مفسد فی الارض چه کسی است و مجازات مفسد فی الارض چیست؟
براساس فرموده خداوند انسان هایی که در زمین در زمینه ها و امور فساد تلاش می کنند “مفسد فی الارض” شناخته می شوند و کسانیکه در راه جنگ با پروردگار بکوشند محارب یعنی دشمن خداوند هستند. چنانچه در آیه ۳۳ سوره مائده آمده است :
إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ۚ ذَٰلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا ۖ وَلَهُمْ فِی الْآخِرَهِ عَذَابٌ عَظِیمٌ
همانا کیفر آنان که با خدا و رسول به جنگ برخیزند و در زمین به فساد کوشند جز این نباشد که آنها را به قتل رسانده، یا به دار کشند و یا دست و پایشان به خلاف یکدیگر بِبُرند و یا به نفی و تبعید از سرزمین (صالحان) دور کنند. این ذلت و خواری عذاب دنیوی آنهاست و اما در آخرت به عذابی بزرگ معذّب خواهند بود.
در شأن نزول آیه آمده است که جمعى از مشرکانِ مکّه به مدینه آمده، مسلمان شدند. ولى چون بیمار بودند به فرمان پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به منطقهى خوش آب و هوایى در بیرون مدینه رفته و اجازه یافتند از شیر شترهاى زکات بهره ببرند؛ امّا چون سالم شدند، چوپانهاى مسلمان را گرفته، دست و پایشان را بریدند و چشمانشان را کور کرده، شتران را به غارت بردند و از اسلام هم دست کشیدند. رسول خدا صلى الله علیه و آله دستور داد آنان را دستگیر کنند و همان کارى را که با چوپانان کرده بودند، بر سر خودشان آوردند و آیهى فوق نازل شد. کیفرهایى که در آیه آمده، “حقّ اللّه” است و از جانب حکومت یا مردم قابل عفو و تبدیل نیست و در تفسیر المیزان آمده است که انتخاب یکى از چهار کیفر، با امام مسلمانان است و اگر اولیاى مقتول هم عفو کنند، باید یکى از کیفرها اجرا شود. بنابراین محاربه و فساد در زمین از جرائم و گناهانی است که دارای مجازات خاص و معین شرعی بوده و از این جهت، در حوزه حدود (مجازات هایی که کمیت و کیفیت آنها در شرع مشخص شده است) جای می گیرد.
قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ درباره جرم انگاری افساد فی الارض و مجازات مفسد فی الارض در ماده ۲۸۶ چنین آورده است : «هرکس به طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد به گونه ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی الارض محسوب و به اعدام محکوم می گردد.»
در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ درباره جرم انگاری و مجازات محاربه در ماده ۲۷۹ به بعد چنین آورده است :
- ماده ۲۷۹- محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها است، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی شود.
- ماده ۲۸۰- فرد یا گروهی که برای دفاع و مقابله با محاربان، دست به اسلحه ببرد محارب نیست.
- ماده ۲۸۱- راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راه ها شوند محاربند.
- ماده ۲۸۲- حد محاربه یکی از چهار مجازات اش اعدام است.
مصادیق افساد فی الارض در قانون مجازات اسلامی ایران
قانون مجازات اسلامی در ابواب زیر به افساد فی الارض اشاره می کند:
- قانون مبارزه با مواد مخدر
- قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری
- قانون اخلال گران اقتصادی
- قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح
- قانون مجازات عبور دهندگان از مرزها
- قانون تشدید مجازات جاعلان اسکناس
- قانون تشدید مجازات محتکران و گرانفروشان
- قانون مجازات فعالیت کنندگان در امور سمعی بصری
- قانون مبارزه با قاچاق انسان
خداوند در آیات و روایات متعدد مسلمانان را از ارتکاب فساد در زمین (مفسد فی الارض شدن) بر حذر میدارد :
- آیه ۶۰ سوره ی بقره
وَإِذِ اسْتَسْقَىٰ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاکَ الْحَجَرَ ۖ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَهَ عَیْنًا ۖ قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ ۖ کُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ
از روزى خدا بخورید و بیاشامید و [لى] در زمین سر به فساد برمدارید.
- آیه ۵۶ سوره ی اعراف
وَلَا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا ۚ إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ
و در زمین پس از اصلاح آن فساد مکنید و با بیم و امید او را بخوانید که رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.
- آیه ۷۴ سوره ی اعراف
وَاذْکُرُوا إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَاءَ مِنْ بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَکُمْ فِی الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُیُوتًا ۖ فَاذْکُرُوا آلَاءَ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ
پس نعمتهاى خدا را به یاد آورید و در زمین سر به فساد برمدارید.
- آیه ۴۱ سوره ی روم
ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ
به سبب آنچه دستهاى مردم فراهم آورده فساد در خشکى و دریا نمودار شده است تا [سزاىِ] بعضى از آنچه را که کردهاند به آنان بچشاند, باشد که بازگردند.
- آیه ۲۸ سوره ی ص
أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ کَالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ کَالْفُجَّارِ
یا [مگر] کسانى را که گرویده و کارهاى شایسته کردهاند چون مفسدانِ در زمین مىگردانیم یا پرهیزگاران را چون پلیدکاران قرار مىدهیم؟
- آیه ۸۳ سوره ی قصص
تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَهُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا ۚ وَالْعَاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ
آن سراى آخرت را براى کسانى قرار مىدهیم که در زمین خواستار برترى و فساد نیستند و فرجام [خوش] از آنِ پرهیزگاران است.
- آیه ۷۷ سوره ی قصص
وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَهَ ۖ وَلَا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا ۖ وَأَحْسِنْ کَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ ۖ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِی الْأَرْضِ ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ
و با آنچه خدایت داده سراى آخرت را بجوى و سهم خود را از دنیا فراموش مکن, و هم چنان که خدا به تو نیکى کرده نیکى کن و در زمین فساد مجوى که خدا فسادگران را دوست نمىدارد.
- آیه ۳۶ سوره ی عنکبوت
وَإِلَىٰ مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْبًا فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَارْجُوا الْیَوْمَ الْآخِرَ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ
و به سوى [مردمِ] مَدْیَن, برادرشان شعیب را [فرستادیم]. گفت: «اى قوم من, خدا را بپرستید و به روز بازپسین امید داشته باشید و در زمین سر به فساد برمدارید.»