کنوانسیون چیست؟
معاهده به انگلیسی “treaty” و کنوانسیون به انگلیسی “convention” به معنی قرارداد، پیمان و … هستند. در واقع کنوانسیون، معاهده، عهدنامه و یا پیمان، توافقنامه ای بین المللی و منعقد شده میان کشورها یا سازمان های بین المللی است که مشمول حقوق بین الملل میباشد. معاهده (treaty) واژه ای عام است و کنوانسیون (convention) ، موافقت نامه بین المللی، توافق نامه، پروتکل، پیمان، میثاق و … را در بر میگیرد و نامی است برای یک موافقتنامه انتخاب میشود فی نفسه اهمیت ندارد و فاقد اثر حقوقی است و به همین دلیل کنوانسیون و معاهده هر دو در حالت کلی اشاره به مفهومی یکسان دارند. البته کنوانسیون در اصل واژه ای فرانسوی (Convention) است و به فارسی مقاوله نامه هم نامیده می شود.کنوانسیون در اصل نوعی معاهده است که با هدف تدوین قواعد حقوقی و مهم ما بین کشورهای مختلف تنظیم و منعقد میگردد، مانند کنوانسیون ژنو و مقاوله نامه ی منع کار اجباری. کنوانسیون یک نوع از اقسام چهار گانه معاهده های بین المللی به شمار می رود که بین چند کشور به امضاء می رسد تا در باره یک یا چند موضوع مقرراتی را بین خود تنظیم و به مورد اجراء گذارند.پروفسور مکنر فرانسوی در تعریف معاهده می گوید: معاهده عبارت است از یک توافق کتبی که بوسیله آن دو یا چند دولت یا سازمان بینالمللی رابطه ای بین خود در قلمرو حقوق بین الملل ایجاد میکنند. و یا در صدد ایجاد آن هستند. در تعریف دیگر گفته می شود معاهده بین المللی به هر اسمی خوانده شود عبارت از قراردادی است که بین تابعین حقوق بین الملل بمنظور تولید بعضی آثار حقوقی منعقد می شود. دو مفهوم یاد شده از معاهده بین المللی ناظر به معنای عام و وسیع معاهده است . اما معاهده در معنای خاص به قسمی که در کنوانسیون وین ۱۹۶۹ آمده عبارت است از توافق بین دولت ها،به شمول حقوق بین الدول است که بصورت کتبی منعقد گردیده است، با قطع نظر از اینکه در یک یا چند سند تنظیم شده باشد. در این تعریف معاهده اعم از موافقت نامه است .
هر معاهده خود یک توافق نامه هم می باشد اما عکس قضیه صادق نیست. معاهده (کنوانسیون) در عرصهٔ حقوق داخلی کشورها با قوانین مصوب مجلس قانون گذاری قابل مقایسه است. اما تفاوت مهم این دو آن است که مفاد معاهده (کنوانسیون) نسبت به دولت هایی که با آن موافقت کرده اند قابل اجراست و معمولاً کاربرد عمومی ندارد. در واقع در حقوق داخلی افراد حق انتخاب و گریز از قانون را ندارند اما اعضای جامعه بین المللی از این حق برخوردارند. شکل و تاریخ اجرای کنوانسیون یا معاهده در خود معاهده یا با توافق طرفین شرکت کننده در مذاکره تعیین میشود. در معاهدات چند جانبه معمولاً معاهده پس از تصویب یا پیوستن تعداد معینی از دولت ها به آن به اجرا در می آید. برای مثال کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها یک سال پس از تودیع شصت امین سند تصویب و کنوانسیون حقوق کودک ۳۰ روز پس از تودیع بیست امین سند تصویب یا الحاق اجرایی شدند. یکی از معروف ترین کنوانسیون ها، کنوانسیون ژنِو (به فرانسوی: Convention de Genève) یا پیمان ژنو است. کنوانسیون ژنو پیمانی است که بین کشورهای امضا کننده بسته شده است و پراهمیت ترین ماده حقوق بین الملل بشر دوستانه است. کنوانسیون ژنو مفادی را برای زمان جنگ وضع کرده است که از افرادی که دیگر در جنگ نیستند حفاظت و حمایت میکند. بنیان گذاری و گسترش کنوانسیون ژنو بر اساس تجربه هایی است که حکومت ها در دوران جنگ هایشان گرد آورده بودند تنظیم شده است. نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر نخستین پیشگام در امور بشردوستانه بینالمللی میباشد که منطبق با حقوق بین الملل رفتار میکند. این نهضت در زمینه محافظت از زخمیها و بیماران عضو در نیروهای مسلح کشورها در نبردهای زمینی، دریایی و همچنین در زمان اسارت فعالیت میکرد و در سال ۱۹۴۹، با تصویب کنوانسیون ژنو، چهارچوب کلی جدیدی برای کمک به نیازمندان در شرایط جنگی فراهم آمد.
تعریف پروتکل
در حقوق بین الملل و در روابط بین الملل پروتکل عموماً، خود یک معاهده یا توافقنامهٔ بین المللی است که به آن معاهده یا توافقنامه پیوست میگردد و به همین دلیل معمولا پروتکل الحاقی نامیده می شود. پروتکل میتواند معاهدهٔ قبلی را اجرا، اصلاح، تکمیل و تفسیر نماید و قیود اضافهٔ دیگری را بر آن معاهده بیفزاید. در حالتیکه پروتکل یک توافق الحاقی یا متمم معاهده باشد و توسط همان طرفینی که معاهده را تدوین کردهاند، نوشته شده باشد، پروتکل باید توسط طرفین اجرا شود اما در حالتی که پروتکل اختیاری است، طرفین ملزم نستند آن را امضا و تصویب کنند چراکه معمولاً حقوق و تعهداتی اضافی نسبت به معاهده یا توافقنامهٔ اولیه بر آنها بار میشود. یک مثال بارز در این خصوص، پروتکل کیوتو ۱۹۷۷ است که به دنبال کنوانسیون ملل متحد در خصوص تغییرات جوی مصوب ۱۹۹۲ به تصویب رسید.