سوره دهر در شان کیست؟
سوره انسان در مدینه با ۳۱ آیه نازل شد.سوره انسان نامهای متعددی دیگری دارد که مشهورترین آنها سوره “دهر” و سوره “هل اتی” است که هرکدام از آنها از یکی از کلمات اوائل سوره گرفته شده است. برخی از مفسرین از جمله علامه طباطبایی بر اساس روایات متعدد معتقدند سوره دهر در شان اهل بیت نازل شده است. آنچنان که جلالالدین عبدالرحمان سیوطی در کتاب الاتقان فی علوم القرآن نقل میکند که آیه و یطعمون الطعام علی حبه… در شأن علی بن ابی طالب و فاطمه دختر رسول الله نازل شده است. همچنین در تفسیر کشاف از ابنعباس روایت آمده که امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بیمار شده بودند و رسول خدا با جمعی از صحابه از ایشان عیادت کرد، مردم به علی گفتند چه خوب است برای بهبودی فرزندانت نذری کنی، علی و فاطمه و فضه کنیز آن دو نذر کردند که اگر کودکان بهبودی یافتند سه روز را روزه بگیرند. حسنین بهبودی یافتند و اثری از کسالت ایشان باقی نماند. بعد از بهبودی کودکان، علی از شمعون خیبری یهودی سه من آرد قرض کرد، و فاطمه پنج قرص نان به عدد افراد خانواده پخت، و سهم هر کسی را جلوش گذاشت تا افطار کنند، در همین بین نیازمندی به در خانه ایشان آمد و گفت :سلام بر شما اهل بیت محمد (ع). من مسکینی از مساکین مسلمینم، مرا طعام دهید که خدا شما را از مائدههای بهشتی طعام دهد، خاندان پیامبر آن نیازمند را بر خود مقدم شمرده، افطار خود را به او دادند، و آن شب را جز آب چیزی نخوردند، و شکم گرسنه دوباره نیت روزه کردند، هنگام افطار روز دوم طعام را پیش روی خود نهادند تا افطار کنند، یتیمی بر در سرای ایستاد، آن شب هم یتیم را بر خود مقدم و در شب سوم اسیری آمد، و همان عمل را با او کردند. صبح روز چهارم که شد علی دست حسن و حسین را گرفت، و نزد رسول خدا آمدند، پیامبر اکرم وقتی بچهها را دید که چون جوجه ضعیف از شدت گرسنگی میلرزند، فرمود: چقدر بر من دشوار میآید که من شما را به چنین حالی ببینم، آنگاه با علی و کودکان به طرف فاطمه رفت و او را در محراب خود یافت، و دید که شکمش از گرسنگی به دندههای پشت چسبیده (در نسخهای دیگر آمده که شکمش به پشتش چسبیده)، و چشمهایش گود افتاده از مشاهده این حال ناراحت شد، در همین بین جبرئیل نازل شد، و عرضه داشت: این سوره را بگیر، خدا تو را در داشتن چنین اهل بیتی تهنیت میگوید، آنگاه سوره دهر (سوره انسان) را بر آن حضرت قرائت کرد: «هَل اَتی عَلَی الاِنسانِ حینٌ مِنَ الدَّهرِ… اِنَّما نُطعِمُکُم لِوَجهِ اللهِ لانُریدُ مِنکُم جَزائاً وَ لاشَکوراً…».
بنا به روایتی در آن روز برای اهل بیت فداکار پیامبر (ص)غذایی از آسمان فرود آمد و آن را تا هفت روز تناول کردند. بدین گونه، خداوند سبحان از ایثار و خودگذشتگی حضرت علی (ع)و خانواده بی نظیرش تقدیر کرد و قلب پیامبر (ص)را تسلی بخشید.
در سوره دهر از پنج موضوع سخن به میان میآید:
- آفرینش انسان و خلقت او از نطفه و سپس هدایت و آزادی اراده او
- سخن از پاداش ابرار و نیکان است که شان نزول خاصی درمورد اهل بیت دارد
- دلائل استحقاق این پاداشها
- اهمیت قرآن، و طریق اجرای احکام آن
- حاکمیت مشیت الهی (در عین مختار بودن انسان)
فضیلت و خواص سوره انسان
امام جعفر صادق (ع) فرمودند: قرائت سوره انسان (دهر) موجب تقویت و نیرومندی روح و قوی شدن اعصاب و آرامش یافتن اضطراب است و اگر کسی که در قرائت آن ضعیف است و نمیتواند آن را بخواند این سوره را بنویسد و پس از شستن آب آن را بنوشد از ضعف نفس نجات مییابد و نتیجه بخش است. رسول خدا (ص) در فضیلت این سوره فرمودند: هر کس سوره دهر (انسان) را قرائت نماید پاداش او بهشت و حوریان بهشتی خواهد بود. در سیره امام رضا (ع) آمده است: ایشان در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه در رکعت اول سوره حمد و انسان و در رکعت دوم بعد از حمد سوره غاشیه را قرائت میکردند و میفرمودند: هر کس در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه اینگونه نماز بخواند خداوند در این دو روز ایشان را از شرور در امان میدارد. امام صادق (ع) همچنین فرمودند: من ضامنم برای هر یک از شیعیانم که در نماز صبح روز پنجشنبه سوره انسان را بخواند و اگر در آن شب یا روز بمیرد با امنیت و بدون حساب از گناهانی که انجام داده وارد بهشت میشود و دیوان حسابرسی برای او باز نمیشود و در قبر از او پرسشی نخواهد شد و اگر زنده بود در حفظ و امان الهی است و آفات دنیا از او برداشته میشود و چیزی از جنبنده های زمینی تا پنجشنبه بعد به او آسیبی نمیرساند.
