آیا اسفند ضد عفونی کننده محیط است؟
بسیاری از ما به محض شنیدن نام اسپند یاد دور شدن چشم زخم از انسان و قدرت ضدعفونی کنندگی می افتیم که از کودگی در مورد ویژگی های دود کردن آن به ما گفته شده است. اما شاید تعداد کمی از ما به دنبال تحقیق کردن در مورد این موضوع رفته باشیم که به راستی آیا اسفند ضد عفونی کننده و میکروب کش است؟ برای رسیدن به جواب این سوال ابتدا بهتر است کمی گیاه اسپند را بشناسیم و بعد به تاریخچه استفاده از این گیاه و علت دود کردن آن بپردازیم.
اِسپَند (که به شکل اسفند تلفظ می شود) گیاهی چند ساله یا پایا از تیره قرهداغیان است که به آن سپند، اسفند، سدابِ سوری، سِداب آفریقایی یا هارمِل هم گفته اند که اصالتاً گیاه بومیِ آسیا است و در خاورمیانه و قسمت هایی از آسیای جنوبی، بخصوص هند و پاکستان رشد میکند.
خواص اسپند چیست؟
یکی از ماده های ساختاری درونی اسپند، آلکالوییدهای بتاکاربولین است. این ماده با مهار کردن آنزیم مونوآمین اکسیداز باعث میشوند تا دی ام تی در مصرف خوراکی نیز اثر خود را نمایان کند. آنزیم مونوآمین اکسیداز در بدن وظیفه شکستن بسیاری از مولکول های طبیعی مصرفی انسان را دارد که یک دستهٔ مهم از این مولکولهای طبیعی، ایندول آلکالوئیدها هستند. علاوه بر این اسپند باعث طولانی تر شدن و شدیدتر شدن تأثیرات باقی آلکالوییدهای فعال مانند سیلوسایبین و ال اس دی نیز میشود.
در دوره هایی از تاریخ، متخصصین طب سنتی از عصاره های گیاهی اسپند جهت افزایش ترشح شیر، دفع کرمهای روده، درمان روماتیسم، افزایش قدرت جنسی و همچنین مسکنی برای رفع درد معده استفاده می کردند.
علاوه بر این گفته شده است که از عصاره اسپند جهت از بین بردن میکروب ها در تحقیقات آزمایشگاهی استفاده می شده که البته منبع دقیقی برای این ادعا وجود ندارد.اما آنچه مشخص است این است که عصارههای حاصل از کالوس خواص ضد میکروبی در برابر میکروب هایی نظیر استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کولی و کاندیداآلبیکانس را نشان دادهاست.
همچنین به تازگی آلکالوییدهای بتاکاربولین موجود در گیاه و دانههای اسپند به دلیل خاصیت ضد تومور (ضد سرطان) آن مورد توجه قرار گرفته است.
ترکیبات شیمیایی اسپند چیست؟
گیاه اسپند دربردارنده مواد ضد میکروبی از نوع فلاونوئیدها و آلکالوئیدها است که این مواد در بخشهای مختلف آن (دانه، کالوس و نهال) زیاد یافت میشود. از جمله آلکالوئیدهای مهم آن میتوان به هارمین:%۰٫۴۴ هارمالین: %۰٫۲۵ هارمالول و پگانین و آلکالوئیدهای کینازولین اشاره کرد.
آداب و رسم مردم دنیا در استفاده از اسپند
- در کشور ترکیه مرسوم است که کپسول های خشک شدهٔ اسپند را برای محافظت از چشم بد در خانه ها و داخل ماشین ها آویزان میکنند.
- در مراکش برای محافظت در برابر جن به شدت رواج دارد.
- در سوریه، عراق، عربستان سعودی، اردن و بسیاری کشورهای دیگر، مانند ایران دانه های خشک اسپند را برای محافظت از چشم و نظر غریبه ها در آتش میریزند و با خواندن دعای خاصی که در هر فرهنگی متفاوت است، دود آن را به سمت خود و اطرافیان و اطراف محل فوت میکنند. این آیین توسط پیروان مذاهب مختلف از جمله اسلام، زرتشت، مسیحیت، یهودیت و هندوئیسم اجرا میشود. در بعضی از نسخههای دعاهایی که در حین این مراسم خوانده میشود، نام یک پادشاه باستانی زرتشتی به نام نقشابند برده میشود که گفته میشود او اولین بار این دعا را از پنج فرشتهٔ نگهبان به نام یزدها دریافت کردهاست. رسم سوزاندن اسپند در آتش برای دود تطهیر دهندهاش تا قسمت هندی کشمیر هم نفوذ کردهاست و در آنجا در مراسم عروسی وداها برای دور کردن تاریکی از زندگی جدید عروس و داماد آن را میسوزانند.
در موج باز بخوانیم: