شهاب سنگ چیست و دیدن شهاب سنگ در آسمان چگونه است؟ (شهاب سنگ چیست علوم ششم)
در فضای منظومه شمسی، اجرام سرگردانی وجود دارند که دارای مدارهای مستقلی هستند. هم چنان که زمین دور خورشید میگردد، با این تکه سنگ ها که در مسیرش قرار میگیرند، مواجه می شود. این اجرام تا زمانی که در فضا سرگردانند شهاب واره خوانده می شوند. هنگامی که این سنگ ها با سرعت بسیار زیادی که دارند، وارد جو زمین میشوند و بر اثر این اصطکاک حرارت بسیار زیادی تولید میشود و تکه سنگ به شدت داغ و گداخته می شود تا حدی که آتش میگیرد و شروع به سوختن میکنند و به رنگ های مختلفی می درخشند. اگر این اجرام به طور کامل در جو بسوزند شهاب و اگر تکه هایی از این اجرام به زمین سقوط کنند، شهاب سنگ نامیده می شوند. به همین دلیل در آسمان شب، ستاره های سوزانی را میبینیم که از یک سو به سوی دیگر میروند. عمر این ستاره ها بیش تر از چند ثانیه نیست و پس از آن ناپدید میشوند. این اتفاق در روز هم میافتد، اما نمیتوانیم آن را ببینم، چون نور این سنگ های سوزان در برابر نور خورشید بسیار ناچیز است و به چشم نمی آید. به این سنگ های سوزان «شهاب سنگ» می گویند. سنگ های آسمانی، خارج از جو زمین قرار دارند و اندازه ی آن ها متفاوت است. جنس آن ها هم ممکن است از سنگ، آهن یا ترکیبی از هر دو باشد. اگر سنگ آسمانی وارد جوّ زمین شود، اما نسوزد و با زمین برخورد کند، به آن meteorite گفته میشود. شهاب سنگ ها هنگام برخورد با زمین لزوماً داغ نیستند. در حقیقت روی سطح بسیاری از آنها ذرات شبنم یافت شده است. هنگام ورود به جو زمین، حرارت ناشی از ورود به جو زمین سطح آنها را ذوب میکند، اما درون آنها فرصتی برای داغ شدن ندارد. هر ساله حدود ۴۰۰۰۰ تن سنگ و غبار کیهانی وارد جو زمین می شوند که منشاء آنها باقی مانده دنباله دارانی است که مدت ها قبل از نزدیکی مدار زمین عبور کرده اند و یا ذرات باقیمانده از شهاب سنگ هایی هستند که در جو زمین می سوزند. بیشتر این مواد به صورت ذرات میکروسکوپی به زمین می رسند که به آنها خرده شهاب سنگ می گویند.
بررسی این ذرات که از غبار اولیه منظومه شمسی اند دانسته های بسیاری را درباره پیدایش منظومه شمسی و چگونگی پیدایش حیات روی زمین در اختیار ما می گذارند. در زمان های مشخصی از سال، تعداد زیادی سنگ آسمانی وارد جو زمین میشود. این اتفاق وقتی میافتد که زمین هنگام حرکت خود به دور خورشید وارد منطقه ای میشود که تعداد زیادی از این سنگ ها در فضا وجود دارد. این سنگ ها در حقیقت ستاره های دنباله داری هستند که با نزدیک شدن به خورشید متلاشی شدهاند و توده ای از سنگ و غبار را در مسیر خود پراکندهاند. اگر زمین در مسیر چنین توده ای قرار بگیرد با بارانی از سنگ های آسمانی کوچک یا بسیار عظیم مواجه میشود که وارد جو می شوند. بنابراین ستارهی دنباله دار یا شهاب سنگ های نورانی هیچ شباهتی با ستاره های واقعی که در آسمان دیده میشوند، ندارند. این فقط نامی است که به تکه سنگ های سرگردان بین سیارات دادهاند که هنگام وارد شدن به جوّ زمین، آتش میگیرند. اصطکاک آن ها با جو زمین باعث میشود گداخته شوند و به نواری از نور سفید تبدیل شوند که اصطلاحاً به آن ها ستاره می گویند.
انواع شهاب سنگ چیست؟
- سنگی (ارولیت ها و کندریت ها): فراوانی آنها ۹۳٪ است.
- سنگی – فلزی (سیدرولیت ها): فراوانی آنها ۱ تا ۲ درصد است.