متن سوره انسان (سوره دهر)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
به نام خداوند رحمتگر مهربان
هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئًا مَذْکُورًا ﴿۱﴾
آیا زمانى طولانى بر انسان گذشت که چیز قابل ذکرى نبود (۱)
إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَهٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا ﴿۲﴾
ما انسان را از نطفه مختلطى آفریدیم و او را مى آزماییم بدین جهت او را شنوا و بینا قرار دادیم (۲)
إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا ﴿۳﴾
ما راه را به او نشان دادیم خواه شاکر باشد و پذیرا گردد یا ناسپاس (۳)
إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ سَلَاسِلَ وَأَغْلَالًا وَسَعِیرًا ﴿۴﴾
ما براى کافران زنجیرها و غلها و شعله هاى سوزان آتش آماده کرده ایم (۴)
إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا ﴿۵﴾
به یقین ابرار و نیکان از جامى مى نوشند که با عطر خوشى آمیخته است (۵)
عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَهَا تَفْجِیرًا ﴿۶﴾
چشمه اى که بندگان خدا از آن مى نوشند و [به دلخواه خویش] جاریش مى کنند (۶)
یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخَافُونَ یَوْمًا کَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا ﴿۷﴾
[همان بندگانى که] به نذر خود وفا میکردند و از روزى که گزند آن فراگیرنده است مى ترسیدند (۷)
وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا ﴿۸﴾
و به [پاس] دوستى [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراک مى دادند (۸)
إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا ﴿۹﴾
ما براى خشنودى خداست که به شما مى خورانیم و پاداش و سپاسى از شما نمى خواهیم (۹)
إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا ﴿۱۰﴾
ما از پروردگارمان از روز عبوسى سخت هراسناکیم (۱۰)
فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِکَ الْیَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَهً وَسُرُورًا ﴿۱۱﴾
پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت و شادابى و شادمانى به آنان ارزانى داشت (۱۱)
وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّهً وَحَرِیرًا ﴿۱۲﴾
و به [پاس] آنکه صبر کردند بهشت و پرنیان پاداششان داد (۱۲)
مُتَّکِئِینَ فِیهَا عَلَى الْأَرَائِکِ لَا یَرَوْنَ فِیهَا شَمْسًا وَلَا زَمْهَرِیرًا ﴿۱۳﴾
در آن [بهشت] بر تختها[ى خویش] تکیه زنند در آنجا نه آفتابى بینند و نه سرمایى (۱۳)
وَدَانِیَهً عَلَیْهِمْ ظِلَالُهَا وَذُلِّلَتْ قُطُوفُهَا تَذْلِیلًا ﴿۱۴﴾
و سایه ها[ى درختان] به آنان نزدیک است و میوه هایش [براى چیدن] رام (۱۴)
وَیُطَافُ عَلَیْهِمْ بِآنِیَهٍ مِنْ فِضَّهٍ وَأَکْوَابٍ کَانَتْ قَوَارِیرَا ﴿۱۵﴾
و ظروف سیمین و جامهاى بلورین پیرامون آنان گردانده مى شود (۱۵)
قَوَارِیرَ مِنْ فِضَّهٍ قَدَّرُوهَا تَقْدِیرًا ﴿۱۶﴾
جامهایى از سیم که درست به اندازه [و با کمال ظرافت] آنها را از کار در آورده اند (۱۶)
وَیُسْقَوْنَ فِیهَا کَأْسًا کَانَ مِزَاجُهَا زَنْجَبِیلًا ﴿۱۷﴾
و در آنجا از جامى که آمیزه زنجبیل دارد به آنان مى نوشانند (۱۷)
عَیْنًا فِیهَا تُسَمَّى سَلْسَبِیلًا ﴿۱۸﴾
از چشمه اى در آنجا که سلسبیل نامیده مى شود (۱۸)
وَیَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ إِذَا رَأَیْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَنْثُورًا ﴿۱۹﴾
و بر گرد آنان پسرانى جاودانى مى گردند چون آنها را ببینى گویى که مرواریدهایى پراکنده اند (۱۹)
وَإِذَا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَمُلْکًا کَبِیرًا ﴿۲۰﴾
