توختک چیست؟
حضور محمدجواد آذری جهرمی در برنامه دورهمی موضوعات جالبی داشت که یکی از آنها سوال مهران مدیری در مورد توصیه پدر وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به پسرش بود. پدر محمد جواد آذری جهرمی به پسرش توصیه می کرده است که : توختک را باید به موقع برید! اما اینکه توختک چیست که باید آن را به موقع برید آقای وزیر ارتباطات جواب داد. آذری جهرمی در این خصوص گقت از آنجاییکه من دو برادر بزرگ تر از خود داشتم که مجرد بودند و تمایلی به ازدواج نشان نمیدادند پدر بنده همیشه میگفت توخدک را باید به موقع برید یعنی باید هر کاری را به موقع انجام داد. توختک ابتدای برگ نخل و محل اتصال به تنه از درخت خرما است که در زمان مشخصی رشد میکند و باید در لحظه ی مشخصی بریده شود تا جای پای مناسب برای بالا رفتن از درخت خرما و چیدن خرما فراهم شود! جهرم از معدود شهرستانهای ایران محسوب می شود که بیش از ۶ درصد از سطح زیر کشت محصول خرما ی ایران را به خود اختصاص داده است.
درخت نخل
سابقه کشت این درخت در دنیا به بیش از ۵۰۰۰ سال پیش رسیده و کاشت آن در ایران از بدو تاریخ و تشکیل سلسله هخامنشی معمول بوده است. تکثیر این درخت بوسیله هسته خرما یا بوسیله جابجا کردن پاجوشها (جوانه های خرما) صورت می گیرد. بهترین وسیله تکثیر خرما همان جابجا کردن درخت کوچکی است که اطراف درخت نخل مادر تولید می شود. بهترین فصل تکثیر، تابستان و ماههای تیر و مرداد است. طریقه باروری این درخت بدینصورت است که به ازاء هر اصله درخت ماده ، ۱۵ اصله پایه نر در نظر گرفته می شود و خوشه ها را از درخت نر درمی آورند و درختان ماده را باور میکنند که در اصطلاح محلی به این عمل ایوار می گویند. درخت خرما دارای انواع مختلف می باشد و بعضی معتقدند به ۴۰۰ نوع می رسد. معمولاً اولین درختی که به ثمر می نشیند و رطب و خرما می دهد آل مهتری و آخرین هلیلی می باشد. از انواع دیگر نخل میتوان به خنیزی، مرداسنگ، هلو(halow)، سلانی، کریته(karita)، شاهانی، شکری و … اشاره کرد. مراحل مختلف رشد میوه نخل بدین صورت است که ابتدا به صورت سفید و مانند پنیر است که به آن کور(Kuvr) می گویند و بعد به ترتیب پنگرک(Pengerak)، کنگ(kong)، رطب(retab) و بالاخره خرما درمی آید. خرمایی که به حد رشد نرسیده منگ(meng) و خرمای خشک را سلنگ (saleng)، هسته آن را استک(estak) و سرپوش آنرا پیزگ(pizg) می گویند.
نخل درختی است که یکسال تمام می تواند هزینه زندگی یک کشاورز را تامین کند.در تابستان از میوه تازه آن ، رطب و در زمستان از خرمای آن استفاده می کنند. در سایه اش می خوابند و از الیاف و برگهای و ساقه های آن خانه و منزل به صورت لهر(Lahar) و سرگ (Serg) ساخته و از فرآوردهای آن قند خرما ، شیره خرما ، سرکه و الکل به دست می آورند. هسته خرما مصرف غذایی برای دامها دارد و از برگ آن برای یافتن زیراندازی به نام تکTak و سبد و دیگر محصولات حصیری مانند کنتله (Kantela) بادبزن ، سرجهله ، جارو ، طناب حصیری استفاده می شود. از خوشه خرما که به پنگ (Pang) معروف است سبد درست می کنند، از سیس خرما (Sis) (الیاف وسط شاخه ها) جهت شستن ظرف و بافتن طناب محکمی به نام پوران (Powran ) که برای بالا رفتن از درخت ساخته میشود، استفاده می شود.
آفت نخل چیست؟
تشنگی، طوفانهای شدید، تند سیل، رعدو برق، ملخ و کپره زدن( به زبان محلی کپرت Kaport)است. مرگ نخل تدریجی است، اول از ثمر می افتد، ضعیف می شود، در تنه و ساقه آن چین و چروکهای دیده می شود و سرانجام لاغر و نحیف شده و گودالهایی در تنه آن ظاهر میگردد که منجربه مرگ نخل می گردد.
ویژگی های درخت نخل
- مانند انسان نروماده دارد وفقط ماده آن میوه میدهد.
- واحدشمارش آن نفر است
- در۱۶سالگی به ثمرمیشیند وبالغ میشود ودرپیری دندان نخل که توختک نامیده میشه میریزه
- حداکثر ۱۲۰ سال عمرمیکنه
- الیافش مانندموی بدن انسان هست
- تنه آن مانندانسان راست قامت هست.
- دربرابرطوفانهاوسختیهای محیطی همچون انسان مقاوم است.
- این درخت اگر ازقسمت فوقانی بالا ضربه ببیند میخشکدهمانطوری که اگر انسان از ناحیه سرضربه ببیند،می میرد. چون در سر نخل ماده ای وجود دارد به نام گچ که همانند مغز آدمی هست.
- شکل شکوفه آن شبیه مشیمه (پوستی داخل رحم انسان که نوزاد درآن قرار دارد) است.
- نخل مثل آدمها درآب خفه میشود اگر آب ازسرنخل بگذردمرگ درخت حتمی هست.سر هردرختی را اگر قطع کنند بیشتر شاخ وبرگ میدهد به جز نخل و اگر سراین درخت راقطع کنندخشک میشود ومیمیرد مثل انسان
- اگر چوب نخل رابسوزانیم هیچ ذغالی ندارد مثل آدم
- نخلها عاشق همدیگر میشوند واینهم صفات انسان است.
- مرگ نخل تدریجی هست اول از ثمر می افتد ضعیف میشود ودرتنه ساقه آن چین وچروکهایی دیده میشود وسرانجام لاغر ونحیف شده وگودالهایی درتنه آن ظاهر میگردد که منجر به مرگ نخل میشود.
- نخل نشان از بخشندگی است.
هرس نخل خرما
هرس نخل خرما
اجزاى درخت نخل
اسامى اجزاء نخل که تمامى اجزاى آن بعنوان وسایل زندگى مردم منطقه جهرم در گذشته استفاده میشده .
- تفه (محفظه اى که در نخل نر ماده اى به نام ابره در آن هست و بوسیله ابره درخت ماده را بارور می نمایند.
- پنگ (محل آویزان شدن خرما بر شاخه )
- دار پنگ یا تغله (دسته پنگ )
- خارک یا خرک (خرماى نارس)
- دُمباز (محصولی که نیمی از آن خارک و نیمی از آن رطب شده باشد)
- رطب ( مرحله ای قبل از خرما شدن که محصول دارای آب فراوان می باشد)
- کُرنگ ( میوه های نارس و آفت زده )
- گُرز(قسمت ابتدایی و دسته برگ نخل )
- پِش (برگ نخل)
- اسه (هسته)
- پیرچه (محفضه ابتدایی هر برگ از نخل)
- خار
- لگاره ( هر یک ازشرابه های پنگ )
- کلفه ( نوک خرما و محل اتصال به لگاره)
- توختک (ابتدای برگ نخل و محل اتصال به تنه)
- مخینه (تنه نخل )
- کچ (پنیر نخل)
- تارونه (محفضه ابتدایی برای نگهداری لگاره ها )