فعل چیست؟

وقتی به هر زبانی سخن میگویید، در واقع یه درخواست، خبر ، اتفاقی که در گذشته افتاده و یا در آینده خواهد افتاد و … را تعریف می کنید. در این جمله هایی که برای تعریف کردن می سازید، اشاره به شخص یا اشحاصی میکنید که درگیر کاری بوده اند و یا باعث افتادن یک اتفاق شده اند و اینکه چگونه آن کار را انجام داده اند و از همه مهمتر اینکه باید بتوانید مشخص کنید که در چه شرایط و زمانی آن کار را انجام داده اند. وظیفه ی مشخص کردن زمان جملاتی که ما میگوییم و شرایط آنها بر عهده فعل جمله ما است. در واقع فعل به قسمتی از حرف (جمله ی ما) گفته می‌شود که نشان دهنده کار انجام شده ، رویداد اتفاق افتاده و یا حالت پیش آمده است.(مثل : خواندن، بردن، دبدن، شنیدن ، بودن). در هر فعل جز ثابتی وجود دارد که معنی بنیادی فعل را در بر دارد. به این بخش بن می‌گویند. بن دارای دو گونه بن گذشته و بن حال است. فعل در زبان فارسی پنج مفهوم را در بر می‌گیرد:

• زمان (گذشته یا ماضی، حال یا مضارع، آینده  یا مستقبل)
• شخص
• وجه: (وجه اخباری، وجه التزامی، وجه شرطی، وجه امری، وجه وصفی، وجه مصدری)
• انجام کار یا رویداد حالت
• نمود

مصدر چیست؟

مصدر (بن واژه) واژه‌ای است که همان مفهوم اصلی فعل را می‌رساند ولی تنها فرق بین فعل و مصدر این است که فعل علاوه بر مفهوم رسانی، بر زمان، شخص و شمار آن نیز دلالت می‌کند ولی در مصدر زمان و شخص و شمار، معلوم نیست و به همین دلیل مصدر یکی از اقسام اسم به شمار می‌آید. بسیاری از فعل‌ها در زبان فارسی دارای دو مصدر هستند. یکی ماضی و دیگری مضارع مثل: رُستن و روییدن، جستن و جهیدن و…. بعضی از فعل‌ها نیز سه یا بیشتر مصدر دارند مانند: خوابیدن-رفتن – خفتن – خفتیدن – خسبیدن – خفسیدن-این‌ها مصدر هستند.

انواع فعل بر اساس معنا

• فعل تام (خاص): بیشتر افعالی که در زبان به کار می‌روند، وقوع کاری مخصوص یا به داشتن حالتی مخصوص دلالت دارند. به این افعال، فعل تام یا خاص گفته می‌شود.
• فعل اسنادی (ربطی): فعلی است که دارای معنای خاصی نبوده و تنها برای نسبت دادن چیزی به چیز دیگر به کار می‌رود.

فعل از لحاظ ساختاری

در زبان فارسی فعل از لحاظ ساختاری ۵ گونه است.

• فعل ساده: فعلی است که مصدر آن بیش از یک کلمه نباشد.
• فعل پیشوندی: فعلی است که از یک پیشوند و یک فعل ساده ساخته شده باشد.
• فعل مرکب: فعلی است که از یک صفت یا اسم با یک فعل ساده شاخته شده و یک معنی کامل را برساند.
• فعل پیشوندی مرکب: از ترکیب یک اسم، یک پیشوند و یک فعل ساده ساخته می‌شود.
• عبارت فعلی: فعلی است که به صورت دسته‌ای از کلمه هاست و معمولاً حرف اضافه نیز دارد.
• فعل ناگذرای یک شخصه: فعلی که مفعول پذیر نیست و بیشتر بصورت اول شخص بکار می‌رود و بجای شناسه یکی از ضمایر متصل ّم، ّت، ّش، ِمان، ِتان، ِشان، شخص فعل را نشان می‌دهد که به آخر اسم قبل از فعل اضافه می‌شود.

فعل معلوم و فعل مجهول

فعل از لحاظ وضعیت فاعل در زبان فارسی به دو دسته فعل معلوم و فعل مجهول تقسیم می‌شود.

• فعل معلوم: فعلی متعدی است که فاعلش مشخص باشد. (علی درسش را خواند)
• فعل مجهول:فعلی متعدی است که فاعل آن مشخص نیست. (خانه شسته شد)

مفاهیم فعل

۱- یکی از مفهوم های زیر به شکل مثبت یا منفی.

الف) انجام دادن یا انجام گرفتن کاری

ب) واقع شدن کاری بر کسی یا چیزی

پ) پذیرفتن حالتی یا صفتی

ت) نسبت دادن صفتی به کسی یا چیزی

۲- در فعل مفهوم شخص وجود دارد یعنی گوینده فعل را به خود نسبت دهد یا به شخص دیگری.

الف) اول شخص یا متکلم

ب) دوم شخص یا شنونده یا مخاطب

پ) سوم شخص یا غایب یا دیگر کس

۳- در فعل مفهوم مفرد یا جمع بودن وجود دارد.

۴- فعل زمان را نیز نشان می دهد.

الف) زمان حال

ب) زمان گذشته

پ) زمان آینده

بن فعل

بن مضارع: ساخت های زمان حال (مضارع) و امر از آن ساخته می شود.

ساخت های زمان حال و امر

بن ماضی

ساخت های زمان گذشته و آینده از آن ساخته می شود.

ساخت های زمان های گذشته و مستقبل

شناسه

جزئی که در فعل شخص را نشان می دهد.

مصدر

کلمه ای که مفهوم اصلی فعل را بی آنکه زمان و شخص آن مشخص باشد می رساند.

بن ماضی + -َن          خورد + -َن = خوردن

مصدر جعلی

از کلمه ای مثل اسم فعل بسازیم مصدر آنرا جعلی گویند.

(((اسم = ین مضارع) + ید = بن ماضی) + -َن = مصدر)

چرب + ید + -َن        بلع + ید + -َن

اجزای پیشین

بسیاری از افعال علاوه بر شناسه اجزای دیگری هم دارند مانند “می”، “ب”، “ن” و در قدیم “م” و “همی” و چون در آغاز فعل می آیند آن ها را اجزای پیشین می نامیم.

ساختمان فعل

• فعل در زبان فارسی از جهت ساختمان به دسته های زیر تقسیم می گردد.
• فعل های ساده: مصدر آن بیش از یک کلمه نباشد: آفریدن گرفتن
• فعل های پیشوندی: فعلی که از یک پیشوند و یک فعل ساخته شده باشد: برداشتن، در افتادن، فرو رفتن
• فعل مرکب:  فعلی که از ترکیب یک صفت یا اسم با یک فعل ساده ساخته شده باشد: پراکنده ساختن، زمین خوردن.
• فعل های پیشوندی مرکب: از ترکیب یک اسم، یک پیشوند و یک فعل ساده ساخته می شود.

در موح باز بخوانیم:

• برو کار می کن مگو چیست کار
• چلغوز یعنی چه؟
• شهاب سنگ چیست؟
• یاشاسین به چه معناست؟
• آهنگ پاییز عاشق است
• راز مثلث برمودا
• رز سیاه نماد چیست؟
• معنی ضرب المثل دشمن دانا بلندت میکند بر زمینت میزند نادان دوست