استراتژی چیست؟
کلمه استراتژی از کلمه یونانی (استراتگوس) Strategos یا (استراتژ) به معنای “لشکر” یا “فرماندهی ارتش” گرفته شده است. در ارتش یونان باستان، ارتش از گروههای کوچک سربازانی که متعلق به خاندان های یونانی بودند تشکیل میشد و توسط افرادی به نام «استراتگوس» فرماندهی میشد. استراتژی در معنای قدیمی خود به مفهوم به کارگیری همه امکانات کشور برای دست یافتن به هدفهای نظامی بود، اما به تدریج استراتژی از بعد نظامی محض، فاصله گرفت و در حال حاضر اهداف نظامی، بخشی از اهداف ملی یک کشور را تشکیل میدهد.
تعاریف مختلف استراتژی
- فرهنگ لغت وبستر : استراتژی، علم برنامه ریزی و هدایت عملیات نظامی بزرگ در مقیاس کلان، با هدف تشخیص و یافتن بهترین موقعیت قبل از شروع درگیری واقعی با دشمن است.
- دایره المعارف بریتانیکا : تعریف استراتژی را از دید نظامی با تعبیر هنر برنامه ریزی و هدایت عملیات معرفی کرده و برای متمایز ساختن آن با تاکتیک سه ویژگی گسترده بیشتر عملیاتی، دوره زمانی بلندتر و جابه جایی انبوه نیروها را قید می کند.
- در دیدگاه جدید : استراتژی یک برنامه واحد، همه جانبه و تلفیقی است که نقاط قوت اصلی و نقاط ضعف اصلی سازمان را با فرصت ها و تهدیدات محیط مربوط میسازد و به نحوی طراحی شده است که با اجراء صحیح آن از دست یابی به اهداف اصلی سازمان اطمینان حاصل میگردد.
- از دیدگاه جانسون و شولز : استراتژی جهت حرکت و گستره فعالیت های یک سازمان در بلند مدت، با توجه به منابع موجود و محیط در حال تغییر سازمان، به ویژه با توجه به بازارها، مشتریان و کارفرماهای سازمان با توجه به انتظارات گروههای ذینفع است.
- استراتژی به آوردن نیرو به صحنه اطلاق میشود و به بیان دیگر طرح دراز مدتی است که برای نیل به یک هدف مشخص طراحی و تبیین میگردد.
- به عنوان یک تعریف جامع از استراتژی می توان گفت که استراتژی به معنی استفاده از منابع محدود، با بهره گیری از فرصت های موجود در محیط کسب و کار است، به گونه ای که بتوانیم برای خود مزیت رقابتی بوجود بیاوریم و از این طریق به تمایز در کسب و کار خود برسیم.
مفهوم استراتژی از نظر لغوی
- فن اداره جنگ
- فن فرماندهی
- فن جنگ و طرح نقشه برای جنگ
مفهوم اصطلاحی استراتژی
فن و علم توسعه و به کارگیری قدرت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی ملت، هنگام جنگ و صلح، به منظور تأمین حداکثر پشتیبانی از سیاستهای ملی و افزایش احتمال دستیابی به نتایج مطلوب برای کسب حداکثر پیروزی و حداقل شکست.
تفاوت استراتژی و تاکتیک چیست؟
در عرصه نظامی راهبرد عموماً به نقل و انتقال نیروها در پشت جبهه جنگ و در جبهه پیش از درگیر شدن با دشمن است. هنگامی که نیروهای نظامی در جبهه با نیروهای دشمن درگیر میشوند این دیگر راهکنش (تاکتیک) است و نه راهبرد. در دوران گذشته به ویژه در عصر جنگهای ناپلئونی تمایز آشکاری بین راهبرد و راهکنش وجود داشت و راهبرد به آنچه در پشت جبهه میگذشت مربوط و راهکنش به هدایت جنگ در میدان نبرد. تاکتیک یا راهکُنِش (Tactic) واژهای است که به طور رسمی از ۱۷۶۶ میلادی کاربرد آن در ادبیات نظامی غرب آغاز شده است. واژه نامه آکسفورد این واژه را از واژهٔ لاتین tactica و همین طور از واژهٔ یونانی tactike و tactikos به معنی نظم و سامان و نیز دارای نظم و ترتیب مشخص مشتق میداند. امروزه این واژه دارای معانی گوناگونی فراتر از ریشهٔ نخستین آن پیدا کرده است که آرایش برای رزم یا رزم آرایی، روش جنگیدن و نبرد از آن جمله است. ریشهٔ اصلی واژهٔ «تاکتیک»، واژهٔ «تک تاخت»، «تک توختن» و «تکتوزی» در زبان پهلوی است که در فرهنگ نظامی ایران زمین به دلیل وجود سواره نظام ورزیده در زمان حاکمیت هخامنشیان، پارتیان و ساسانیان بهعنوان جنگاوران، تک آوران همواره در جنگ ها با خلق جنگ سریعِ سواره نظام، فاتح نبردهای بسیاری شدهاند. این واژه سپس از طریق ایران به فرهنگ یونانی و رومی (تکتیکوز) و از آنجا به فرهنگ غرب و اروپا و ادبیات مرسوم نظامی دنیا بهصورت واژهٔ تاکتیک راه یافته است.
استراتژی کلان چیست؟
از ابتدای قرن بیستم با ظهور واژه «خط مشی و سیاست ملی» استراتژی در جایگاهی بین تاکتیک و سیاست ملی قرار گرفت. این وضعیت موجب شد تا تعاریف سیاست ملی، استراتژی و تاکتیک در دوران جنگ جهانی اول که از گستردگی زیادی برخوردار بود و کشورهای درگیر مجبور به نبرد در چند جبهه بودند ناکارا جلوه کند. در پاسخ به این امر واژه و مفهوم جدیدی یعنی واژه «راهبرد کلان» (grand strategy) ظهور کرد که در واقع به نوعی ترکیب مفهوم راهبرد و سیاست ملی بود. راهبرد کلان (استراتژی کلان) مفهومی بود که در چارچوب آن راهبردهای بخشی همچون راهبرد نظامی، راهبرد اقتصادی، راهبرد سیاسی و راهبرد بازرگانی کشور قرار میگرفت.
مفهوم استراتژی چیست؟
مفهوم استراتژی در عرصه سیاست از کاربرد زیادی برخوردار است. کارل فون کلازوتیز که از استراتژیست های بزرگ جهان بوده، گفته است جنگ ادامه سیاست به شیوههای دیگر است. بر همین اساس در گذشته وقتی سیاست تبدیل به شیوههای نظامی شد و استراتژی لقب مییافت و در نهایت خود واژه استراتژی برای برنامه سیاسی کلان کشور مورد استفاده قرار گرفت.امروزه علاوه بر فرماندهان نظامی و سیاستمداران، دست اندرکاران امور بازرگانی، اقتصاددانان، کارفرمایان عرصه صنعت نیز دارای استراتژی هستند.
مفهوم استراتژی نظامی چیست؟
هرگاه قدرت سیاسی، نظامی، فرهنگی و اقتصادی، در جهت دستیابی به اهداف نظامی یک ملت به کار رود، استراتژی نظامی نامیده میشود به همین ترتیب برای هر یک از ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نیز میتوان یک تعریف از استراتژی ارائه داد.
جایگاه استراتژی در سطوح مدیریت
راهبرد عالی ترین سطح از میان سطوح ۴ گانهٔ مدیریت است. سطوح ۴ گانهٔ مدیریت عبارتند از:
- سطح راهبردی (سطح استراتژی)
- سطح عملیاتی
- سطح تاکتیکی (راهکنشی)
- سطح تکنیکی (فنی)
استراتژی شامل زمینههای کاری گوناگون میشود از جمله:
- راهبرد نظامی
- راهبرد بازاریابی
- مدیریت راهبردی
- راهبرد نظری بازیها
- راهبرد اقتصادی
- راهبرد برنامه ریزی پیزبانشناسی (شناخت رابطه اعصاب با زبان)
تفاوت استراتژی و طرح چیست؟
تفاوت راهبرد (استراتژی) و طرح مانند تفاوت خرد و دانش است. راهبرد در مورد تشخیص «عمل درست میباشد و طرح دربارهٔ نحوهٔ انجام درست آن عمل میباشد. ارائه استراتژی توسط استراتژیست انجام میگردد و طرح توسط متخصص ارائه میشود.
مایکل پورتر پیامبر برنامه ریزان استراتژیک (راهبردی)
مایکل پورتر (Michael Porter) متولد ۲۳ مهٔ ۱۹۴۷ اقتصاددان اهل ایالات متحده آمریکا است. مایکل پورتر ملقب به پیامبر برنامه ریزان راهبردی (استراتژیک) میباشد. مایکل پورتر مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه هاروارد در رشته مدیریت و مدرک دکترای خود را در رشته اقتصاد کسب و کار از همین دانشگاه اخذ نموده است. وی جزو چهار فردی میباشد که در صد سال گذشته توانستهاند در دوران جوانی استاد دانشگاه هاروارد شوند. در حوزه اقتصاد و مدیریت، تا کنون کسی موفق نشده است که به اندازه وی کار تحقیقاتی و علمی انجام دهد. مایکل پورتر تا کنون ۱۹ کتاب و ۱۳۵ مقاله در زمینه رقابت و استراتژی نوشته است و در کل بیش از ۲۷۰ هزار بار به مقالات وی ارجاع شده است. اولین کتاب او به نام استراتژی رقابتی (competitive strategy) در سال ۱۹۸۰ منتشر گردیده است که تا کنون بیش از ۶۰ بار تجدید چاپ شده و به بیش از ۲۰ زبان دنیا نیز ترجمه شده است. مایکل پورتر توانسته است ارتباطی بین استراتژی، کسب و کار و اقتصاد ایجاد کند. او در یکی از مصاحبههای خود توضیح میدهد که به دلیل علاقه زیادی که به ورزش و رقابت داشته است و همیشه این مفاهیم دارای جایگاهی خاصی در ذهن او بودهاند و این مفهوم را وارد نظریههای مدیریت و کسب و کار کرده است.
آشنایی با برخی نظریات مایکل پورتر
- مدل پنج نیرو: برای تحلیل جذابیت یک صنعت مورد استفاده قرار می گیرد.
- استراتژی های عمومی: این استراتژی ها به سازمان این امکان را می دهند که از سه مبنای متفاوت مزیت های رقابتی استفاده کنند.
- مدل الماس: برای تشریح رقابت در سطح بینالمللی مورد استفاده قرار می گیرد.
- زنجیره ارزش: به مجموعه عملیاتی اشاره دارد که در یک صنعت به صورت زنجیروار صورت می گیرد تا به خلق ارزش منتهی شود.
- گروه های استراتژیک: بیان کننده این موضوع است که تمامی فعالان در یک صنعت خاص لزوماً رقیب یکدیگر محسوب نمیشوند، بلکه با توجه به عوامل متفاوتی باید آنها را در گروه های طبقهبندی نمود و بر حسب هر گروه استراتژی رقابتی را اتخاذ کرد.