روز شرف الشمس چه روزی است؟

روز شرف الشمس روزی است که به مبحثی نجومی مربوط میشود. برای دانستن مفهوم شرف الشمس باید تا حدی مفاهیم کلی از برج های فلکی را بدانیم. اولین مسئله در مورد روز شرف الشمس دانستن این مسئله است که در ایران سال ها بر اساس حرکت خورشید است و به همین دلیل سال شمسی نامیده می شود. (شمس واژه ای عربی به معنی خورشید است). هر سال شمسی بر اساس تقسیم بندی دایره است که خورشید در آن مسیر حرکت میکند تا به نقطه ی اول بازگردد. در واقع زمانیکه خورشید به نقطه صفر می رسد سال تحویل شده و سال جدید شمسی آغاز می شود. دایره مسیر حرکت خورشید منطقه البروج نامیده می شود و به ۱۲ بخش تقسیم شده است که به برج‌ های دوازده‌ گانه معروف بوده و هر بخش یک برج نام دارد. به ازای هر برج یک ماه در سال شمسی تعریف شده است که نمادهای هر ماه همان نامی است که برای برج ها گذاشته شده است. با توجه به اینکه محیط دایره ۳۶۰ درجه است، محیط دایره بروج هم ۳۶۰ است که اگر به ۱۲ تقسیم شود سهم هر قسمت ۳۰ درجه خواهد شد. در اصل هر برج فلکی بطور متوسط نماینده ۳۰ درجه حرکت خورشید در دایره البروج بوده و به معنی ماه بعنوان یک دوازدهم سال نیز اطلاق می‌شود و جشن باستانی نوروز از لحظه تحویل سال در نیمکره شمالی آغاز می‌شود و شروع فصل بهار، “هنگام ورود خورشید به برج حمل در دایره البروج” است و اعتدال بهاری در ستاره‌ شناسی به لحظه‌ ای گفته می‌ شود که خورشید از دید ناظر زمینی از صفحه استوای سماوی می‌گذرد و حرکت خود به سمت شمال آسمان را در پیش می گیرد. اعتدال بهاری و اعتدال پائیزی دو اعتدال زمین هستند که در هر سال رخ می‌ دهند و محل شروع اولین درجه از ۳۶۰ درجه محیط دایره بروج، نقطه اعتدال بهاری بوده و تقسیم دایره بروج از غرب به شرق انجام شود. در شکل زیر دایره آبی استوای سماوی و دایره زرد مسیر ظاهری حرکت خورشید (دایره البروج) را نشان می‌دهد. نقطه برخورد این دو، اعتدال بهاری یا اعتدال پائیزی است :

استوای سماوی : دایره آبی رنگ

حرکت زمین به دور خورشید در هر سال باعث می‌شود تا ناظر زمینی تصور کند خورشید روی یک مدار دایروی که با مدار استوای زمین ۲۳٫۵ درجه اختلاف دارد، به دور سیاره ما می‌چرخد. در این میان چهار نقطه از مدار فرضی گردش خورشید به دور زمین بسیار مهم می‌شود :

دو اعتدال بهاری و پاییزی که محل تلاقی دو مدار گردش خورشید به دور زمین و دایره استوای سماوی است.
دو انقلاب تابستانی و انقلاب زمستانی که به نظر می‌رسد خورشید در بیشترین ارتفاع نسبت به استوای سماوی قرار گرفته است.

حرکت خورشید در عرض حغرافیایی ۷۰ درجه

با توجه به توضیحاتی که داده شد، حالا می توان روز شرف الشمس را توضیح داد. روز شرف الشمس به روزی گفته می شود که خورشید در “درجه ۱۹ از برج فلکی حمل” قرار می گیرد. شرف الشمس به معنای “بهترین مکان خورشید” است. در روایات شیعه از صدر اسلام تا قرن هفتم هیچ اشاره ای به روز شرف الشمس وجود ندارد اما از آن به بعد در برخی کتب و بدون هیچ سندی روایاتی به امام اول شیعیان نسبت داده شده که در قرون اخیر رواج بیشتری یافته است. از طرفی در دوران صفویه گرایش گسترده‌ای به پیدا کردن “سعد و نحس ایام” با استفاده از ستارگان و نجوم در جامعه ایجاد شد که با استقبال پادشاهان آن زمان روبرو شده و به همین دلیل به آن بال و پر داده شد. داماد مجلسی (خاتون آبادی) کتابی تحت عنوان «الانوار المشرقه» برای یافتن سعد و نحس ایام نوشته است (دیدگاه علمای عصر صفوی دربارهٔ احکام نجومی و سعد و نحس ایام) که در خصوص این کتاب “محمد باقر مجلسی” معروف به علامه مجلسی که از فقهای شیعه در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی بود و معروفترین اثر او بحارالانوار است نوشته است : «در برخی احادیث شرف شمس را برج حمل دانسته‌ است.»

شرف الشمس اصطلاحی است که منجمان با استفاده از سعادت و نحوستی که از قرار گرفتن ستاره‌ ها در برج‌ های فلکی به دست می‌ آورند آن را وضع کرده‌اند و گفته‌ اند شرف الشمس وقتی است که در درجه ۱۹ حمل (فروردین) باشد.

بر اساس آنچه تاکنون گفته شد میتوان توضیح داد که خورشید دارای ۴ نقطه مهم است که شرف الشمس بعد از عبور خورشید از نقطه اول قرار دارد :

شکل شماره ۱ نقطه اعتدال بهاری : وقتی خورشید به اعتدال بهاری برسد اول بهار است.

شکل شماره ۱ نقطه اعتدال بهاری

شکل شماره ۲ انقلاب تابستانی : وقتی خورشید به انقلاب تابستانی برسد اول تابستان است.

شکل شماره ۲ انقلاب تابستانی

شکل شماره ۳ اعتدال پائیزی : وقتی خورشید به اعتدال پائیزی برسد اول پائیز است.

شکل شماره ۳ اعتدال پائیزی

شکل شماره ۴ نقطه انقلاب زمستانی : وقتی خورشید به انقلاب زمستانی برسد اول زمستان است که ما این نقطه را با شب یلدا می شناسیم.

شکل شماره ۴ نقطه انقلاب زمستانی

این چهار نقطه همواره ثابت هستند و به هیچ وجه تغییر نمی کنند. بنابراین وقتی دایره بروج را بر اساس این چهار نقطه به ۱۲ بخش ۳۰ درجه ای تقسیم کنیم این ۱۲ بخش که همان ۱۲ برج فلکی هستند هم ثابت خواهند بود و هرگز حرکت نخواهند کرد. به عبارت ساده تر ۱۲ برج فلکی همیشه ثابت هستند و هیچ حرکتی ندارند.