خراطی چیست؟
خراطی که به انگلیسی “Woodturning” نامیده می شود، مدلی از تولید محصولات چوبی است که با ابزار و وسایل مختلف و عمدتاً با استفاده از دستگاه خراطی انجام می شود و خراط کسی است که چوب تراشی می کند یعنی با دستگاه چوب تراشی اشیاء چوبی درست می کند. با عملیات خراطی اشیایی مانند: قلیان، گهواره، پایهٔ آباژور و دیگر اشیاء و ظروف چوبی ساخته می شود. به عبارت ساده تر خراطی “ساختن اشیا از چوب” است که سابقه ای بسیار طولانی در طول تاریخ دارد. به عنوان مثال “بقایای نقش برجسته های کاخ داریوش در تخت جمشید” نشان میدهد که تخت و چهارپایه و عود سوز آن به شیوهٔ خراطی تهیه شده است. شاردن جهانگرد فرانسوی نیز تحت تأثیر مهارت خراطان ایران قرار گرفته و سخن گفته است. حرفه خراطی از هنرهای مکانیکی است که ایرانیان توانسته اند از آن به خوبی بهره برداری کنند.
خراطی چوب یکی از صنایع دستی سنتی ایران است که از زمانهای قدیم در این مرز و بوم رواج داشته و بهطور معمول در مناطقی از کشور که چوب در آنجا بیشتر یافت میشود رایج است. در هنر خراطی اشیاء به صورت متقارن ساخته میشود اغلب از چوب های نرم و اندکی مرطوب برای این کار استفاده میکنند. هنر خراطی از تراش و شکل بخشیدن به چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی حاصل میشود. سابق بر این دستگاه خراطی مشتمل بر چند ابزار دستی بود که از چوب ساخته و پرداخته میشد در حال حاضر این دستگاه علاوه برتغییر شکل ظاهریش ازدو بازوی فلزی تشکیل شده است که با قرار گرفتن و محکم شدن حجم چوبی میان آنها، وبا چرخش چوب حول یک محور کار و با استفاده از میله های فلزی (مغار) هر کدام درایجاد فرو رفتگی یا خراشیدگی خاصی استفاده میشوند (بر حجم چوبی، شکل مورد نظر را ایجاد مینمایند.
در خراطی چوب از دستگاه تراش افقی نسبت به تراش چوب استفاده میکنند. از جمله این آثار که سابقهٔ تاریخی دارد، میتوان به حجاری های تخت جمشید نقوشی از تخت و چهارپایه سلطنتی و عودسوز را میتوان نام برد. در هنر خراطی هرچه چوب فشرده تر و محکم تر باشدمی توان به کارهای ظریف تر پرداخت و همچنین دوام آن بیشتر میشود. یک نمونه از انواع چوب خراطی میتوان به چوب سپیدار اشاره کرد.
وسیله کاران ها درقدیم چهارچوبی بود که رکاب داشت که سروته چوب را به دهانه ان محکم کرده و توسط کمانی چوب با حرکت دورانی حول محور خود می چرخد. امروزه این دستگاه برقی شده وکار خراطان تا حدودی راحت شده، نوع دیگر ابزار (مغار) است که سر آن شبیه ناخن میباشد. مغار به چوبی که حول محور خود میچرخد، فشار وارد نموده تا شکل مورد نظر را خراطی کند.
در موج باز بخوانیم: