اعتکاف چیست و ایام اعتکاف در سال چه زمانی است؟
اعتکاف در لغت به معناى توقف در جایى (درنگ کردن و ادامه دادن این درنگ) است و در مباحث دینی شیعه، اعتکاف از جمله عبادت های مستحب بوده و در شخص اعتکاف کننده به فردی گفته میشود که برای مدتی مشخص (دست کم سه روز) در مسجد بماند و روزه بگیرد. براساس بیان احکام عبادت نیز، اعتکاف ماندن در مسجد به قصد عبادت خداوند با شرایط خاصی است. یکی از مهم ترین شرایط اعتکاف روزهای انجام آن است. در واقع اعتکاف در حالت کلی زمان اختصاصی نداشته و به جز دو روز که اعتکاف در آن حرام است، در هر زمان دیگری از سال می توان این عمل مستحبی را انجام داد و اما در روایات زمان هایی ذکر شده است که فضیلت اعتکاف بیشتر است. این ایام اعتکاف در سال، شامل روزهای سپید (ایام البیض : یعنی روزهای سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم رجب) یا ده روز آخر ماه رمضان است. البته بر اساس برخی روایات، فضیلت اعتکاف در ماه مبارک رمضان بیشتر است. دو روزی که اعتکاف در آن حرام است، همان دو روزی است که روزه در آن حرام است یعنی روز عید فطر و روز عید قربان. شخصی که نیت اعتکاف کردن داشته باشد باید توجه کند که شرایط اعتکاف برای انجام آن بسیار مهم است. در واقع دانش مرتبط با احکام اعتکاف باعث صحیح بودن اعتکاف می شود که در این مطلب از موج باز سعی شده است به صورت دقیق تمام شرایط آورده شود. در این میان ارکان اعتکاف ، شرایط اعتکاف و شرایط اعتکاف کننده به عنوان اساسی ترین شرایط آورده شده و سپس به دیگر موارد پرداخته شده است. اعتکاف ارکانی دارد که عبارت اند از :
- نیت اعتکاف : اعتکاف همانند سایر عبادات باید با نیت و قصد قربت باشد و هرگونه ریا و خودنمایى و قصد غیر الهى آن را باطل مىکند. در نیت اعتکاف قصد وجه شرط نیست یعنى لازم نیست برای اینکه اعتکاف واجب است یا مستحب قصد کند و از آغاز تا پایان اعتکاف باید با نیت و قصد قربت باشد. بنابراین اگر به همین قصد اعتکاف را شروع کند صحیح است و همچنین اگر به قصد اینکه فردا معتکف شود به مسجد برود و از اول وقت (طلوع فجر) در آنجا باشد صحیح است.
- توقف در مسجد جامع شهر یا مساجد چهارگانه معروف
- کمتر از سه روز نبودن اعتکاف
- روزه دار بودن معتکف در ایام اعتکاف : انسان در ایام اعتکاف باید روزه بگیرد، بنابر این کسى که نمىتواند روزه بگیرد مانند: مسافر، مریض و … و کسى که عمدا روزه نگیرد، اعتکافش صحیح نیست و لازم نیست که روزه، مخصوص به اعتکاف باشد بلکه هر روزهاى باشد صحیح است مثلا در ایام اعتکاف روزه قضا یا نذرى بجا آورد و علاوه بر اینها انسان مى تواند نذر کند در سفر روزه بگیرد و به نظر برخى مراجع معظم تقلید حتى هنگام سفر هم مىتواند نذر کند که روزه بگیرد و در این صورت اعتکافش صحیح است.
شرایط اعتکاف نیز شامل :
- زمان آن از سه روز کمتر نباشد
- مکان آن در مسجد باشد و ادامه ماندن در مسجد و خارج نشدن از آن : بر اساس روایات موجود و معتبر، مکان اعتکاف مسجد است و تمام روزهای اعتکاف باید در مسجد برگزار شود و بر اساس احکام اعتکاف، اعتکاف، تنها در مساجد خاص، صحیح است. بنابرین اگر کسی در خانه خود یا در حسینیه یا حرم معتکف شود صحیح نیست. مساجدی که اعتکاف در آن صحیح است، عبارتند از:
- مسجد الحرام
- مسجد النبی
- مسجد جامع کوفه
- مسجد بصره
و علاوه بر این مساجد خاص ، به قصد رجا میتوان در مسجد جامع هر شهر معتکف شد. برای شخص معتکف چند چیز حرام است که شامل موارد زیر است :
- استفاده از عطریات و گیاهان خوشبو بری کسی که از آن لذت میبرد حرام است ولی برای فردی که حس بویایی نداشته باشد اشکالی ندارد.
