ایل بختیاری (طوایف بختیاری،ریشه و منشأ ایل بختیاری)

ایل بختیاری

مردم بختیاری یا لرهای بختیاری یا ایل بختیاری و از مردمان ایرانی‌ تبار به‌شمار می‌آیند که در جنوب غربی ایران در استان‌های چهار محال و بختیاری ،خوزستان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و اصفهان زندگی می‌کنند. بختیاری‌ها به گویش بختیاری که یکی از گویش‌های زبان لری است گویش می‌کنند. ایل بختیاری از دو شاخه چهار لنگ و هفت‌ لنگ تشکیل شده است، که چهارلنگ خود به ۵ باب و هفت‌لنگ به ۴ باب تقسیم می‌گردد و هر باب نیز از چندین طایفه تشکیل می‌شود. این تقسیمات که نمودار سازمانی ایل بختیاری خوانده می‌شود، به قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد و بر مبنای نظام خاص طبقاتی و مالیاتی طوایف بختیاری سازمان یافته است. طوایف بختیاری کنفدراسیونی از طایفه‌های ایل بختیاری که یکی از قدیمی‌ترین ایلات فلات ایران می‌باشند و در بخش‌های جنوب‌غربی، غرب و تا حدودی، جنوب ایران، زندگی می‌کنند. از نظر تقسیمات استانی، طایفه‌ های ایل بختیاری، در استان‌های چهارمحال و بختیاری، شمال خوزستان، جنوب و جنوب‌شرقی لرستان، جنوب‌غربی و غرب استان اصفهان، شمال و شمال‌غربی کهگیلویه و بویراحمد،همچنین بخش‌های کوچکی از استان مرکزی، استان بوشهر و استان ایلام پراکنده می‌باشند. ایل بختیاری به گویش بختیاری که یکی از گویش‌های زبان لری است تکلم می‌کنند.

عکس ایل بختیاری

در گذشته، گردش حکومت سنّتی ایلیاتی به‌وسیله مالیات سرانه‌ای بوده‌است، که از دامداران می‌گرفتند و اقتصادِ حکومت خان‌ها بر اساس همین مالیات بود. این مالیات بر اساس میزان تولید فرآورده‌های دامی به نوع مراتع و وسعت آن و شمار دام و شمار نفراتی که در ایل، قدرت کارایی در امر تولید دام و پرورش آن را داشته‌اند، بستگی داشته‌است. همه بختیاری از لحاظ گرفتن مالیات به دو بخش عمده تقسیم می‌شد: از یک بخش که دام زیادتر و مراتع بهتر داشته‌اند، مالیات بیشتری دریافت می‌شد و از بخش دیگر مالیاتِ کمتر. واحد گرفتن مالیات دامی در ایل، بر حسب مادیان تعیین می‌شد. برای هر رأس مادیان، سالانه مقداری پول، ۳۰–۱۰ ریال؛ به معیار آن زمان دریافت می‌کردند.

ایل بختیاری دارای تقسیمات خاص طایفه‌ای است، که پیشینه آن به اواخر قرن پانزدهم و اوایل قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد و به‌عنوان نمودار اجتماعی ایل بختیاری شناخته می‌شود و بر پایه آن، طوایف بختیاری به دو شاخه هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شوند. هر یک از این دو شاخه، به نوبه خود، از چند باب (بلوک) تشکیل شده و هر باب (باو)؛ از چند طایفه، هر طایفه؛ از چند تیره و هر تیره؛ از چند تش و هر تش، به نوبهٔ خود، از چند اولاد و هر اولاد نیز؛ از چندین خانوار، (که کُر بُوو؛ بمعنای پدر و پسر، نیز خوانده می‌شود) تشکیل شده است. خانوار کوچکترین بخش، در تقسیمات و ساختار اجتماعی ایل بختیاری محسوب می‌شود.

یکی از ویژگی‌های سازمان اجتماعی ایل بختیاری، وجود واحدهای متعددِ اجتماعی و در هم تنیده در داخل ایل است که درجه بسیار بالایی از گروه‌بندی عمودی، در سطوح مختلف درآن جلوه‌گر است. ساختارِ اجتماعی از یک سیاه چادر آغاز گشته و تا ایل ادامه می‌یابد. در تقسیمات سنتی عشایر بختیاری، هر تَش به چند اولاد تقسیم می‌گردد، که در گویش بختیاری، بدان کُربَو (پسر و پدر) نیز می‌گویند. هر اولاد از حدود ده‌ها خانوار تشکیل می‌گردد و بطور متوسط هر خانوار، داری یک بُهُون (سیاه چادر) است، که واحد مسکونی عشایر بختیاری به حساب می‌آید.

