علت برگرداندن شیر در نوزادان
از شایع ترین موارد بین اکثر نوزادان، استفراغ یا بالا آوردن شیر بعد از شیر خوردن توسط نوزاد است. برخی والدین نوزادان وقتی با استفراغ نوزاد خود مواجه میشوند دستپاچه شده و بلافاصله به پزشک مراجعه میکنند و به دنبال راه حلی برای این مشکل بوده و نگران تغذیه، رشد و سلامت نوزاد میشوند و برعکس برخی دیگر از والدین فکر میکنند بالا آوردن شیر بعد از شیر خوردن یک امر کاملا طبیعی است و نیاز به هیچ پیگیری ای ندارد. علت اصلی بالاآوردن شیر در نوزاد یا شیرخوار اختلال در مری است. در محل اتصال مری به معده دریچهای به نام اسفنکتر وجود دارد که این دریچه در نوزادان بر خلاف بزرگسالان بسیار شل بوده و بعد از شیر خوردن نوزاد بهطور کامل بسته نشده و موجب میشود شیر از معده به مری و نهایتا به حلق برگردد. در واقع اگر ماهیچه ی دریچه ی اسفنکتر ضعیف باشد، یا به هر علتی دارای نقص در عملکرد باشد، اسید معده به مری بر میگردد و سبب سوزش مری هم خواهد شد. به چنین وضعیتی که موجب بازگشت محتویات معده به درون مری میشود، رفلاکس گفته میشود. این حالت بالا آوردن شیر در نوزاد کاملا طبیعی است و به همین دلیل نام این پدیده در شیرخواران را ریفلاکس فیزیولوژیک گذاشتهاند. بالا آوردن شیر در نوزاد تا ۴ ماهگی به اوج خودش میرسد و اغلب تا ۱۲ ماهگی برطرف میشود ولی گاهی تا ۲۴ ماهگی هم طول میکشد اما در صورتیکه بیشتر از این زمان طول بکشد و همچنان بالا آوردن شیر در کودک تداوم داشته باشد (که طبیعتا با بالا رفتن سن کودک به بالاآوردن مواد غذایی دیگر هم منجر میشود) حتما باید به پزشک مراجعه کرده و مشورت گرفت.
رفلاکس
همه شیرخواران دچار برگشت محتویات معده (مثل شیر) به مری می باشند، ولی با بزرگ تر شدن شیرخوار به تدریج این حالت از بین می رود، به طوری که افراد بزرگسال در حالت طبیعی برگشت غذا از معده به مری را ندارند یا به ندرت دارند. این عارضه پس از یک سالگی و با بهبود عملکرد دریچه مری برطرف خواهد شد. معمولا حدود ۵۰ درصد کودکان، رفلاکس را با شدتهای مختلف تجربه خواهند کرد و تنها درصد کمی از نوزادان دچار رفلاکس شدید میشوند. در نوزادانی که به این عارضه مبتلا هستند، بهتر است تعداد وعدههای غذایی بیشتر شود و در هر وعده کودک شیر کمتری بخورد. این کار مانع از پر شدن کامل معده میشود و احتمال این که به دلیل نقص در عملکرد دریچه بین مری و معده، بخشی از شیری که نوزاد خورده است از معده وارد مری شود، به مراتب کمتر خواهد بود. در اغلب موارد این عارضه نیازمند درمانهای جدی نیست و اگر وضعیت نوزاد از نظر وزنگیری مناسب باشد، یعنی این وضعیت با رشد کودک بهبود خواهد یافت.
روش معمولی جلوگیری از بالاآوردن شیر در نوزاد
چگونگی خواباندن نوزاد برای جلوگیری از استفراغ بسیار کمککننده است بیشتر مادران شیرخوار را به پشت میخوابانند. چون شنیدهاند که کودک را نباید روی شکم خواباند. در حقیقت این گفته درست است و خواباندن نوزادان به شکم، احتمال مرگ آنها در خواب را بیشتر میکند اما بهتر است بعد از اتمام شیردهی و زمانی که کودک بیدار است و مادر هم در کنار اوست او را به حالت دمر( خوابیده روی شکم) خواباند یا اینکه شیرخوار را به پهلوی چپ خوابانده و یک بالش نازک زیر سرش قرار دهید در این حالت سر کودک کمی بالاتر از بدن قرار گرفته و احتمال استفراغ کودک خیلی کمتر میشود. شیرخواران هنگام شیر خوردن، هوای زیادی را وارد معده می کنند. هوای بلعیده شده توسط کودک باعث نفخ او میشود و نفخ میتواند یکی از عوامل مستعد کننده ریفلاکس شیر خوار باشد. با رعایت عوامل زیر نفخ و استفراغ کودک کمتر میشود:
- بعد از اتمام شیردهی، کودک را به آغوش گرفته و سرش را روی شانهتان قرار دهید و به آرامی پشت او را نوازش کنید تا هوای معدهاش خارج شود. با این کار راه گوارشی کاملا باز شده و هوای بلعیده شده از طریق دهان خارج میشود این عمل معمولا با بالا آوردن کمی شیر همراه است پس بهتر است روی سر شانهتان یک دستمال یا پارچه قرار دهید که لباستان کثیف نشود!
- حداکثر تا ۰۲ دقیقه بعد از اتمام شیر خوردن کودک ۲ تا ۳ بار بادگلو میزند. سعی کنید قبل از این زمان کودک را به پشت نخوابانید زیرا خروج هوای بلعیده شده کمی دشوارتر میشود شیرخوار را به حالت ایستاده یا در حالت دمر (خوابیده روی شکم) قرار دهید و در این حالت حتما مواظب کودک خود باشید.
عادت به پرخوری
استفراغ شیرخوران بیشتر بهعلت پرخوری است و اغلب مادرانی که بهعلت بالا آوردن شیرخوارشان به ما مراجعه میکنند مادرانی هستند که به محض گریه کردن کودک به او شیر میدهند و متاسفانه بچه به پرخوری عادت میکند. درست است که ما توصیه میکنیم هر وقت کودک گرسنه بود به او شیر بدهید ولی در مواقعی که استفراغ مکرر و زیاد است حداقل با یک فاصلهگذاری ۵/۲ الی ۳ ساعته میتوانیم مشکل را به راحتی کنترل کنیم.اگر کودک شما روند طبیعی رشد و نمو خود را طی میکند، نشانه آن است که کودک شیر کافی دریافت میکند و هیچ مشکلی وجود ندارد و نیاز به هیچ دارو یا آزمایشی هم نیست.سعی کنید کودکتان را به پرخوری عادت ندهید زیرا پرخوری کودک به شکل عادت در آمده و در نهایت به چاقی او ختم میشود. مادرانی که به زور به فرزندانشان غذا میدهند به کودک آسیب میرسانند. بهخصوص در کودکانی که بیش از یک سال سن دارند؛ این موضوع اثرات روانی مخربی بر جای میگذارد چون در این زمان شخصیت کودک در حال شکلگیری است و کودک میخواهد استقلال خود را بهدست گیرد و در نتیجه ممکن است لجباز شود.
آلرژی و حساسیت
یکی از شایعترین عواملی که باعث میشود ریفلاکس ادامه پیدا کند آلرژی و حساسیت به بعضی از موادغذایی است. در این موارد با حذف کردن ماده آلرژیزا یا جایگزین کردن آن با غذایی دیگر میتوانیم استفراغ شیرخوار را کنترل کنیم مثلا اگر کودک به پروتئین شیر حساسیت دارد، میتوانیم با مشورت کردن با پزشک، شیر دیگری را جایگزین کنیم. گاهی کودک دچار سرفههای مزمن و مکرر میشود که هر چه والدین به پزشکان متعدد مراجعه میکنند، علت این موضوع روشن نمیشود درحالیکه ممکن است علت بیماری ریفلاکس نوزاد باشد که با درمان مناسب مشکل کاملا برطرف میشود. کودکانی که بهدلیل آسم مزمن یا سینوزیت زیاد سرفه میکنند نیز محتویات معده را بالا میآورند پس با درمان سرفه، ریفلاکس ر ا هم درمان میکنیم.
تشخیص استفراغ سالم
در استفراغ های طبیعی نوزاد (شیرخوار) ، علائمی از کاهش وزن و بیاشتهایی دیده نمیشود و کودک شیر را بهصورت پنیری بالا میآورد ولی در استفراغهای مرضی ریفلاکس بهصورت مزمن و چندین بار در روز بوده و حالت پنیری هم ندارد و شاید با علائمی از قبیل خسخس سینه، تنگی نفس، وزن نگرفتن مناسب و حتی سرفههای طولانی مدت همراه باشد.
بایدها و نبایدها برای مادر
گاهی مصرف موادغذایی توسط مادر باعث آلرژی یا حساسیت و ریفلاکس طولانی مدت در شیرخوار میشود مثلا وقتی مادر شیر یا لبنیات میخورد مقداری از مواد داخل شیر وارد شیر خودش شده و در صورت حساسیت به مواد داخل شیر، کودک به آن واکنش نشان میدهد. ما نمیتوانیم لبنیات را بهطور کامل از رژیم غذایی مادر حذف کنیم بلکه موقتا آن را حذف کرده یا ماده دیگری را جایگزین میکنیم اما زمانی که ریفلاکس شدید است یا در مدفوع نوزاد خون دیده شده از شیرهای هیپو آلرژیک که حساسیت کمتری برای نوزاد دارند استفاده میکنیم. بهطور کلی مادران شیرده باید از خوردن غذاهای نفاخ و محرک پرهیز کنند.