معنی موقعیت جفت خلفی است چیست؟
هنگامی که سر جنین به سمت پایین و صورتش بهسمت شکم مادر است، در موقعیت خلفی سر (OP) قرار دارد که به این مدل قرار گرفتن جنین در رحم مادر، موقعیت خلافی میگویند(جفت خلفی است). اینها همه با احتساب این است که میدانیم جفت عضوی جهت انتقال مواد بین مادر و جنین بوده و مواد مفید و مغذی از طریق جفت به جنین و مواد زاید جنین، از طریق جفت به خون مادر منتقل می شود. در واقع تا زمانی که جنین داخل رحم مادر است ، جفت کار ریه و کبد و کلیه جنین را انجام می دهد .در جفت خلفی پشت جمجمهی بچه در قسمت عقبی ناحیهی لگنی مادر قرار دارد. موقعیت جفت خلفی به زمان زایمان بستگی دارد چرا که تعداد زیادی از نوزادان در زمان زایمان و نزدیک شدن به زمان دنیا آمدن، به حالت خلفی هستند و تنها ۴ الی ۱۰ درصد از نوزادان در هنگام تولد نیز به حالت جفت خلفی هستند که البته این میزان بیشتر در مادرانی که اولین تجربهی زایمان را دارند دیده میشود. تغییر موقعیت و جابهحایی نوزاد در هنگام زایمان بسیار رایج است، و معمولا بیش از یک بار نیز اتفاق می افتد و موقعیت نوزاد به طور دقیق تا لحظاتی پیش از تولد مشخص نخواهد شد. در یک پژوهش، با استفاده از سونوگرافی موقعیت بیش از ۱۵۰۰ جنین در رحم مادرانی که اولین تجربه ی بارداری را داشتند بررسی شد. نتایج این پژوهش نشان داد که مکان و موقعیت بچه بسیار متغیر و غیر قابل پیشبینی است. اولین سونوگرافی زمانی انجام شد که مادر با علائم زایمان وارد بیمارستان شد. حدود یک چهارم از نوزادان مورد بررسی، در حالت خلفی، حدود نیمی به پهلو خوابیده و مابقی نوزادان روی شکم خوابیده بودند.
سونوگرافی در طول زایمان، یک یا دو بار در جهات مختلف تکرار شده و سپس در لحظهی تولد نیز یک سونوگرافی دیگر انجام شد. بیشتر نوزادان در زمان تولد، بهسمت شکم خارج شدهاند (یعنی صورت آنها بهسوی زمین بوده است). در میان بچههایی که در لحظات آخر زایمان نیز موقعیت خلفی داشته اند، حدود یک پنجم به همان حالت متولد شدهاند. در میان نوزادانی که در زمان زایمان صورت آنها رو به پایین بود نیز، تنها یک بیستم در زمان تولد تغییر جهت دادند. مطالعهی انجام شده در مورد ۲۷۰ زن در حال زایمان، در سال ۲۰۰۷، نشان داد که بیش از یک سوم از جنینها پیش از شروع احساس وضع حمل، در حالت خلفی قرار دارند، اما کمتر از یک دوازدهم آنها در هنگام تولد نیز به همان شکل بهدنیا آمدهاند. از نوزادانی که در زمان تولد به حالت خلفی بودهاند بیش از دو سوم، از همان ابتدا به آن شکل نبودهاند.
رشد و بلوغ جفت
پس از لقاح، هنگامی که تخم به رحم رسید و محل لانه گزینی را پیدا کرد، پوشش خارجی این تخم (که در آن زمان بلاستوسیست نام دارد)، هزاران سلول شبیه ریشه از خود بیرون می زند که این ریشه ها در پوشش داخلی رحم جا می گیرند. این بافتها در خون مادر شناور هستند و وظیفه شان گرفتن مواد مغذی و اکسیژن و …و هم چنین پس دادن مواد زاید می باشد . پس از گذشت روزها ،تعداد و سایز این ریشه ها بیشتر شده و “جفت اولیه ” را تشکیل می دهند . این ریشه ها کم کم تکامل پیدا کرده و دارای مویرگهایی می شوند که خون جنین را در خود گردش داده و تصفیه می کنند. باید بدانید که خون مادر و جنین با هم مخلوط نمی شود! بلکه از پشت یک سد نازک پوستی (مثل صافی) موادشان را با هم رد و بدل میکنند. پس از این صافی ، فقط مواد رد و بدل شده و خون رد و بدل نمیشود. در سه ماهه اول رشد جفت سریعتر از رشد جنین است اما حدودا درهفته ۱۷ پس از آخرین قاعدگی وزن جفت وجنین تقریبا برابر می شود. تا اینکه در ماه آخر بارداری ، وزن جفت تقریبا یک ششم وزن جنین می شود. در آن زمان قطر جفت حدود ۲۰ سانتیمتر ، ضخامت آن حدود ۲ و نیم سانتیمتر و وزنش حدود ۵۰۰ گرم خواهد بود.