عکس ایل بختیاری

سیاه چادر

هر چادر مأوای یک خانوادهٔ بختیاری است که به آن مال نیز می‌گویند.

اولاد

هر اولاد مشتمل بر سه تا دوازده سیاه چادر یا بیشتر است که خانوادهٔ گسترده‌ای است و اردو نیز خوانده می‌شود.

تَش

مجموع چند اولاد، تش نامیده می‌شود. سرپرستیِ هر تش را فرد کاردان و فعالی از همان تَش به‌عهده دارد که به ریش‌سفید مشهور است.

تیره

در طوایف مختلف بختیاری هر تیره به چند تش تقسیم می‌گردد. در کوچ‌ها، اردوهایی که با هم خویشاوندند به صورتِ واحدهای کوچنده (تیره) -که جمعیت هر کدام به چند صد نفر بالغ می‌شود- گرد هم می‌آیند، بنابراین مجموع چند تش، که همگی با هم خویشاوند هستند را یک تیره می‌نامند.

طایفه

از ترکیبِ تیره‌ها، طایفه به وجود می‌آید که جمعیتِ بزرگترینِ آنها (مانند:بابااحمدی، بابادی، بهوند، اورک، گندلی، منجزی) به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر می‌رسد.

باب

باب یا بلوک، نتیجهٔ ترکیبِ چند طایفه است. (مانند: بختیاروند، کیان ارثی، دورکی، محمود صالح) ولی هیچ نسبت خویشاوندیی بین طوایف یک باب وجود ندارد و به مجموع چند طایفه که از نظر جغرافیایی نزدیک به هم زندگی کرده‌اند، باب گفته می‌شود.

شاخه

چند باب با هم یک شاخه می‌سازند. ایلِ بختیاری در کل دو شاخهٔ اصلی دارد که چهارلنگ بختیاری و هفت‌لنگ بختیاری هستند.

تقسیمات طایفه‌ای ایل بختیاری

ایل بختیاری به دو شاخه اصلی؛ هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شود. شاخه هفت‌لنگ از ۴ باب (رده) تشکیل شده است که عبارتند ار: بابادی باب، بهداروند، دورکی، دینارانی شاخه چهارلنگ نیز به ۵ باب که شامل: محمود صالح، ممی‌وند، زلقی ،موگویی و کیان ارثی تفکیک می‌گردد که بزرگترین باب بختیاری ایل بابادی باب می‌باشد.

عکس ایل بختیاری

هفت‌ لنگ

شاخه هفت لنگ شامل چهار باب می‌باشد که عبارتند از:

بابادی باب : باوادی یکی از دو شاخهٔ بزرگِ باوادی هفت لنگ در ایل بختیاری و در جنوب و غرب ایران است.
بهداروند : بِهداروَند یا بختیاروند طایفه‌ای از ایل بختیاری و از شاخهٔ هفت‌لنگ است. در ساختار اجتماعی ایل بختیاری، بهداروند، به طایفه و نیز، به یکی از چهار باب تشکیل‌دهندهٔ شاخهٔ هفت‌لنگ بختیاری، اطلاق می‌شود.
دورکی : دورَکی یکی از ۴ باب هفت‌لنگ از ایل بختیاری است و بخش عمده‌ای از آنها در جنوب‌غربی ایران، در استان‌های خوزستان، چهارمحال و بختیاری و لرستان مستقر هستند. با توجه به نمودار سازمانی ایل بختیاری، به دو شاخه هفت‌لنگ و چهارلنگ منشعب می‌گردد، چهارلنگ از ۵ باب یا شعبه و هفت‌لنگ نیز از ۴ باب تشکیل شده‌است، که یکی از آنها دورکی می‌باشد. باب دورکی، خود از ۸ طایفه تشکیل می‌شود.
دینارانی : دینارانی یکی از چهار باب ایل هفت لنگ بختیاری است. باب دینارانی، بر مبنای اتحاد طوایفی است، که منشأهای گوناگون داشته و بواسطه محل سکونتشان در کوه دیناران، بدین نام خوانن ایلخانی نگرفت اما همیشه در منازعات سیاسی بختیاری تأثیر گذار بوده است. گرمسیر طوایف دینارانی باب در شهرستان ایذه و بخش‌های تابع آن می‌باشد و سردسیرشان در دیناران، کوه سفید، میانکوه و اردل است.