- آهنی (سیدریت ها): مواد تشکیل دهندهٔ این گروه با چگالی های گوناگون و جدا از هم شهاب سنگ فلزی را تشکیل میدهند و ۵ تا ۶ درصد است.
سن شهاب سنگ چگونه است؟
- سن زمینی: مدت زمانی که برروی زمین بوده اند.
- سن تابش پرتوهای کیهانی: مدت زمانی که درمداری به دور خورشید میگردند.
- سن پیدایش: مدت زمانی که از آخرین تغییر دمای شهاب سنگ میگذرد.
- سن پیش از پیدایش: مدت زمان میان تشکیل عناصر شیمیایی در ستارهها تا بکار رفتن این عناصر در شهاب وارهها.
شش ویژگی سنگ های آسمانی
- فلز
بیشتر سنگ های آسمانی دست کم مقداری فلز آهن دارند (در واقع آلیاژی از آهن و نیکل). شما می توانید درخشش فلز را در سطوح شکستهٔ آنها ببینید. سنگ های آسمانی به طور کامل همواره مقداری فلز دارند و بسته به مقدار فلز آنها در سه گروه دسته بندی میشوند:
- سنگ های آسمانی فلزی، که ۹۸ درصد از فلز ساخته شدهاند؛
- سنگ های آسمانی فلز – سنگ، که دارای ۵۰ درصد فلز و ۵۰ درصد سنگ هستند؛
- سنگ های آسمانی سنگی، که دارای رگههای فلزی کوچکی هستند.
- در واقع جنس بعضی ها از نیکل و ۲۴٫۵% تکنیککوالو ماده ی خیلی خطرناک است.
- چگالی
بسیاری از سنگهای آسمانی، به ویژه شهاب سنگهای فلزی، بسیار سنگین تر و چگال تر از سنگهای زمینی هستند. چگالی فلز آهن در حدود ۸ گرم بر سانتیمتر مکعب است، چنانکه بیشتر سنگهای آسمانی دارای چگالی بالاتر از ۳٫۳ گرم بر سانتیمتر مکعب هستند. چگالی شمار کمی از سنگهای زمینی، البته به جز سنگهای معدن فلزی، بالاتر از این است، که آنها هم به طور نوعی اکسید آهن (مانند سنگ آهن مغناطیسی یا هماتیت) هستند.
- ویژگی مغناطیسی
بیشتر سنگ های آسمانی دارای مقداری آلیاژ آهن – نیکل هستند و به آسانی یک آهنربا را به سوی خود میکشند. شما میتوانید به آسانی با یک آهنربا این ویژگی را آزمایش کنید. یک آهنربا بی گمان به سنگ های آسمانی خواهد چسبید به شرط آن که دست کم دارای مقداری فلز باشند. برخی از شهاب سنگها مانند گونهٔ سنگی آنها تنها دارای مقدار کمی فلز هستند با این وجود یک آهنربای آویخته با ریسمان را به سوی خود میکشند.
- توده پیروکسن (نوعی کانی که در زمین بیشتر به صورت آذرین تشکیل میشود) در شهاب سنگها
بیشتر سنگ های آسمانی معمولی که به زمین برخورد میکنند کندریت نام دارند. آنان شهاب سنگ های «سنگی» هستند و گلوله (کندرول)هایی کوچک و سنگی را که «توده های پیروکسن» نامیده میشوند در برمیگیرند. قطر این گلولهها در حدود ۱ میلیمتر است.
- پوستهٔ گداخته
هنگامی که یک سنگ آسمانی از جو زمین میگذرد یک لایهٔ بسیار نازک برروی سطح بیرونی آن گداخته (ذوب) میشود. این لایهٔ نازک «پوستهٔ گداخته» نامیده میشود. آن اغلب سیاه و همانند پوستهٔ تخم مرغ است. پوستهٔ گداخته همچنین میتواند به رنگ خرمایی روی سنگ های آسمانی رخ بنماید؛ که چرایی آن را باید در وضعیت آب و هوایی پس از فروافتادن آنها یافت.
- ریگماگلیپتها
گه گاه هنگامی که یک سنگ آسمانی از جو زمین میگذرد فرم ریگماگلیپت ها را در سطح خود میگیرد. اینها به مانند اثر انگشت شست شما روی خمیر بازی هستند.