بن مضارع چیست؟
بن (یا ریشه یا پایهٔ فعل) در دستور زبان فارسی به جزء اصلی، ثابت فعل گفته می شود که امکان تجزیه آن وجود ندارد. یعنی وقتی تمام عناصر الحاقی فعل که برای ساختن حالت های مختلف فعل به آن متصل شده اند را از فعل کسر کنید (جدا کنید) نهایتا ریشه ی فعل باقی می ماند که امکان کاستن چیزی از آن وجود ندارد. در فعل‌های «می‌خورم»، «می‌خوری»، «می‌خورَد»، «بخورید»، «بخورند»، «خورده‌ام»، «خورده‌ای»، «می‌خوردم»، «می‌خوردیم»، «خورده باشید»، و «خواهی خورد»، کاری که انجام گرفته «خوردن» است که در زمان های مختلف به اشخاص مختلف نسبت داده شده است اما چیزی که در همه ی آنها به صورت مشترک وجود دارد “خورد” است که بن فعل نامیده می شود. یعنی ریشه ی تمام این فعال “خورد” بوده است. یا مثلا در فعل های «می‌خورم»، «می‌خوری»، «می‌خورَد»، «بخورید»، «بخورند»، بن فعل «خور» است.هر فعلی دو “بن” دارد :
- بن مضارع : که ساخت های زمان حال و امر از آن ساخته می‌شود
- بن ماضی : که ساخت های زمان های گذشته و آینده از آن ساخته می‌شود.
از فعل های دوگانهٔ فعل، علاوه بر افعالِ زمان های حال و گذشته و آینده و امر، مشتقات دیگری نیز ساخته می‌شود. مضارع در لغت به معنای “مانند شونده” و صیغه‌ای از فعل که معمولاً به زمان حال یا آینده دلالت کند و فعل مضارع فعلی است که انجام گرفتن کار یا رخ دادن حالتی را در زمان حال بیان میکند. مضارع ساده از بن مضارع و شناسه ساخته می‌شود. در واقع بن مضارع (یا “سِتاک حال” یا “مادهٔ مضارع” یا “ریشهٔ مضارع”) یکی از دو گونه بن در دستور زبان فارسی است که برای ساختن فعل زمان حال و گونه هایی از اسم و صفت (کلمات خویشاوندِ فعل) به کار می‌رود. بن مضارع، ساده ترین شکل یک فعل در زمان حال است که با حذف وندهای اصلی (پیشوندها و پسوندها) به‌دست می آید.
| شخص | بن مضارع | شناسه | بن مضارع ساده |
|---|---|---|---|
| اول شخص مفرد | خور | –′م | خورم |
| دوم شخص مفرد | خور | –ی | خوری |
| سوم شخص مفرد | خور | –′د | خورد |
| اول شخص جمع | خور | –یم | خوریم |
| دوم شخص جمع | خور | -ید | خورید |
| سوم شخص جمع | خور | –′ند | خورند |
فعل مضارع در زبان فارسی به صورت زیر ساخته می‌شود:
فعل مضارع = می- (پیشوند) + بن مضارع + ضمیر فعلی (پسوند)
برای نمونه، فعل می‌روند به صورت زیر تجزیه می‌شود:
می‌روند = می (پیشوند) + رو (بن مضارع) + ـ ند (پسوند)
البته یه راه ساده تر هم هست که فعل را به اول شخص مفرد و سپس حرف «ب» را در صورت حضور حذف کنید.برای مثال :
- می‌رانم –> بران –> ران
- ران در اینجا بن مضارع است.
همچنین اگر از سر کار واژهٔ فرمانی واک همخوان ب را برداریم، آنچه می‌ماند بن اکنون است.
- برو –> رو
- بگو –> گو
- بورز –> ورز
- بشو –> شو
- بران –> ران
- بخوان –> خوان
- بدم –> دم
ساختارهای وصفی ساخته شده از بن مضارع
چند گونه صفت از بن مضارع ساخته می‌شود:
| ساختار | ترکیب | نمونه |
|---|---|---|
| صفت فاعلی | بن مضارع + ا | روا توانا |
| بن مضارع + ان | شتابان خندان |
|
| بن مضارع + ـ نده | دونده سازنده |
|
| صفت مرکب | اسم + بن مضارع | دادستان غذاساز |
ساختارهای اسمیِ ساخته شده از بن مضارع
مصدر مضارع، یکی از گونه های اسمی است که از بن مضارع ساخته می‌شود. برخی از ساختارهای اسمیِ مرکب نیز با بن مضارع ساخته می‌شوند:
| ساختار | ترکیب | نمونه |
|---|---|---|
| مصدر مضارع | بن مضارع + ـ ش | گردش پذیرش |
| اسم مرکب | اسم + بن مضارع + ـ ی | جانشینی هم‌افزایی |
| اسم مرکب | بن مضارع + پسوند اسمی | پرهیزگار نگارگر |
مشتق چیست؟
اسمی است که با “بن ماضی” یا “بن مضارع” ساخته می‌شود.مثال :
بین (بن مضارع دیدن) + -ِش = بینش
در موج باز بخوانیم:
- فعل چیست؟
- زردپی چیست؟
- چگالی چیست؟
- پدر علم جبر کیست؟
- شهاب سنگ چیست؟
- کلیله و دمنه اثر کیست؟
- برو کار می کن مگو چیست کار
- کتاب بهشت گمشده اثر کیست؟
- کار نیکو کردن از پر کردن است یعنی چه؟
- چرا در طلا فروشی از عدسی استفاده میکنند؟
5 دیدگاه
ستایش
عالی بود ممنون
R
خوب بود اما خیلی واضح نیست که ما برای بار اول خیلی خوب یادش بگیریم.!!
Nstrnaeri
عالی بود
Nstrnaeri
عالی
عرفان ساقی
عالییییییییی