جنس مو از چیست؟
از ویژگیهای پستانداران داشتن مو است که در حیوانات پشم، کرک یا خز نامیده می شود.برخی گونه های پستانداران در دورههایی از زندگی شان بی مو هستند و برخی از همان بدو تولد دارای مو هستند.مو چند کارکرد دارد که مهم ترین آن عایق بندی گرمایی در برابر سرما و در برخی گونه های پستانداران عایق بندی در برابر گرما است. البته در انسان به خاطر روند تکامل، موی بدن کم پُشت شده و کارکرد عایق بندی خود را از دست داده است اما موی سر هنوز این کارکرد را به همراه کارکرد زیبا شناختی خود دارد. همچنین سیخ شدن موهای بدن بازمانده ای است از دورانی که انسان پُرمو برای افزایش عایق بندی موها را به سوی هم می کشید. براساس پژوهش های صورت گرفته؛ نوع بشر حدود ۳٫۳ میلیون سال پیش، موهایی که بیشتر بدن او را میپوشاند از دست داده است.
واحد شمارش موی سر گرافت است نه تار مو!
مساحت پوست سر انسان تقریباً ۵۰۰ سانتیمتر مربع است که دارای حدود ۲۰۰ تار مو در هر سانتی متر است. هر گرافت از چند تار مو تشکیل شده که از ریشه به هم ارتباط دارند. بدن انسان نزدیک به ۵ میلیون تار مو دارد، که پوست سر ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار از این تعداد را در بر میگیرد. افراد با موهای بلوند بیشترین تعداد فولیکول ها را در سر داشته و بعد از آنها به ترتیب افراد با موهای قهوهای، موهای قرمز و سیاه قرار میگیرند. رویش طبیعی موی سر ۱ سانتی متر تا ۱٫۶ سانتی متر در هر ماه است.
یک تار مو شامل قسمت های زیر است :
- شفت یا ساقه مو : قسمتی که از پوست خارج شده و قابل رویت است
- ریشه مو : قسمتی که زیر پوست قرار گرفته است.
- فولیکول مو : مسیری لوله مانند در ناحیه درم که ریشه مو در آنجا رشد میکند.
- بولب : در پایان فولیکول بخشی برجسته به نام “بولب” است که پیگمان رنگی ملانین در آن تولید میشود : در موهای مشکی این قسمت سیاه بوده و در موهای روشن و سفید، بیرنگ میباشد.
- درمال پاپیلا : قسمت انتهایی بولب دارای یک فرورفتگی است و بافت پیوندی که از درم به این قسمت وارد شده “درمال پاپیلا” نامیده میشود. درمال پاپیلا توسط مویرگهای خونی تغذیه میشود و مسئول تولید موی جدید میباشد.
جنس مو از چیست : کراتین
ترکیب اصلی مو یک پروتئین ساختمانی محکم به نام “کراتین” میباشد. کراتین پروتئینی است که در ناخن و سطح خارجی پوست هم وجود دارد.
ساقه مو از سه لایه تشکیل شده :
- مدولا : داخلیترین لایه «مدولا» نامیده میشود و فقط در موهای ضخیم بدن (Terminal Hair) وجود دارد، این لایه نور را به خوبی منعکس میکند و باعث میشود رنگ مو در آفتاب نسبت به سایه متفاوت باشد.
- کورتکس : لایه میانی “کورتکس” نامیده میشود و لایه ای است که استحکام و رنگ و حالت مو را مشخص میکند.
