آزبست چیست؟
آزبست نام پنبه ی نسوز است که در انگلیسی “Asbestos” نامیده می شود. آزبست در علم زمین شناسی به کانی نامهربان معروف است و به نام پنبه ی کوهی هم شناخته می شود. آزبست در اصل یک کانی سیلیکاتی حاصل از ماگما و در واقع نوعی سنگ آذرین درونی است. به مواد مذاب درون زمین که بسیار گرم بوده و تحت فشار شدید در زیر پوستهٔ زمین قرار گرفته اند ماگما یا تَفتال میگویند. ماگما ممکن است از طریق شکستگی ها و سایر نقاط ضعیف پوستهٔ زمین بالا آمده و به صورت گدازه (لاوا) در سطح زمین جریان یابد. ماگما سنگ های گداخته ای هستند که اغلب در اتاقک مذابی در زیر رویه زمین قرار دارند و بر اثر فشار کم و دمای بالا به صورت نیمه جامد و گاه حتی مایع هستند. ماگما در دمای میان ۱۲۰۰ تا ۱۸۰۰ درجه سانتیگراد پدید میآید.
ماگما پس از رسیدن به سطح زمین و گدازه شدن به مرور سرد شده و توده هایی از سنگ های همچون بازالت را پدید میآورند. سنگ های آذَرین در زمینشناسی به سنگهای حاصل از انجماد مواد مذاب میگویند. سنگ های آذرین به دو بخش سنگ های آذرین درونی و سنگ های آذرین بیرونی تقسیم میشوند. سنگ های آذرین بیرونی حاصل فرایند آتشفشانی و بیرون ریختن مواد مذاب از دهانهٔ آتشفشان است اما سنگ های آذرین درونی حاصل فرایند ماندن ماگما در آشیانه و سرد شدن آهستهٔ آن است. در اصل یک کانی سیلیکاتی حاصل از ماگما و در واقع نوعی سنگ آذرین درونی است. (چون سنگ آذرین هستند ریز بلور اند) و بطور کلی نام گروهی از ترکیب های معدنی منیزیم و سیلیسیم است که بیشتر در طبیعت به صورت الیاف معدنی و سنگ یافت میشود.
این مواد به خاطر مقاومت زیادی که در برابر گرما و آتش دارند به عنوان مواد نسوز بکار میروند. گاهی به این ماده «پشم شیشه» نیز گفته میشود. آزبست در ساختمان عناصری مانند سیلیسیم، منیزیم و آهن وجود دارد. آزبست در طبیعت به رنگ های سفید، قهوه ای و آبی به چشم میخورد. این ماده سرطان زا و استفاده آن در اروپا و آمریکا ممنوع است. پنبهٔ نسوز یا آزبست نمونهٔ خوبی است از مادهای که مولکول های غول پیکر یک بعدی را تشکیل میدهد. مولکول های غول پیکر آزبست زنجیرهٔ درازی است از اتمها، که ساختمان ریشه گون یک کانی نیز از همان ناشی میشود. این مولکول ها پهلو به پهلوی هم جای گرفته اند. بستگی آنها به یکدیگر با نیروهای ضعیف کششی است.
حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد در فنلاند از آزبست برای ساخت ظرف های گلی استفاده میشده است و در مقیاس محدود، از حدود ۲۰۰۰ سال قبل استفاده از آزبست برای تهیهٔ لباس مرسوم بوده است. هرودوت (۴۵۰ سال قبل از میلاد) نقل میکند که چگونه رومیان مردگان خود را قبل از سوزاندن درون پارچه های بافته شده از آزبست می پیچیدند تا بهتر بتوانند خاکستر مرده خود را جمع آوری نمایند و این ماده را “آمیانتاژ” یعنی خلل ناپذیر، پلید نشدنی و فساد ناپذیر می نامیدند. پنجاه سال بعد از میلاد مشکلات مربوط به آزبست و استفاده از ماسک های ویژه که از ورود غبار آزبست جلوگیری میکرد مطرح بود.
گفته میشود شارلمانی لباسی از آزبست داشت که با پوشیدن آن از درون آتش عبور کرد و تطهیر شد و هیچ صدمه ای به او نرسید. در سال ۳۰۰ قبل از میلاد تئوفراستوس که از شاگردان ارسطو بود در کتاب خود به نام درباره سنگ ها به ماده بدون نامی، شبیه چوب پوسیده اشاره کرده است که که در اثر اختلاط با نفت میسوزد، بدون آن که آسیبی ببیند. طبری در کتاب تاریخ شاهان و پیامبران مینویسد که خسرو پرویز دستاری داشت از جنس آزبست که برای پاکیزه کردن آن را در آتش میانداخت و نابود نمیشد. در سال ۱۸۲۰ یک دانشمند ایتالیایی، برای نخستین بار لباس ضد آتش را با استفاده از الیاف پنبهٔ کوهی تولید کرد.
سیمان نسوز چیست؟
در اوایل قرن بیستم، یک مهندس اتریشی به نام لودویک هاچک از ترکیب الیاف این ماده با سیمان، موفق به اختراع سیمان نسوز شد، که با استقبال جهانی روبرو گشت. با آن که تاریخ استفاده از آزبست و بیماری های ناشی از آن تقریباً همزمان و متقارن بوده است اما اولین مورد “بیماری آزبستوسیس” که عامل آن الیاف آزبست است یکصد سال پیش در انگلستان شناسایی شد. بیمار مردی بود که چهارده سال روی ماشین پنبه زنی کار کرده بود و در ۳۴ سالگی در بیمارستان درگذشت. در کالبد شکافی، تصلب بافت های شش وی کاملاً آشکار بود، علاوه بر آن الیاف پنبهٔ کوهی درون شش ها قابل رویت بودند.
در موج باز بخوانیم: