نماز تراویح چیست؟
تراویح لغتی عربی بوده و جمع مرکب از ترویحه به معنای نشستن و یا جلسه ای همراه با استراحت بوده و در اصل وقفه کوتاهی در خواندن دعا یا اذکیه دینی است. بر این اساس نماز تراویح به نمازی گفته می شود که در میان انجام آن استراحت نیز وجود دارد.نماز تراویح از اعتقادات مسلمانان سنی است که به صورت جماعت در شب های ماه رمضان و پس از نماز عشاء خوانده می شود.در میان مسلمان اهل سنت رسم نماز تراویح اینگونه است که دارای ۲۰ رکعت بوده و به نیت “ختم قرآن” هر شب یک جزء قرآن را در این نمازها تلاوت می کنند. البته روش خواندن بدین صورت است که بعد از هر دو رکعت سلام داده میشود، که پس از هر چهار رکعت استراحت (ترویحه) انجام میشود که به همین دلیل نماز تراویح نامیده شده است. بر اساس همین سنت دینی مسلمانان، هر سال جمعیت بسیاری از اهل سنت برای شرکت در نماز تراویح در ماه رمضان،در مسجد الحرام در مکه و مسجد نبوی در مدینه جمع میشوند. برخی از مسلمانان اهل سنت بر این اعتقاد هستند که نماز تراویح، سنت پیامبر اکرم است و اولین مسلمانی که نماز تراویح خوانده است حضرت محمد(ص) است اما در بسیاری از “منابع اهل سنت” بنیانگذار برگزاری نماز تراویح به صورت جماعت “عمر بن خطاب” است که این مسئله در اعتقادت مسلمانان شیعه نیز وجود دارد اما نقطه اختلاف در اعتقادات شیعه ها خواندن نماز مستحب به جماعت صحیح نیست و جماعت در تراویح بدعت است. از طرفی شیعیان بر این باورند که نماز تراویح، همان نماز وتر یا نماز تهجد (در کل نماز نافله) است که در ماه رمضان و غیر از آن مستحب است. شیعیان اعتقاد دارند که بر اساس بحار الانوار، نخستین کسی که دستور به جماعت در تراویح داد عمر بن خطاب بود.
احادیث مسلمانان سنی در مورد نماز تراویح
در فقه سنی نماز تراویح را میتوان فرادا یا به جماعت خواند و ختم قرآن هم در آن واجب نیست. علاوه بر این نماز تراویح مستحب است و به همین دلیل قطع طواف و سعی برای تراویح جایز نیست.
- بخاری در صحیحش و و نسایی در سنن خود از محمد نقل کردهاند: «ای مردم، نمازهایتان را در خانه هایتان برپا دارید همانا بجز نمازهای واجب، بهترین نمازها آنها اییست که در خانه ها خوانده شوند.»
- ابن ماجه در سننش آورده : «عبدالله بن مسعود از محمد پرسید: نماز در خانه بهتر است یا مسجد؟ او پاسخ داد: آیا نمی بینی خانه من چه نزدیک به مسجد است؟ برپا داشتن نماز در خانه نزد من محبوب تر از مسجد است بجز نمازهای واجب»
- بخاری در صحیحش از قول زید بن ثابت آورده: «محمد زیراندازی از پوست نخل برای خودش درست کرد و شب برای نماز از خانه بیرون شد و به نماز ایستاد. چند تن در حین نماز به او پیوستند. شب بعد آن عده برای نماز آمدند اما او نیامد. آنها شروع به پرتاب سنگریزه به خانه محمد کردند و ناگاه او با خشم بیرون آمده و گفت: شما همچنان برخواسته خود پافشاری میکنید، از برای شما از اینکه این نماز را خدا برایتان اجباری کنم، میترسم. ای مردم، نمازهایتان را در خانههایتان برپا دارید همانا بجز نمازهای واجب، بهترین نمازها آنهاییست که در خانهها خوانده شوند»
- بخاری در جای دیگری از ابو هریره آورده که پس از مرگ محمد، مردم همچنان نوافیل (نافلهها) را فردی (غیر جماعت) میخواندند و این سنت در زمان ابوبکر و نخستین سالهای زمامداری عمر برپابود. شبی از شبهای رمضان، عمر وارد مسجد شد و مردم را مجزا یا در گروههای کوچک در حال نماز دید. عمر گفت به نظر من بهتر است اینان را تحت امامت یک قاری جمع کنم. او سپس مردم را تحت امامت ابی بن کعب جمع کرد. شب بعد عمر به مسجد آمد و دید مردم به امامت ابی بن کعب نماز میخوانند و گفت: چه بدعت خوبی است.
- نووی (نویسنده شرح صحیح مسلم) گفته: «مالک، ابویوسف، برخی از علمای شافعی و برخی دیگر هم گفتهاند که بهتر است تراویح فردی (غیرجماعت) و در خانه انجام شود.»
- همچنین قسطلانی و نووی در جای دیگر آوردهاند: «تراویح بدعت نامیده شد زیرا نه در زمان محمد و نه در زمان صدیق (منظور ابوبکر) به جماعت برپا نشد، و نه در سر شب و با این شمار نمازگزار»
احادیث مسلمانان شیعه در مورد نماز تراویح
- محمد باقر و جعفر صادق، وسایل الشیعه : شیعه امامیه، این شکل نماز خواندن را جزء شریعت نمیداند. بلکه از بدعت های برخی صحابه میشمارد زیرا مسلم این است که پیامبر اسلام از به جای آوردن نماز مستحبی در مسجد دوری میکرد. عبدالله بن سعد از محمد پرسید: نماز مستحبی را در خانه به جای آوردن بهتر است یا در مسجد؟ ایشان فرمود: آیا نمیبینی که خانهٔ من چقدر به مسجد نزدیک است؟ با این وصف من دوست دارم که نمازهایم را در خانهام به جای آورم مگر این که نمازهای واجب باشد.
- پیامبر اکرم : بر شما باد به نماز در خانه هایتان، زیرا بهترین نماز انسان نمازی است که در خانه خوانده شود مگر نمازهای واجب
از طرفی شیعیان بر این باورند که پیامبر اسلام این نوع از نمازهای مستحبی را به جماعت بجا نیاورده است و حتی در زمان ابوبکر هم سابقه نداشتهاست. روایتی از کتاب صحیح بخاری که از منابع اصلی حدیثی نزد اهل سنت است، به صراحت بیان میکند که اقامه آن به جماعت از بدعتهای خلیفه دوم بودهاست. وی از ابن شهاب و او از عبدالرحمن بن عبد القاری نقل میکند که: در یکی از شبهای رمضان با عمر به مسجد رفتیم. دیدم مردم دسته دسته پراکنده هستند و هر کسی برای خود یا با گروه خود نماز میخواند. عمر گفت: به نظر من اگر اینان به یک امام اقتدا کنند بهتر است پس دستور داد ابی بن کعب پیش نماز همه باشد. شبی دیگر با وی به مسجد رفتیم و دیدیم مردم نمازهای مستحبی شبهای رمضان را به جماعت میخوانند. آن گاه عمر گفت: این بدعت خوبی است.
- صحیح بخاری، صلاه التراویح : از این رو، گفته میشود مسلمانان همواره این نماز را فرادا به جای میآوردند تا اینکه عمر بن خطاب جماعت را بدعت نهاد. از نظر اهل تشیع، اهل سنت به این بدعتگذاری تصریح نیز میکنند چنانکه قلقشندی میگوید: «عمر اولین کسی است که جماعت رمضان را تشریع کرد و آن در سال ۱۴ هجری بود».[۱۷] ابن عبدالبر در الاستیعاب میگوید: اوست که ماه رمضان را با نماز مستحبی دسته جمعی نورانی کرد.
- از جعفر صادق، امام ششم شیعیان نقل شدهاست که: «به پا داشتن تراویح به جماعت جایز نیست».
- در روایتات شیعه آمده است: زمانی که علی بن ابی طالب در کوفه بود مردم کوفه پیش وی رفتند و از او امام جماعت شدن برای نماز تراویح را درخواست کردند. علی جواب منفی داد و آنان را از اقامه نوافل شبهای ماه رمضان به جماعت نهی کرد.
- سلیم بن قیس هم از علی نقل میکند: «به خدا سوگند! دستور دادم که مردم در ماه رمضان جز بر نمازهای واجب جماعتی را بر پا نسازند و به ایشان گفتم که ادای نافلهها به جماعت بدعت است. برخی از لشکریانم فریاد برآوردند که ای اهل اسلام! سنت عمر تغییر کرد. او ما را از نمازهای نافلهٔ ماه رمضان بازمیدارد. تا آن جا که ترسیدم در لشکرگاه سر به شورش نهند».