اصطلاح چله در فرش بافی چیست؟
واژه ی “فرش” واژه ای عربی است که به معنی هر چیزی است که قابلیت گستردن و پهن کردن داشته باشد. در فارسی قدیم به جای واژه ی فرش از “قالی” ، “گلیم”، “زیرانداز”، “زیلو” استفاده می شده است که امروزه کاربرد دیگری به خود گرفته اند و معانی آنها متفاوت است. در فرش بافی چند اصطلاح اصلی وجود دارد که یکی از آنها اصطلاح چله است. اما برای درک مفهوم چله در فرش بافی؛ بهتر است نگاهی اجمالی به تمام اصطلاحات فرش بافی بیاندازیم که پس از توضیح “چله” به توضیح آنها پرداخته ایم.
شاید بیشترین چیزی که به گوش همه ی ما در مورد قالی ها آشناتر باشد؛ تار و پود فرش است. تار فرش در واقع همان چله است. تار یا چله به نخهای نازکی گفته می شود که چند لا شده و پر پیچ و تاب هستند. جنس چله عموما پنبه است و برای بافت فرش بایستی بر روی دار بطور عمودی نصب شود. وظیفه ی اصلی چله نگهداری گرههای فرش است.
چله فرش ابریشم چیست؟
جنس چله ها برای فرشهای ریزبافت به منظور برخورداری از استحکام لازم، ابریشمی انتخاب میشود. همچنین در فرش های بافت مناطق عشایری و روستایی جنس چله ها را به جهت مقاومت بیشتر در برابر سرما و رطوبت و همچنین ایجاد نرمی و انعطاف لازم در فرش که برای کوچ کردن امری ضروری است از پشم انتخاب مینمایند.
پود فرش چیست؟
پود به صورت افقی در بافت فرش استفاده میشود و وظیفه آن نگهداری چله ها در کنار یکدیگر است. جنس پود هم عموما از پنبه است.پودها را معمولاً به جهت رویت بهتر در لابلای چله ها و عدم بروز جمع شدگی آنها، رنگ میکنند. رنگرزی پودها معمولا با نیل صورت میپذیرد تا هم آسان باشد و هم مقرون به صرفه. پودها بسته به محل عبور آنها از بالا یا زیر ضرب دری هستند و ضخامت آنها به انواع مختلفی تقسیم میشود.
دار در فرشبافی چیست؟
به دستگاه قالیبافی برای چله کشی و بافت که از چوب یا فلز تهیه شده باشد اصطلاحاً “دار قالی” گفته میشود که اجزا آن عبارتند از: سردار، زیردار و راست روها.
همچنین دارها براساس نحوه قرار گرفتن بر روی زمین به انواع دار عمودی ، دار افقی و غیره تقسیم میشوند.
خامه فرش چیست؟
خامه در فرشبافی نخ پشمی دو لایه ای است که برای پرزهای فرش مورد استفاده قرار می گیرد.
ذرع چیست؟
واحد اندازه گیری طول فرش ذرع است. ذرع براساس منطقه ای که فرش در آنجا بافته می شود از دیرباز دارای مقدار مشخصی بوده است :
در مناطق ترکی باف : هر ذرع معادل ۱۱۲ سانتیمتر
در مناطق فارسی باف : هر ذرع معادل ۱۰۴ سانتیمتر
در مناطق کرمانی باف : هر ذرع معادل ۱۰۸ سانتیمتر
رجشمار چیست؟
به تعداد رج های بافته شده در یک گره ذرعی، رجشمار میگویند. اندازه گره ذرعی بستگی به سبک بافت فرش (آذری یا فارسی) دارد. به عبارت بهتر تعداد گره های بافته شده در هر ۷ سانتیمتر را رجشمار میگویند و رج شمارهای معمول در بازار ایران “۴۰ ، ۴۶ ، ۵۰ ، ۶۰ ، ۷۰ و ۸۰” میباشد.
مثال : فرشی که با رجشمار ۴۶ بافته شده است، در هر ۷ سانتیمتر از فرش، دارای ۴۶ گره زده شده؛ است.
متریک
واحد اندازه گیری ضخامت خامه پشمی مورد مصرف در قالیبافی “متریک” نام دارد. به عبارت دیگر به “عدد طولی خامه پشمی یک لا” بر حسب “متر” که وزن آن یک گرم باشد،متریک میگویند. لذا هر چه عدد متریک بیشتر بشود خامه پشمی یک لا ظریف تر است. متداولترین اعداد متریک در خامهها “۳” الی “۱۰” است.
ترنج
به بخش مرکزی فرش که معمولاً مدور یا بیضی شکل است ترنج گفته میشود.
سرترنج
معمولاً در ابتدا و انتهای طرح ترنج، قالبی به همراه اجزا طرح کشیده میشود که اصطلاحاً به آنها سرترنج میگویند.
مقاط فرش چیست؟
در هر نوع فرش یا تابلوفرش، اصطلاحی به نام مقاط وجود دارد که به معنی ۱۲۰۰۰ گره میباشد. یعنی هر فرش که دارای ۵ مقاط باشد به معنی آن است که تعداد گره آن فرش ۱۲۰۰۰ ضرب در ۵ عدد گره میباشد. هرچه تعداد مقاط در یک فرش بیشتر باشد یعنی تعداد گره های آن فرش بیشتر میباشد و در نتیجه زحمتی که بافنده برای بافت آن فرش کشیده بیشتر بوده و در نتیجه قیمت فرش نیز بالاتر است.
برای محاسبه مقاط یک فرش باید (تعداد رج) را در (تعداد گره در هر رج) ضرب کرده و حاصل را بر ۱۲۰۰۰ تقسیم کنید.
برای مثال اگر یک فرش دارای ۸۰۰ رج باشد و در هر رج ۶۰۰ گره وجود داشته باشد، مقاط آن فرش به این صورت حساب میشود :
۸۰۰ را در ۶۰۰ ضرب میکنید و حاصل را بر ۱۲۰۰۰ تقسیم میکنید.
۱۲۰۰۰ / ۶۰۰ * ۸۰۰ که میشود ۱۲۰۰۰ / ۴۸۰۰۰۰ : حاصل این تقسیم میشود ۴۰٫
یعنی این فرش دارای مقاط ۴۰ میباشد.
در موج باز بخوانیم: