ابن مرجانه کیست؟
عبیدالله ابن زیاد ابن ابیه مشهور به ابن مرجانه و ابن زیاد با نام کامل “ابو حفص عبیدالله بن زیاد بن ابیه” ، از کنیزی به نام مرجانه زاده شد.از این روست که برخی ابن زیاد را به طعنه به مادرش منسوب کرده و “ابن مرجانه” خوانده اند که اشاره به اتهام ناپاکی تولد عبیدالله دارد چرا که در برخی منابع به بد نامی و زناکار بودن مرجانه اشاره و تاکید شده است. ابن مرجانه فرمانده نظامی مشهور امویان و از عوامل اصلی به شهادت رسیدن حسین بن علی و یاران باوفایش بود. در واقع عبیداللّه بن زیاد از سرداران مشهور اموی بود که در سال ۵۴ هجری از طرف معاویه به حکومت خراسان گمارده شد و در سال ۵۶ از آنجا عزل و به حکمرانی بصره منصوب گردید. براساس روایات تاریخی معتبر عبیدالله ابن زیاد از پیش از زمانیکه حرکت مسلم بن عقیل به سمت کوفه آغاز شد و در پی آن در زمان حرکت امام حسین (ع) به سمت کوفه والی بصره بود و یزید او را در سال ۶۰ ق پس از آشفتگی اوضاع کوفه، با حفظ سمت اش در بصره به امارت شهر کوفه هم گماشت و به وی ماموریت سرکوب قیام امام حسین (ع) را داد.
بعد از این دستور یزید، عبیدالله بن زیاد “بکر بن حمران احمری” را مأمور دستگیری و به قتل رساندن مسلم بن عقیل در کوفه نمود و پس از آن فرمان قتل حسین بن علی و یاران او و اسارت اهل بیت او را به عمر بن سعد که فرمانده سپاه کوفه در کربلا بود داد. ابن زیاد پس از مرگ یزید ادعای خلافت کرد و اهل بصره و کوفه را به بیعت فراخواند ولی کوفیان دعوت او را نپذیرفتند و او را از شهر بیرون کردند. وی سپس از بیم انتقام فراری شد و مدتی به شام رفت و همزمان با نهضت توابین مأموریت سرکوب توابین را یافت.
ابن زیاد در سال ۶۵ هجری با لشکری به جنگ سلیمان بن صرد خزاعی رفت و در عین الورده با او درگیر شد و نهایتا این ابن مرجانه بود که در سال ۶۵ قمری موفق شد قیام توابین را سرکوب کند. تا اینکه سرانجام در یکی از درگیری ها با سپاه ابراهیم بن مالک اشتر نخعی در سال ۶۷ هجری خودش و جمعی از همراهانش کشته شدند و باقی سپاهیانش پراکنده گشتند. پس از کشته شدن ابن زیاد، سر ابن زیاد را نزد مختار (ابو عبید ثقفی) بردند. مختار هم آن را نزد محمد حنفیه و (و بر اساس برخی روایات امام سجاد (ع) فرزند حسین بن علی) فرستاد.
لعن و نفرین ابن مرجانه
ابن مرجانه به سبب نقشی که در واقعه کربلا داشت، از شخصیت های منفور نزد شیعیان است و علاوه بر این رشید هجری، از یاران علی بن ابیطالب نیز به امر ابن مرجانه کشته شد. ابن مرجانه از کسانی است که در جاهای مختلفی از زیارت عاشورا مورد لعن قرار گرفته است مانند :
“لعن الله ابن مرجانه”
و در جایی دیگر : “و لعن الله عبیدالله بن زیاد”
پدر ابن مرجانه که بود؟
پدر ابن مرجانه، شخصی به نام “زیاد بن ابیه” فرمانده جنگی و حکمران عرب بود. مادربزرگ پدری ابن مرجانه (مادر زیاد بن ابیه)، سمیه، کنیز ایرانی یا هندی “حارث بن کلده”، پزشک مشهور بود و با مردان متعددی ارتباط داشت. از این رو پدربزرگ واقعی ابن مرجانه نامشخص بود و به همین دلیل پدر او، زیاد بن ابیه یعنی پسر پدرش و یا زیاد بن امه یعنی زیاد پسر مادرش خوانده میشد. البته علاوه بر اینها به “زیاد بن سمیه” و “زیاد بن عاص” نیز شهرت داشت. البته برخی هم برده ای رومی را پدر زیاد بن ابیه می دانستند.
هر چند که در زمان عمر، ابوسفیان، زیاد بن ابیه (پدر ابن مرجانه) را پسر خود دانست اما علی بن ابی طالب او را برای این سخنش نکوهش کرد. در سال ۶۵۹ میلادی (۳۹ قمری)، علی بن ابی طالب، خلیفه چهارم “زیاد بن ابیه” را به مأموریت جنگی در اصطخر ایران فرستاد و سپس به حکمرانی فارس و کرمان برگزید. پس از کشته شدن علی بن ابی طالب، معاویه بن ابی سفیان با حسن بن علی عهدنامه صلح بست و پس از تحکیم پایه های خلافت معاویه، مغیره بن شعبه، زیاد را به دمشق دعوت کرد. معاویه، زیاد را به دربار دمشق جلب کرده و او را برادر خود خواند و اعلام کرد که سمیه، مادر زیاد در جاهلیت با ابوسفیان همبستر شده است و زیاد پسر ابوسفیان است و در سال ۴۴ هجری قمری حکومت کوفه و بصره را به زیاد سپرد. در سال ۶۷۱ میلادی، زیاد موفق به فتح مرو گردید تا اینکه زیاد در سال ۶۷۳ مرد و عبیدالله بن زیاد به جانشینی او برگزیده شد.
در برخی روایات تاریخی آمده است که ابن زیاد (ان مرجانه) ، بسیار خشن، بی رحم و بی پروا بوده و برخی از زندگینامه نویسان از او با عنوان “جبّار” یاد کرده اند. چنان که نقل کردهاند، در سرکوب خوارج در بصره، خشونتی شگفت انگیز از خود نشان داد. این خصلت عبیدالله باعث شد در جنگ با غیر مسلمانان در فتوحات نیز موفقیت هایی به دست آورد.