- کوتیکول : خارجیترین لایه “کوتیکول” نامیده میشود، این لایه نازک و بدون رنگ میباشد و نقش آن محافظت از لایه ضخیم و ملانین دار کورتکس میباشد
سیکل طبیعی رشد و ریزش مو
برای درک علت ریزش مو لازم است که سیکل طبیعی رشد مو را بدانیم. موی انسان به صورت دوره رشد- استراحت، رشد میکند. این سیکل سه مرحله دارد :
- آناژن: مرحله رشد
- کاتاژن: مرحله پسرفت
- تلوژن: مرحله استراحت
به دنبال دورههای رشد (آناژن) ۲ تا ۸ سال (به طور متوسط ۳ سال) یک دوره کوتاه ۲ تا ۴ هفتهای داریم که طی آن مو کاملاً پسرفت میکند که این مرحله کاتاژن نام دارد. سپس مرحله استراحت به نام تلوژن شروع می شود که ۳ تا ۴ ماه ماه طول میکشد.
ریزش مو تنها هنگامی اتفاق میافتد که سیکل رشد بعدی شروع شده و یک موی دیگر رشد میکند. به طور متوسط روزانه ۱۰۰–۵۰ موی در مرحله تلوژن میریزند. این ریزش مو طبیعی است و همان ریزشی است که در هنگام دوش گرفتن و برس زدن مو دیده میشود. این موها دوباره رشد خواهند کرد. در هر زمان کمتر از ۱۵٪ موها در مرحله استراحت هستند و بعد از گذشت ۳ تا ۴ ماه این موها میریزند و به جای آنها موهای جدیدی رشد میکنند.
مشکل زمانی آغاز میشود که موهای ریزش یافته بیشتر و سریع تر از موهای رویش یافته جدید باشند یا رشد موهای جدید ضعیف شود در این حالت بعد از مدتی از تعداد کل موها کاسته شده و فرد متوجه کاهش حجم موهایش میشود؛ لذا درعلم پزشکی زمانی میگویند، فرد دچار ریزش مو شدهاست که در طول روز بیش از ۵۰ تا ۱۰۰ تار موی او بریزد یا اگر حدود ۱۰۰ تار مو را گرفته و بکشند بیشتر از ۴ تا ۵ تار مو کنده شود و بریزد. عوامل مختلفی میتوانند روی سیکل رویش مو اثر گذاشته و باعث ریزش موی دائم یا موقت شوند، شایعترین علت ریزش موی سر هم در آقایان و هم در خانمها ریزش موی هورمونی– ژنتیکی یا آندروژنتیک (Androgenetic alopecia) میباشد.
از دیگر عوامل میتوان به سابقه تب بالا، بیماریهای تیروئید، کم خونی، رژیمهای غذایی خاص، زایمان و شیردهی، مصرف بعضی داروها، بیماریهای التهابی یا عفونی پوست سر، مواد شیمیایی، شیمی درمانی، استرس و غیره اشاره نمود که در ادامه هر یک را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار میدهیم.
ریزش موی آندروژنتیک
معمولترین و شایعترین علت ریزش مو در آقایان و خانم ها عامل پر قدرت آندروژنتیک میباشد. اصطلاح “آندرو” از آندروژن یا هورمانهای مردانه ساز مانند “دی هیدروتستوسترون” و “تستوسترون” گرفته شده که وجود آنها برای ریزش موی آندروژنتیک هم در آقایان و هم در خانم ها لازم هستند و “ژنتیک” نشان از ژنی دارد که به ارث رسیدن آن برای بروز این نوع ریزش مو لازم است. در آقایان میزان فراوانی طاسی، ۳ نفر از هر ۵ مرد تا قبل از سن ۵۰ سالگی میباشد، درحالی که در زنان، ۱ نفر از هر ۴ زن از دست دادن مو و نازک شدن مو را تجربه میکنند و بعد از یائسگی بیشتر مستعد طاسی هستند.
در آقایان بعد از بلوغ به دنبال افزایش سطح هورمونهای آندروژنی نازک شدن موها و عقب رفتن موهای ناحیه پیشانی شروع میشود. عقب رفتن خط رویش مو در شقیقه ها در اکثر مردان سفید پوست، چه آنهایی که ریزش موی آندروژنتیک در آینده پیدا میکنند و چه آنهایی که پیدا نمیکنند، دیده میشود اما در آنهایی که ریزش موی آندروژنتیک دارند ریزش موی شقیقه ها به نواحی عقب تر پیشروی و به قله سر ختم میشود. موهای پشت و بغل سر چون عموماً فاقد گیرندههای هورمون مردانه میباشند، ریزش پیدا نکرده و تا آخر عمر باقی میمانند.