- جدال در امور دینی و دنیوی برای غلبه بر دیگری و اظهار فضل و برتری بر او بر شخصی که اعتکاف کرده است حرام است.
- هرگونه استفاده شهوانی از جنس مخالف نظیر لمس، بوسه و آمیزش حرام است. اما نگاه با شهوت به همسر در حال اعتکاف مانعی ندارد.
- استمنا : حتی اگر با نگاه به همسرش زمینه جنابت خود را فراهم کند.
شرایط اعتکاف کننده :
- عقل (از دیوانه صحیح نیست)
- ایمان (از غیر مؤمن صحیح نیست)
- قصد قربت (هرگونه ریا و خودنمایى، اعتکاف را باطل مىکند
- روزه دارى در ایام اعتکاف
- اجازه گرفتن از کسى که اجازه او لازم است مثلا فرزند از والدین
اقسام اعتکاف چیست؟
اعتکاف بر دو قسم است :
- اعتکاف واجب : در اعتکاف واجب شخص باید حتماً روزه دار باشد. البته روزه داشتن شرط لازم هر اعتکافی است.
- اعتکاف مستحب : اعتکاف مستحب است که فرد بدون نذر یا عهد و قسم خود اقدام به این عمل بکند که در این صورت اگر تا سحر روز سوم در اعتکاف باشد، ادامه دادن آن تا آخر روز سوم واجب است و در صورت ترک آن، بر شخص واجب است که بعداً به جای آن معتکف شود.
فلسفه و آثار اعتکاف چیست؟
انسان در گریز از هوای نفس و فرار از اشتغالات زندگی، در طریقت انس با معبود همواره نیازمند خلوتی است تا در انزوای وجود خویش در آثار صنع پروردگارش با دیده عبرت بیندیشد و با سوز دل و اشک دیده، باطن خود را از زنگار گناهان بشوید و خانه دل را مصفای حضور خالق هستی بخش سازد، و اعتکاف زمینه چنین خلوتی را فراهم می¬کند و فرصت و مجالی می دهد برای پرداختن به امور نفس خویش و جلوه گری نور محبت خدا در اعماق سرای وجود انسان، تا انسان بدون دلواپسی از کارهای انجام نشده و وابستگیهای روزمره، خود را در سرای معبود خویش نظاره گر باشد. حضرت صادق علیه السلام فرمود: فِی التَّوْرَاهِ مَکْتُوبٌ یَا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبَادَتِی أَمْلَأْ قَلْبَکَ غِنًى وَ لَا أَکِلْکَ إِلَى طَلَبِکَ وَ عَلَیَّ أَنْ أَسُدَّ فَاقَتَک؛در تورات نوشته شده است: ای فرزند آدم! برای انجام عبادت من فراغتی به وجود بیاور تا من دل تو را از بی نیازی سرشار سازم و بدون اینکه تو طلب کنی، حاجتت را برآورده کنم و من خود را ملتزم می دانم که حوائج تو را برطرف نمایم.
مدت اعتکاف چقدر است؟
مدت اعتکاف حداقل سه روز است و در کمتر از آن صحیح نیست ولى در زیادتر از سه روز حدى ندارد. این سه روز از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم است بنابر این اگر بعد از طلوع فجر حتی با چند دقیقه تاخیر به مسجد برسد آن روز جزو اعتکاف به حساب نمىآید و چنانچه قبل از مغرب روز سوم اعتکاف را قطع کند، افزون بر آنکه کار حرامى کرده اعتکاف نیز باطل است. سه روز اعتکاف با شب هاى آن است که حداقل سه روز و دو شب است بنابر این نمىتواند شبها را از مسجد خارج شود یا نذر کند که سه روز بدون شبها در مسجد معتکف شود.