها و شیوه های خاصی یا خبری به دروغ منتشر می کند (مانند بالا رفتن ارزش آن شرکت یا …) و یا خریداران فیک به میان می آورد تا اینگونه جلوه کند که تقاضا برای خرید سهام آن شرکت به شدت بالا رفته است، در نتیجه قیمت سهام شرکت برای بازه ی زمانی کوتاهی (حباب) بالا می رود و او به راحتی با قیمتی غیر واقعی که معادل ارزش واقعی (بدون حباب) شرکت مذکور نیست، سهام خود را می فروشد و پول نامشروع بیشتری به دست می آورد!
در ادبیات سیاسی، شرایطی که امتیاز یا انحصار خاصی برای تولید کنندهٔ خاصی در نظر گرفته میشود، که دیگران نمیتوانند از آن بهرهمند باشند، عرضهٔ آن محصول محدود خواهد بود و در نتیجهٔ افزایش تقاضا، قیمت ها افزایش یافته و رانت اقتصادی را نصیب آن تولید کننده میکند.
در علم اقتصاد رانت درآمدی است که بیتلاش به دست میآید. رانت خوارها با استفاده از نفوذ سیاسی و اقتصادی شان یا از طریق آشنایانی که صاحب این نفوذ هستند به صورت غیرقانونی به منابع مالی دست پیدا میکنند و به کسب ثروت میپردازند. رانت خواری پدیدهای است که آسیب های فراوان اجتماعی و اقتصادی فراوانی برای کشورها به وجود میآورد. بر اساس نظر اقتصاددانان بزرگ دنیا، درآمدهایی که خارج از فعالیت های مولد اقتصادی و با بهرهگیری از قدرت و نفوذ سیاسی یا اقتصادی صورت میپذیرد همیشه به عنوان آفتی برای نظام اقتصادی هر کشوری حساب می شود و مصداق بارز این کلام همان “رانت و رانت خواری” میباشد. رانت خواران یا با توسل به عوامل اقتصادی مثل سیاست های حمایتی، کنترل قیمت ها، محدودیت های بازرگانی (رانت اقتصادی)، یا با دست یابی انحصاری و پیش از موعد به “اطلاعات اقتصادی” در زمینه هایی مثل بازار بورس (رانت اطلاعاتی و قضایی)، یا با بهره مندی از توزیع منابع ثروت وقدرت توسط دولت و احزاب (رانت سیاسی)، یا با بهره برداری از روابط خویشاندی، قرار گرفتن در یک گروه یا تشکل خاص (رانت اجتماعی)، ثروت های کلانی را به جیب می زنند که نتیجه ای جز توزیع ناعادلانه ثروت و گسترش تبعیض نخواهد داشت.