در زنان هم این نوع ریزش مو ایجاد میشود ولی معمولاً باعث نازک شدن مو و ریزش منتشر در سر میشود.عدم تعادل بین هورمونهای زنانه و مردانه میتواند سر چشمه ریزش مو در خانمها گردد. به همین دلیل دادن آزمایش های هورمونی الزامی است. اغلب زنان با الگوی ریزش زنانه هیچ علائم کلینیکی یا بیوشیمیایی دال بر هورمون جنسی مردانه (آندروژن) اضافی نشان نمیدهند. حتی در مواردی با وجود سطح طبیعی تستوسترون، حساسیت بیش از حد نسبت به آندروژنها یا تعداد بیش از حد گیرندههای موجود در فولیکولهای موی سر سبب ریزش مو میگردند.
میزان آندروژنها برای بروز ریزش مو، لازم نیست بیشتر از حد طبیعی باشد. اگر ژن ریزش مو موجود، و آندروژنها حتی در حد طبیعی باشند، ریزش موی آندروژنتیک بروز میکند. آندروژنها مهمترین فاکتورهای اثر گذار در ریزش موی سر انسان هستند. رشد سبیل، موهای زیربغل و ناحیه کشاله ران به آندروژنها وابسته است. رشد موی سر وابسته به آندروژنها نیست ولی وجود آندروژنها برای ریزش موی مردانه لازم هستند.
در سلولهای خاصی از بدن هورمون تستوسترون توسط آنزیم ۵- آلفا ردوکتاز به هورمون قوی تر دی هیدرو تستسترون تبدیل میشود، درمال پاپیلای فولیکول مو گیرندههای زیادی برای این هورمون داشته و این هورمون اثری مخرب بر روی فولیکولهای سر دارد و باعث ضعیف شدن آنها شده و موهای رشد یافته جدید مرتباً نازکتر شده تا اینکه دیگر مویی از آن فولیکول رشد نمیکند.
کرکی شدن یا مینیاتوری شدن مو
دی هیدرو تسترون (DHT) از طریق کوتاه کردن سیکل رشد مو باعث میشود موی ضخیم در فولیکولهای دارای گیرنده این هورمون به موی کرکی و نازک تبدیل شود این کار باعث میشود یک فولیکول قبل از رسیدن به مرحله آخر رشد به طور زودرس وارد فاز استرحت شده و رشد بیشتر آن متوقف میشود. ناحیه مبتلا، کم پشت به نظر رسیده و ممکن است طی زمان از مو خالی شود.این پدیده کرکی شدن یا مینیاتوری شدن مو نامیده میشود.
ژن طاسی
مردان و زنان دچار ریزش مو، ژنهای مربوط به ریزش مو را از یک یا هر دو والدین خویش به ارث میبرند. این ژن در مردان به صورت اتوزومال غالب و در زنان اتوزومال مغلوب ظاهر میشود. در مرحله تشکیل جنین ژن طاسی باعث میشود یک سری از فولیکولهای مو نسبت به دی هیدرو تستوسترون حساس شوند و بعد از بلوغ به دنبال افزایش سطح هورمونهای آندروژنی این فولیکولهای حساس به مرحله کرکی شدن وارد شده و از بین میروند. سن شروع، میزان و سرعت ریزش مو در هر فرد فرق میکند. چرب بودن مو، استفاده از ژل و سشوار بیش از حد، بیماریهای شدید، سوء تغذیه یا کمبود ویتامینها میتوانند این روند را تسریع کنند.
در موج باز بخوانیم :