و چون بدانجا نگرى [سرزمینى از] نعمت و کشورى پهناور مى بینى (۲۰)
عَالِیَهُمْ ثِیَابُ سُنْدُسٍ خُضْرٌ وَإِسْتَبْرَقٌ وَحُلُّوا أَسَاوِرَ مِنْ فِضَّهٍ وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا ﴿۲۱﴾
[بهشتیان را] جامه هاى ابریشمى سبز و دیباى ستبر در بر است و پیرایه آنان دستبندهاى سیمین است و پروردگارشان باده اى پاک به آنان مى نوشاند (۲۱)
إِنَّ هَذَا کَانَ لَکُمْ جَزَاءً وَکَانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُورًا ﴿۲۲﴾
این [پاداش] براى شماست و کوشش شما مقبول افتاده است (۲۲)
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ تَنْزِیلًا ﴿۲۳﴾
در حقیقت ما قرآن را بر تو به تدریج فرو فرستادیم (۲۳)
فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَلَا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِمًا أَوْ کَفُورًا ﴿۲۴﴾
پس در برابر فرمان پروردگارت شکیبایى کن و از آنان گناهکار یا ناسپاسگزار را فرمان مبر (۲۴)
وَاذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ بُکْرَهً وَأَصِیلًا ﴿۲۵﴾
و نام پروردگارت را بامدادان و شامگاهان یاد کن (۲۵)
وَمِنَ اللَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَیْلًا طَوِیلًا ﴿۲۶﴾
و بخشى از شب را در برابر او سجده کن و شب[هاى] دراز او را به پاکى بستاى (۲۶)
إِنَّ هَؤُلَاءِ یُحِبُّونَ الْعَاجِلَهَ وَیَذَرُونَ وَرَاءَهُمْ یَوْمًا ثَقِیلًا ﴿۲۷﴾
اینان دنیاى زودگذر را دوست دارند و روزى گرانبار را [به غفلت] پشت سر مى افکنند (۲۷)
نَحْنُ خَلَقْنَاهُمْ وَشَدَدْنَا أَسْرَهُمْ وَإِذَا شِئْنَا بَدَّلْنَا أَمْثَالَهُمْ تَبْدِیلًا ﴿۲۸﴾
ماییم که آنان را آفریده و پیوند مفاصل آنها را استوار کرده ایم و چون بخواهیم [آنان را] به نظایرشان تبدیل مى کنیم (۲۸)
إِنَّ هَذِهِ تَذْکِرَهٌ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِیلًا ﴿۲۹﴾
این [آیات] پندنامه اى است تا هر که خواهد راهى به سوى پروردگار خود پیش گیرد (۲۹)
وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ یَشَاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیمًا حَکِیمًا ﴿۳۰﴾
و تا خدا نخواهد [شما] نخواهید خواست قطعا خدا داناى حکیم است (۳۰)
یُدْخِلُ مَنْ یَشَاءُ فِی رَحْمَتِهِ وَالظَّالِمِینَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا ﴿۳۱﴾
هر که را خواهد به رحمت خویش در مى آورد و براى ظالمان عذابى پردرد آماده کرده است (۳۱)
در موج باز بخوانیم:
1 دیدگاه
پوریا درویشی
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) موقع ذبح فرمود: «أللهمّ تقبّل من محمّد و آل محمّد و من أمّه محمّد».
آقا أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرموده اند: موقع ذبح حیوان قربانی گفته شود: بسم اللَّه و اللَّه اکبر وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً مسلما وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ،إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیایَ وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ، لا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ.
دعای موقع ذبح گوسفند یا گاو در روز عید سعید قربان به نقل از مناسک امام خمینی (قدّس سرّه):
«وَجَّهْت ُ وَجْهِی َ لِلَّذِی ْ فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأرْضَ حَنِیْفاَ مُسْلِماَ وَما أنا مِن َ الْمُشْرِکِیْنَ إنَّ صَلاتِی ْ وَ نُسُکِی ْ وَ محیایَ وَمَماتیِْ لِلّه رَبِّ الْعالَمِیْن َ لاشَریْک َ لَهُ وَ بِذالِک َ اُمِرْتُ وَ أنا مِنَ الْمُسلِمِیْن َ، ألَّلهُمَّ مِنْک َ وَ لَکَ بِسْمِ الله ِ وَالله ُ أکْبَرُ، ألَّلهُمَّ تَقَبَّل مِنـِّی» یاحقّ.