جفت ۲ رو دارد:
- سطح مادری: (که مستقیما با دیواره رحم تماس دارد) رنگ قرمز تیره داشته و حدود ۲۰ لوب دارد که توسط شیارهایی از هم جدا می شوند.هر لوب شامل ۱ورید و ۱ شریان می باشد که از خود انشعابات فراوانی داده اند.
- سطح جنینی: سطحی از جفت که به سمت جنین قرار دارد . پرده امنیونی که روی سطح جنینی جفت را می پوشاند باعث می شود این سطح صاف، سفید و براق به نظر برسد.
تاثیر تولد بچه در همان حالت خلفی
مادرانی که سر فرزندشان در زمان تولد رو به بالا است، باید فشار بیشتری برای زایمان تحمل کنند معمولا برای تحریک انقباضات به پیتوسین احتیاج دارند و در زایمان واژینال یا سزارین خطر بیشتری را متحمل میشوند. همچنین، احتمال خونریزی پس از زایمان نیز در این مادران بیشتر است. احتمال اپیزیاتومی و پارگی شدید پرینه در مادرانی که وضعیت قرارگیری فرزندشان به صورت خلفی است و زایمان واژینال را تجربه میکنند بیشتر از مادرانی است که صورت فرزندشان رو به پایین است. همچنین، وضعیت قرارگیری خلفی احتمال وقوع مشکلات کوتاه مدت برای بچه را نیز بههمراه دارد. این مشکلات عبارتند از بستری شدن در بخش مراقبتهای ویژهی نوزادان و طولانی شدن مدت زمان بستری. درد شدید در ناحیهی پشت که بسیاری از زنان در هنگام زایمان تجربه میکنند تا مدت ها بهحالت سر رو به بالای جنین نسبت داده میشد. اما تحقیقات با استفاده از سونوگرافی نشان دادهاند که این فرضیه احتمالا غلط است. در پژوهشی که در سال ۲۰۰۵ انجام شد، شدت درد در حدود ۷۰۰ نفر از زنان در حال زایمان بررسی شد. بیش از یک چهارم آنها درد پشت را تجربه کرده بودند اما مادرانی که فرزند آنها بهصورت رو به بالا در رحم قرار گرفته بودند به درد در ناحیهی پشت اشارهای نکردند. متاسفانه، این پژوهش اطلاعاتی دربارهی میزان درد مادران پس از زایمان در دست ندارد چرا که ۹۰ درصد از آنها برای کنترل درد از اپیدورال استفاده کردند.
آیا مادر میتواند در عدم وقوع وضعیت قرارگیری خلفی دخالت داشته باشد؟
ممکن است تا به حال شنیده باشید که قرار گرفتن روی دستها و زانوها در ماههای آخر بارداری یا در زمان زایمان میتواند به چرخش جنین در رحم کمک کند، اما پژوهش ها نشان میدهند که قرار گرفتن در وضعیت چهار دست و پا از احتمال وقوع قرارگیری خلفی جنین جلوگیری نمیکند. البته اگر درد در ناحیهی پشت دارید میتوانید این پوزیشن را امتحان کنید. پژوهشها حاکی از آن است که قرار گرفتن در حالت چهار دست و پا در زمان پیش از زایمان میتواند درد ناحیهی پشت را کاهش دهد. پژوهش انجام شده در سال ۱۹۸۳ نشان داد که مادرانی که فرزندانشان در ۳۷ هفتگی به صورت خلفی در رحم قرار گرفته بودند، به مدت ده دقیقه حالت چهار دست و پا را امتحان کردند و توانستند حداقل به مدت کوتاهی به چرخش نوزاد کمک کنند. اما پژوهشی که پس از آن انجام شد (که طی آن یک گروه از مادران پس از ۳۷ هفتگی، تمرینهای لگنی آرام را به مدت ده دقیقه و بهصورت چهار دست و پا و دو بار در روز انجام دادند و گروه دیگر تمرین خاصی انجام ندادند) نشان داد که درصد برابری از زنان (حدود ۸ درصد) در هر دو گروه نوزاد خود را در جهت خلفی بهدنیا آوردند. در پژوهش دیگری، در طول روند زایمان، مادران بهطور متناوب حرکت چهار دست و پا را تمرین کردند و مشخص شد که بدین ترتیب تعداد نوزادانی که با وضعیت قرارگیری خلفی متولد میشوند کاهش نمییابد. البته میزان درد در ناحیهی پشت به میزان چشمگیری کاهش یافت. برخی پژوهشها ارتباطی میان استفاده از اپیدورال در زمان زایمان و جهتگیری خلفی بچه در هنگام تولد یافتند. اما مشخص نیست که آیا استفاده از اپیدورال منجر به قرارگیری بچه بهصورت خلفی و ایجاد درد شدید در هنگام زایمان میشود، یا اینکه قرارگیری بچه بهصورت خلفی منجر به مصرف اپیدورال میشود. یک پژوهش نیز نشان داده است که درصد زنانی که از اپیدورال استفاده میکنند ارتباط معناداری با موقعیت قرارگیری نوزاد در رحم و هنگام تولد ندارد. در آخر، برخی از پزشکان سعی میکنند بهصورت دستی باعث چرخش بچه در هنگام تولد شوند. به محض اتساع کامل واژن، پزشک از این طریق به سر بچه دسترسی پیدا میکند و سعی میکند آنرا بچرخاند. ممکن است در روند این کار، مادر مجبور به تحمل چند انقباض رحمی دیگر شود و گاهی هم این روش اثربخش نیست.
انواع جفت از نظر موقعیت
هر جا که جنین اولیه لانه گزینی کند ، جفت در آنجا ریشه کرده و رشد میکند . بسته به اینکه جفت در کدام قسمت رحم ریشه کند ، نام های مختلفی (از نظر مکان ) می گیرد:
- جفت خلفی (Posterior) : محل لانه گزینی جفت ، در دیواره پشتی رحم است.
- جفت قدامی (Anterior): محل لانه گزینی جفت ، در دیواره ی جلویی رحم است.
- جفت فوندال(Fondal) : یعنی جفت در بالاترین قسمت رحم لانه گزینی کرده است.
- جفت جانبی (Lateral) : وقتی جفت در قسمت چپ یا راست رحم باشد.
- جفت پایین (Low lying): یعنی جفت در قسمت تحتانی رحم لانه گزینی کرده است.
بسته به اینکه فاصله ی جفت پایین ، از دهانه رحم چقدر باشد ، چند نوع جفت پایین داریم:
- جفت پایین : با فاصله ی معقول از دهانه رحم . یعنی فقط محل قرارگیری جفت ، درسگمان تحتانی رحم است.
- جفت مارژینال : یعنی جفت به حدی پایین است که لب به لب با دهانه رحم شده است . فاصله ای با دهانه رحم ندارد.
- جفت پارشیال (سرراهی نسبی) : یعنی جفت به حدی پایین است که قسمتی از دهانه رحم (نه همه ی آن را ) پوشانده است.
- جفت پرویا (سرراهی کامل) : یعنی جفت به حدی پایین است که به طور کامل روی دهانه رحم را پوشانده است.
توجه کنید که ممکن است جفت شما ادغامی از انواع بالا باشد. مثلا جفتی که هم در دیواره ی خلفی است و هم نسبتا بالا است را ” پوستریو فوندال” می نامند.اگر جفت یا مثلا جفتی که قدامی است و دقیقا وسط دیواره ی رحم نیست (مثلا کمی به سمت چپ است ) را جفت “انتریولترال چپ” می نامند.